Athene (Grieks: Αθήνα,Athína; fonetisch: /a'θina/?) (de θ klinkt als de th in het Engelse woord thing) is dehoofdstad en grootste stad vanGriekenland en tevens het bestuurlijk centrum van de regio (periferia)Attica. De gemeente Athene is ingedeeld in zevenstadsdistricten (dimotiko diamerisma).
Athene is het politieke, culturele en economische centrum van het land en is een kosmopolitische metropool. Volgens devolkstelling van 2001 had de gemeente van Athene 745.514 inwoners, terwijl het stedelijke complex van Athene 3.130.841[2] inwoners telde. Het aantal officiële inwoners bedraagt circa 4 miljoen, terwijl het aantal werkelijke inwoners zeker 5 miljoen zou bedragen.
Athene was in de oudheid een grotePolis. Een polis was in het oude Griekenland een samenwerkingsvorm van Politai (burgers) waarbij deze burgers op godsdienstig, militair en economisch vlak samen gingen werken. Het bijzondere aan het oude Athene was, dat hier de eerstedemocratie ontstond. Athene was de enige Griekse polis waar gewone burgers de macht hadden in een directe democratie. Overblijfselen van de oude polis Athene zijn nog steeds te zien. DeAkropolis van Athene, het versterkte gedeelte van de stad, is namelijk nog zichtbaar. De oude tempel, het parthenon en de agora zijn voorbeelden van deze overblijfselen.
De stad Athene ontleent zijn naam aan degodinPallas Athena,[bron?] in vroeger tijden ook de patroon van de stad. De tempelParthenon op deAkropolis, het beroemdste monument van de stad, is gebouwd ter ere van haar. In vroeger tijden heette de stadΑθηναι (Athènai, meervoud vanAthèna). Dit werd in de19e eeuw opnieuw de officiële naam van de stad. Sinds een taalhervorming in dejaren 70 heet de stadAthina.
Satellietbeeld. Bron: NASAHetParthenon op de AkropolisErechtheion op de Akropolis
Vermoedelijk vestigden zich rond3500 v.Chr. zich de eerste bewoners op de heuvel Akropolis. Van de vroege geschiedenis van de stad is weinig bekend, maar Athene is waarschijnlijk tot circa1065 v.Chr. eenkoninkrijk geweest en een belangrijk centrum van deMyceense beschaving. In de eeuwen die volgden ging Athene langzaam en met tijdelijke terugvallen op weg naar een democratie. Athene voert in deze tijd diverse oorlogen tegen dePerzen, die ze verslaan in deSlag bij Marathon (490 v.Chr.), maar die tien jaar later wel de stad en de Akropolis grotendeels verwoesten. Na diverse pieken en dalen (Peloponnesische Oorlog,Dertig Tirannen) wordt Athene in de4e eeuw v.Chr. een belangrijke wetenschaps- en kunststad, die beroemde namen alsSocrates,Plato enAristoteles voortbrengt.
In168 v.Chr. wordt de stad ingenomen door deRomeinen (die overigens zelf spraken van de 'bevrijding' van Athene), maar de stad blijft een belangrijke rol binnen het Romeinse Rijk vervullen, ook al leggen de inwoners zich niet gemakkelijk bij de Romeinse aanwezigheid neer. In86 v.Chr. wordt de stad daarom als straf doorSulla geplunderd. In51 na Chr. bezoekt deapostelPaulus de stad. KeizerHadrianus brengt rond130 na Chr. een bezoek en begint een reeks belangrijke bouwwerken. Ook dan is Athene nog steeds een belangrijk centrum.
Hierna raakt de stad in verval: in297 wordt ze door deGoten geplunderd, wat in395 herhaald wordt. In529 sluit keizerJustinianus de filosofenscholen waarmee de stad een vrij onbetekenende uithoek van hetByzantijnse Rijk wordt. In1204 wordt de stad veroverd doorFransekruisvaarders, waarna de stad gedurende meerdere eeuwen speelbal van diverse staten wordt. In1458 wordt de stad ingelijfd door deTurken, die uit respect voor het verleden de Atheners nog diverse privileges geven, maar twee jaar later van hetParthenon eenmoskee maken. De stad zou, een kleineVenetiaanse bezetting in1687 uitgezonderd, bijna vier eeuwen deel van hetOttomaanse Rijk uitmaken.
Vanaf de18e eeuw wordt de stad bezocht door veel rijke westerlingen, die geïnteresseerd zijn geraakt in de wortels van de klassieke beschaving, wat het Griekse onafhankelijkheidsstreven aanspoort. Vanaf1821 proberen de Grieken een eigen natie te stichten, wat langzaam lijkt te lukken. In1829 wordt de Griekse onafhankelijkheid erkend door de grote mogendheden en in 1833 volgt Athene het kleineNauplion op als hoofdstad van het nieuwe koninkrijk. In de jaren die volgen worden deuniversiteit (1837) en eenorthodoxe kathedraal (1842) geopend en wordt de stad flink uitgebreid.Vóór deGriekse vrijheidsoorlog was Athene een stadje van ongeveer 10.000 inwoners geweest. Tijdens de Vrijheidsoorlog werd de stad afwisselend door de vrijheidsstrijders, dan weer door de Turken veroverd, met alle verwoestingen van dien. Na de oorlog was de bevolking tot 4000 verminderd. In de eerste decennia van het onafhankelijke Griekenland maakt de stad een flinke groei door. Omstreeks 1890 wordt het aantal van 100.000 inwoners bereikt.In 1896 vinden hier de eerste moderneOlympische Spelen plaats.
In de20e eeuw maakt Athene een enorme groei door. Zo komen in1922 veel Griekse vluchtelingen uit Klein-Azië, in het bijzonderSmyrna (het huidigeİzmir), naar de stad. In deTweede Wereldoorlog wordt Athene drie jaar lang door deDuitsers bezet en komen duizenden om door hongersnood en geweld. Vervolgens krijgen de inwoners ook met deburgeroorlog te maken. Na de oorlog trekken meer en meer Griekse plattelanders naar de hoofdstad, die steeds meer uit haar voegen lijkt te barsten, met veel illegale bouwwerken en een slechter leefklimaat doorsmog. Met de komst van deOlympische Spelen in 2004 is de stad flink opgeknapt. Dit heeft geholpen bij de organisatie van hetEurovisiesongfestival twee jaar later, op donderdag 18 en zaterdag 20 mei 2006 op het OAKA-terrein in de noordelijke voorstad Maroúsi.
Waar met Athene, ook in Griekenland, vaak de gehele agglomeratie wordt aangeduid, bestaat deze in feite uit velegemeentes (dimi). De gemeente Athene zelf (Dimos Athinaion) omvat het centrale deel van de agglomeratie en huisvest zo'n twintig procent van de inwoners. Zoals in alle Griekse gemeenten wordt deburgemeester direct door de bevolking gekozen. De burgemeester van oktober 2002 tot februari 2006 wasDora Bakoyannis van het conservatieveNea Dimokratia. Ze was de eerste vrouwelijke burgemeester van Athene. Zij werd later minister van Buitenlandse Zaken in de Griekse regering, die in 2009 ten val kwam. Nikitas Kaklamanis, voormalig minister van Gezondheidszorg, is de huidige burgemeester van Athene.
De meeste Griekse straatnamen worden voorafgegaan door οδός (odós, straat), λεωφόρος (leóforos, boulevard) of πλατεία (platía, plein), gevolgd door de naam van de straat in de tweede naamval (genitivus), bijvoorbeeldOdos Eleftheriou Venizelou: straat vanEleftherios Venizelos. In het dagelijks gebruik worden die beginwoorden doorgaans weggelaten, maar ze staan desondanks op de straatnaamborden vermeld. Overigens vermelden de meeste van deze naamborden eveneens een Latijnse transliteratie van de Griekse naam.
Een van de centrale punten van het moderne Athene is het pleinOmónia (Eendracht), van waaruit een waaier van drukke straten vertrekt. Hier is een belangrijk (overstap)station voor demetro en komen vele buslijnen samen. Aan de noordkant vindt men de28 Oktovríou (28 oktoberstraat), genoemd naar de Griekse afwijzing van een Italiaanse bezetting in 1940. Hier liggen hetNationaal Archeologisch Museum en de Polytechnische school, die een belangrijke rol heeft gespeeld bij de vele studentenprotesten.
Aan de oostelijke zijde van Omónia, in het verlengde van de28 Oktovríou ligt deEólou, een straat die evenwijdig aan deAthínas naar het zuiden loopt. Als men deze straat vanaf Omónia helemaal volgt tot in Pláka, komt men uiteindelijk uit bij de torenAérides (Toren van de winden), die uitzicht biedt op de Akropolis. De omgeving van Omónia is bijzonder multicultureel. Men vindt er dicht bij elkaar bijvoorbeeld Afrikaanse, Pakistaanse en Russische buurten.
Vanuit het Omóniaplein loopt in zuidelijke richting deAthínas, die aan het eind loodrecht de winkelstraatErmou kruist en dan eindigt op Monastiráki. Niet ver vanOmónia bevindt zich aan deAthínas de grote overdekte centrale markt van Athene. Er tegenover vindt men het stadhuis en een beeld vanPericles, de leider uit de grootste Atheense bloeitijd.
De twee evenwijdige lanenEleftheríou Venizélou (ook welPanepistimíou) enStadíou (Stadionsstraat) lopen ongeveer in zuidoostelijke richting van Omónia naar een ander centraal plein:Syntágmatos.
Wellicht het bekendste plein van Athene is dePlatía Syntágmatos, ofwel het plein van de grondwet (Sýntagma). Aan dit plein bevindt zich onder andere het gebouw van het nationale parlement. Net alsOmónia heeft dit plein, om begrijpelijke redenen, een voorname rol in vele protesten gespeeld en is vaak het centrale punt voor demonstraties en stakingen.
Evzone-wachter voor het parlement
Voor het parlementsgebouw (Voulí ton Ellínon), dat oorspronkelijk gebouwd is als paleis voor koningOtto I, ligt het graf van de onbekende soldaat en staan een aantalEvzone-wachters in traditionele uniformen de 'wacht' te houden. Aan dit plein liggen enkele grote hotels uit de hoogste prijsklasse. Onder andere vindt men er hetHotel Grande Bretagne, het oudste en bekendste hotel van de stad. In dit hotel hebben beroemdheden gelogeerd en het was tijdens deTweede Wereldoorlog het hoofdkwartier van deDuitse bezetters. In het metrostation Sýntagma zijn diverse opgravingen te zien die aan het licht kwamen tijdens de aanleg van de metro.
De politieke betekenis van het plein uit zich ook door de aanwezigheid van ministeries en ambassades in de onmiddellijke nabijheid. Het ministerie van Buitenlandse Zaken vindt men iets ten noorden van het plein. Het ministerie van Economische Zaken zaken ligt aan de westkant van het plein.
Ambassades vindt men met name direct ter linkerzijde van het parlement in de noordoostelijk van Sýntagma gelegen wijkKolonáki. Zo vindt men deBelgische ambassade op enkele minuten wandelen van het parlement, aan deSekéki. DeNederlandse ambassade bevindt zich verder van het plein in zuidoostelijke richting, aan deVasileos Konstantinou.
Het presidentieel paleis alsmede de ambtswoning van de premier zijn gelegen achter het parlement en de nationale tuin, aan deIrodou Attikou. DeEvzone-wachters houden tevens wacht voor het presidentiële paleis en voeren de ceremonie van de wisseling van de wacht uit.
DeLykavittós-heuvel, met op de voorgrond deStoa van Attalos
Ten zuiden van Sýntagma loopt deLeoforos Amalías (Amalia-laan, genoemd naar de eerste koningin van Griekenland) langs deEthnikós Kípos (Nationale Tuin). Deze koningin is verantwoordelijk voor de aanleg van dit stadspark dat aanvankelijk dienstdeed als tuin van het koninklijk paleis. Ten zuiden van de National Tuin ligt dePoort van Hadrianus, die de oude stad vanTheseus verbond met de nieuwe stad van keizerHadrianus. Daarachter liggen de ruïnes van hetOlympieion, een aanZeus gewijde tempel, waaraan men eeuwen heeft gewerkt, totdat Hadrianus hem in 132 liet voltooien inKorinthische stijl. Ten zuidoosten van het park ligt het oude Olympisch stadion, gebruikt tijdens de spelen van1896 en gebouwd op de plaats waar vroeger de oude spelen van dePanathenaeën werden gehouden.
Palmbomen in deNationale Tuin
Aan deIródou Attikoú, ten oosten van het park, ligt deAnáktora, de presidentiële ambtswoning die oorspronkelijk dienstdeed als paleis voor de kroonprins. Naast het presidentiële paleis ligt de ambtswoning van de Griekse premier, hetMegaron Maximou. Aan het noorden van de Iródou Attikoú, aan het kruispunt met deVasilíssis Sofías (Koningin Sofie-laan), ligt het Benáki-museum, ondergebracht in de voormalige herenhuis van de steenrijke kunstverzamelaarAntonis Benakis. Verderop de Vasilíssis Sofías ligt hetByzantijns Museum, ingericht in een weelderige stadswoning inToscaanse stijl, die vroeger toebehoorde aan dehertogin de Plaisance. Iets verder ten noorden ligt deLykavittós, een 277 meter hoge heuvel, met boven op de top witte kerkje van Ágios Yórgos (Sint Joris, de patroonheilige van Griekenland), vanaf waar een groot deel van de stad is te overzien.
ZieMonastiráki voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Monastiráki (kloostertje) is een levendig plein in het stadscentrum. Het plein ligt aan het uiteinde van deAthinas direct aan overkant van de winkelstraatErmou. Aan het plein bevinden zich dePantanassa-kerk en de voormaligeTzisdarakis-moskee ofTzami.
Aan Monastiráki bevindt zich hetmetrostation met dezelfde naam. Vanaf het plein kan men in westelijke richting de vlooienmarkt bezoeken, in feite een drukke straat met kleinere winkels die zaken zoals tassen en sportkleding verkopen.
Iets ten zuiden van Monastiráki loopt deApostólou Pávlou naar de wijkThissío. Hier ligt onder meer de oudeAgora van Athene, met de goed bewaardeTempel van Hephaistos. Vanaf Monastiráki kan men via deErmou in oostelijke richting naarSyntágma wandelen. Ten zuidoosten van Monastiráki ligt de oude volksbuurtPláka.
Pláka is een oude volksbuurt ten zuiden van deErmou tussenMonastiráki enSyntagma en ten noorden van deAkropolis van Athene. De buurt is populair bij toeristen, door het gezellige en authentieke karakter en de ligging aan de voet van de Akropolis.
Aan het begin van de naarOmónia doorlopendeEolou bevindt zich deToren van de winden ofAerides. Rondom dit achthoekige gebouwtje loopt een gebeeldhouwde fries met de allegorische voorstelling van de windstreken. In het verleden was er hierbinnen een wateruurwerk (Klepsydra) te bezichtigen.
Athene en zijn voorsteden worden doorkruist door een netwerk vantrolley- en regulierebussen, en ééntramlijn (met twee vertakkingen) van 27 kilometer lengte. Bovendien rijden er in de stad veeltaxi's. De stad kent driemetrolijnen, alsmede een aantal spoorlijnen die aansluiten op het verder schaarse Griekse spoornet. Een voorstadsspoorlijn, de "Proastiakós" genaamd, verbindt de stad ook met het oostelijk gelegenvliegveld. Deze in2001 geopendeinternationale luchthaven van Athene biedt internationale verbindingen, alsmede binnenlandse vluchten.
Lijn 1 (groene lijn) is de oudste lijn van de stad. Het is een voortzetting van de eerste spoorlijn van Griekenland, gebouwd in1869, van het centrum van Athene naar de havenPiraeus, acht kilometer zuidelijker. Sindsdien heeft de lijn vele veranderingen ondergaan, is ze geëlektrificeerd, deels ondergronds en loopt sinds1954 door tot de noordelijke voorstadKifissia.
Lijn 2 (rode lijn) bestaat sinds2000, maar ideeën voor de lijn bestaan al sinds de jaren 50. Ze doorkruist de stad van de noordwestelijke wijkAnthoupoli naar het zuidoostelijkeElliniko.
Lijn 3 (blauwe lijn) bestaat sinds2003 en is, net als lijn 2, gebouwd als onderdeel van de infrastructurele verbeteringen voor de komst van de Olympische Spelen een jaar later. Ze loopt vanEgaleo, een westelijke wijk van de stad, door het centrum tot aan het vliegveld, ten oosten van de stad. Het meest zuidoostelijke gedeelte ligt bovengronds, op regulier spoor. Men zou de lijn aan de westkant verlengen tot het centrum van Piraeus.
Een vierde lijn, die hoofdzakelijk in een U-vorm tussen lijn 1 en lijn 2 komt te liggen, bevindt zich in het ontwerpstadium.
Lijn 1 werd gerund door de organisatieISAP en de lijnen 2 en 3 doorAttiko Metro. Deze organisaties werden op 17 juni 2011 samengevoegd waardoor de ondernemingSTASY (Urban Rail Transport S.A.) ontstond.
De met voorsprong populairste sport in Griekenland is voetbal en Athene kent daarom ook diverse voetbalclubs. De bekendste twee zijnPanathinaikos enAEK Athene, die beide tot de voornaamste clubs van het land behoren. Kleinere clubs zijn onder andereApollon Smyrnis,Panionios enEgaleo FC. In een voorstad van de stad bevindt zich ook nog de clubOlympiakos Piraeus.
Hoewel in Griekenland wielrennen geen populair sport is, startte in 1996 deRonde van Italië in Athene. De eerste etappe van en naar Athene werd gewonnen door de ItaliaanSilvio Martinello.
Alhoewel de klassiekeOlympische Spelen inOlympia werden gehouden, mocht Athene in1896 de eerste moderne spelen organiseren. Het evenement werd een groot succes en wordt sindsdien elke vier jaar herhaald. Tijdens de openings- en sluitingsceremonie mogen de Griekse deelnemers altijd als eersten het stadion binnentreden.
Velen verwachtten dat Athene om die redenen in1996 ook de (zomer)spelen zou mogen organiseren, het zou dan immers het honderdjarig bestaan van de moderne spelen zijn. De Spelen gingen echter naar het Amerikaanse Atlanta, wat in Griekenland veel verontwaardigde reacties opleverde. Even dreigden de Grieken zelfs tot een boycot van de Spelen, maar men zag hier later toch vanaf. Met het wereldkampioenschapatletiek van1997 lieten de Atheners zien wel degelijk een groot sportevenement te kunnen organiseren en zo werden de Spelen2004 alsnog aan hun 'thuisland' gegund.
Ter gelegenheid van de spelen werden veel bouwwerkzaamheden gepland. Niet alleen werden veel nieuwe sportaccommodaties, met centraal hetOlympisch Sportcomplex gebouwd, maar de hele infrastructuur van de stad werd flink verbeterd. Tijdens de voorbereidingen hierop liep men echter enorm achter op schema, wat vooral in het buitenland tot suggesties leidde dat de spelen maar elders moesten worden georganiseerd. Uiteindelijk kwam alles toch nog op tijd af en werden de Spelen door velen als een groot succes gezien.
Demarathon, een hardloopwedstrijd over 42 kilometer en 195 meter, is ontstaan vanuit een legende rond deslag bij Marathon. Na deze slag zou de boodschapperPheidippides de 40 kilometer van het plaatsjeMarathon naar de stad Athene rennend hebben afgelegd, om zo de overwinning van het Atheense leger te kunnen overbrengen. Tijdens de eerste moderne Olympische Spelen werd om die reden ook eenmarathon georganiseerd. Deze traditie werd elke volgende spelen herhaald en ook in niet-olympisch verband worden jaarlijks over de hele wereld vele marathons gelopen. DeMarathon van Athene is hiervan een van de bekendste, daar deze het (vermeende) originele marathonparcours aflegt. Hij wordt jaarlijks op de eerste zondag van november georganiseerd.
Athene heeft eenMediterraan klimaat (Köppen: CSa). Een aangename temperatuur is er vanapril tot en metjuni. Injuli enaugustus is het erg warm in Athene. In de winter kan de temperatuur onder het vriespunt dalen en het kan sneeuwen.
