Plaats inNederland | |||
|---|---|---|---|
  | |||
| Situering | |||
| Provincie | Utrecht (provincie)-Flag.svg) Utrecht | ||
| Gemeente | Utrechtse Heuvelrug Utrechtse Heuvelrug | ||
| Coördinaten | 52° 0′ NB, 5° 28′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 20,59[1] km² | ||
| - land | 19,37[1] km² | ||
| - water | 1,22[1] km² | ||
| Inwoners (2023-01-01) | 5.495[1] (267 inw./km²) | ||
| Woningvoorraad | 2.534 woningen[1] | ||
| Overig | |||
| Postcode | 3958 | ||
| Netnummer | 0343 | ||
| Woonplaatscode | 3337 | ||
| Belangrijke verkeersaders |  | ||
| Detailkaart | |||
 | |||
| Grenzen van de voormalige gemeente | |||
| |||
Amerongen is een dorp[2] in deNederlandse provincieUtrecht, deel van de gemeenteUtrechtse Heuvelrug, gelegen aan de voet van deAmerongse Berg nabij deNederrijn in het zuidoosten van de provincie. DeUtrechtse Heuvelrug is sinds 2003 eennationaal park.
Tot 1 januari 2006 was Amerongen een zelfstandige gemeente, waaronder ook de kernenElst (gedeeltelijk) enOverberg vielen. Sindsdien is het dorp onderdeel van degemeente Utrechtse Heuvelrug, bestaande uit Amerongen,Leersum,Doorn,Maarn,Overberg,Maarsbergen enDriebergen-Rijsenburg. Bij deze gemeentelijke herindeling is het Amerongse deel vanElst bij de gemeenteRhenen gevoegd. De vroegere gemeente had een oppervlakte van 3040ha.
In 2023 heeft Amerongen 5.495 inwoners.[1]
De naam Amerongen wordt voor het eerst genoemd in 1126. In demiddeleeuwen was deheerlijkheid Amerongen twee-herig. Zowel hetgeslacht Abcoude als dedomproosdij van Utrecht bezaten een aandeel. Uiteindelijk vond er een verdeling van het gerecht plaats, waarbij de domproost in het bezit vanLeersum kwam en de heren van Reede het andere deel kregen. De domproost verkocht zijn deel in 1632 aan stadhouderFrederik Hendrik.
Tijdens deTachtigjarige Oorlog vindt op 23 juni1585 deslag bij Amerongen plaats. Door verraad van de twee zonen van graafWillem IV van den Bergh worden de Staatse troepen onder aanvoering vanAdolf van Nieuwenaer, graaf vanMeurs (stadhouder vanUtrecht),Maarten Schenk van Nydeggen,Joost de Soete, heer van Villers (ook Villiers), door de Spaanse troepen onder bevel van gouverneurJohan Baptiste van Taxis vanZutphen, vernietigend verslagen.Joost de Soete wordt hierbij gevangengenomen; hij wordt later tegen een hoog losgeld weer vrijgelaten.
Naast de oude begraafplaats ligt deGalgenberg, waar de galg stond.[3][4] De galg was het symbool van de hoge heerlijkheid. De heer van Amerongen kon lange tijd de doodstraf uitspreken. Er ging waarschijnlijk een afschrikkende werking uit van de galg: "niet om te doden, maar om te tonen”. De enige doodstraf die overigens in Amerongen werd voltrokken was in 1687. Het was een executie met het zwaard op een voor de gelegenheid gebouwdschavot.[5] Tijdens de Franse tijd werd de galg weggehaald. De grondwet van 1848 maakt een einde aan het privilege van de hoge heerlijkheid. Rond 1880 worden defundamenten van de galg ontdekt bij de aanleg van een ijskelder, honderd jaar later worden ze weer opgegraven en gerestaureerd.
Amerongen was een agrarische gemeenschap. De schapen op de heidevelden van de Heuvelrug leverden de mest voor de akkers. Na de bedijking waren de uiterwaarden met vruchtbare rivierklei eveneens geschikt voor landbouw. Vanaf de 17de tot de 20ste eeuw kende Amerongen tabaksteelt. Het dorp telt nog een tiental karakteristieke tabaksschuren uit deze tijd.
Een deel van het dorp is eenbeschermd dorpsgezicht, samen met deuitbreiding. Verder zijn er in het dorp velerijksmonumenten engemeentelijke monumenten gelegen.
Kasteel Amerongen ligt net ten zuiden van het dorp tegen de uiterwaarden. Dit kasteel is in hetrampjaar 1672 geheel verwoest door de Fransen en in de stijl van de zeventiende eeuw weer opgebouwd. De laatste keizer van Duitsland,Wilhelm II, heeft anderhalf jaar op het kasteel gelogeerd voordat hij naarHuize Doorn verhuisde. Op 28 november 1918 tekende hij op Kasteel Amerongen zijn abdicatie. Het kasteel is tegenwoordig een museum omringd door een kasteeltuin.
Aan het Hof en vlak bij Kasteel Amerongen staat deAndrieskerk, een laatgotische kerk waarvan de bouwstijl grotendeels is afgeleid van de UtrechtseDomtoren, zoals in Amersfoort, Wijk bij Duurstede, Rhenen,Soest,Loenen enEemnes-Buiten. Met de laatste drie kerken vertoont hij een zeer sterke verwantschap.[6] Aan het Hof is ook het voormalige gemeentehuis gelegen. Even ten noorden van het Hof, richting het Dorpshuisplein, vindt men het Tabaksmuseum. In dit museum staan de geschiedenis en technieken van de tabaksteelt centraal.
Vier kilometer ten zuidwesten van het dorp bevindt zich hetStuw- en sluizencomplex Amerongen in deNederrijn.
In de omgeving van Amerongen bevinden zich deAmerongse Berg, deHazenberg, deVlakke Berg, deGeerenberg, deZuilensteinse Berg en deGalgenberg. De Amerongse Berg, met een hoogte van 69,2 meter boven NAP, is het hoogste punt van de provincie Utrecht.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
In Amerongen zijn in de periode 2005-2020 een tweetal belangrijke projecten voor het dorp ontwikkeld. In het noordelijk deel komt een multifunctioneel centrum, met centrumfunctie voor het gehele dorp de Allemanswaard. Daarbij behoren ruim honderd woningen.
In het zuidelijk deel (het oude dorp) is het project Molenterrein ontwikkeld, met 35 woningen. Op dit terrein staat ook "Maallust", de enigebeltmolen van de provincie Utrecht, die in 2010 in het kader van dit project is verplaatst en daarbij grondig is gerestaureerd. De molen kreeg zijn wieken weer terug die men in de jaren 30 van de twintigste eeuw had verwijderd.
Op zaterdag 20 augustus 2022 liep de route van detweede etappe (van's-Hertogenbosch naarUtrecht) van deRonde van Spanje 2022 door Amerongen. Op deAmerongse Berg waren de enige bergpunten van de etappe te behalen.[7]
_begeleid_door_de_burgemeester._Verk%2c_Bestanddeelnr_927-4654.jpg)
Het Amerongse volksliedWaar lang geleên de Batavier is in of kort voor 1929 gepubliceerd door T. Visser, onderwijzer en de vader van de plaatselijk bekende onderwijzer, organist en dirigent Gé Visser. Die herschreef de melodie voor muziekverenigingOns Genoegen. Het werd opgrammofoonplaat gezet om opgevoerd te worden bij een bezoek vankoningin Juliana in 1974.[8][9]
Het lied brengt Amerongen in verband met de deugden van deBatavieren, noemt de groene locatie aan deRijn en sluit af met een hulde aan hetkoningshuis.
De beginregels:
Waar lang geleên de Batavier
eens leefde frank en vrij,
daar ligt nu Amerongen fier
hun nazaat dat zijn wij.
