Movatterモバイル変換

[0]ホーム

Naar inhoud springen

Achel (plaats)

Koppelingen bewerken

51° 15′ NB, 5° 29′ OL

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Achel

Deelgemeente inBelgië

Situering

51° 15′ NB, 5° 29′ OL

Algemeen

Oppervlakte

20,55 km²

Inwoners
(1/1/2020)

5.350
(260 inw./km²)

Hoogte

35m

Overig

3930

011

72037(B)

72001

Detailkaart

Portaal

België

Achel is eendorp in deBelgische provincieLimburg en eendeelgemeente vanHamont-Achel, het was een zelfstandige gemeente tot aan degemeentelijke herindeling van1977.

Achel is bekend vanwege deAchelse Kluis, eentrappistenklooster dat deels opNederlands grondgebied ligt. Dit klooster brouwde zijn eigen bier, hettrappistenbier genaamdAchel tot januari 2023 toen het klooster gekocht werd door een Kempense ondernemer.

Etymologie

[bewerken |brontekst bewerken]

De eerste schriftelijke vermelding van Achel is uit1139, toen de naam alsAchile werd geschreven.Aghel enAeghelen zijn recentere benamingen. De naam is samengesteld uit de woordenaha enlo.Aha betekent water, verwijzend naar deWarmbeek. Eenlo is een bos op zanderige grond en meestal vlak bij een nederzetting lag. Achel betekent dus "Het op zandgrond gelegen bosje bij het water".

Geschiedenis

[bewerken |brontekst bewerken]

Van het grondgebied van Achel zijn archeologische vondsten bekend uit deTjongercultuur, waar een kamp van rondtrekkende jagers werd gevonden. Uit hetmesolithicum is visgerei gevonden, uit hetneolithicum kwamen bijlen en pijlpunten aan het licht. Ook werden erurnenvelden uit deIJzertijd en eenGallo-Romeinse begraafplaats aangetroffen, evenals Romeinse munten. Ouder dan dit alles is een schraper uit hetMidden-paleolithicum, vervaardigd van okergelesilex en behorend tot hetMoustérien.

De eerste schriftelijke vermelding van Achel is uit1139. Dit betreft eenbul vanpaus Innocentius III. Rond die tijd werd ook de eerste kerk gebouwd.

Achel behoorde tot de vrije heerlijkheidGrevenbroek, die de dorpen Achel,Hamont, enSint-Huibrechts-Lille omvatte. Deze hoorde oorspronkelijk tot de abdij vanSint-Servaas, later hetkapittel van Sint-Servaas teMaastricht. De eerste heer wasWillem van Boxtel, die in1309 heer van Grevenbroek werd. De familie Van Boxtel bezat de heerlijkheid tot1356, waarna ze tot1360 in handen kwam vanDirk van Meerheim, vervolgens de familie van Hamal tot1380 en het geslacht van Arkel, ook van Grevenbroek genoemd. In1506 behoorde ze toe aanCornelis van Bergen. Het kapittel behield de kerkelijke rechten (patronaatsrecht entiendrecht). In1401 kwam het tot een gewapend conflict naar aanleiding van een grensconflict metNeerpelt, dat tot hetgraafschap Loon behoorde en onder deprins-bisschop vanLuik viel. Daarna werd de vrije heerlijkheid een leen van deze prins-bisschop. In1553 kwam de heerlijkheid aan de heer van Bocholt, om in1585 over te gaan naar deBisschoppelijke Tafel vanLuik. Sedertdien maakte ze deel uit van het ambt (rechtsgebied) Pelt-Grevenbroek. In plaats van een heer kwam er eendrossaard.

In1642 werd het gehuchtBeverbeek door deHessen platgebrand. Een grenspaal aan de grens met deRepubliek der Zeven Verenigde Nederlanden dateert van1662. In1702 werd het kasteel Grevenbroek door Engelse troepen verwoest tijdens deSpaanse Successieoorlog. In1776 werden Sint-Huibrechts-Lille en Achel in pand gegeven aan barones de Hubens, die vrouwe van Achel en Lille werd, totdat de Fransen een einde maakten aan defeodale rechten. In1797 werd Achel een zelfstandige gemeente en hoofdplaats van het kanton Achel, dat tot1910 bleef bestaan. De Fransen hebben in1798 huisgehouden in de kerken en kapellen.

In1843 werd hetKempisch Kanaal gegraven, waarna honderden hectarevloeiweiden werden aangelegd op initiatief van Graaf de Theux de Meylandt. Tegen het einde van de 19e eeuw werden de woeste gronden beplant men dennenbossen. In1858 werd de weg vanPeer naarValkenswaard aangelegd, en in1860 de weg vanHamont naarMol, terwijl in1866 de spoorlijn vanEindhoven naarNeerpelt gereedkwam, waarvoor het stationAchel-statie werd gebouwd.

De parochie van Achel moet omstreeks 1100 zijn gesticht als eenkwartkerk (quarta capella), waarvan hetpatronaatsrecht aan het kapittel vanSint-Servaas bleef tot de Franse Revolutie, hoewel hettiendrecht sinds het begin van de 17e eeuw aan de pastoor was gekomen. Tot1559 behoorde de parochie tot hetdekenaat Woensel, daarna tot het dekenaatBeringen, terwijl in1831 het dekenaatHamont werd opgericht. In1949 werd de parochie gesplitst en ontstond inRodenrijt een nieuwe parochie.

Behalve de Achelse Kluis kende Achel van1935-1992 Kruisheren die gevestigd waren in kasteel Genenbroek. In de nabijheid daarvan is ook een klooster van de zustersfranciscanessen geweest, het werd in1432 gesticht en bestond tot ongeveer1798, toen de nonnen door de Fransen werden verdreven.

In1943 stortte eenStirling EF-366 gevechtsvliegtuig van de Britse luchtmacht neer in het gehucht 'Het Ven'. Vijf bemanningsleden konden ontsnappen, maar de piloot, Robert Bruce Meiklejohn (RAAF, Australië), bleef op zijn post om een crash op de bebouwing te verhinderen, waardoor hij de dood vond, evenals de navigator Charles Redwood (RNZAF, Nieuw-Zeeland).

Bij degemeentefusies van 1977 werd de gemeente Achel met de gemeenteHamont samengevoegd tot de nieuwe fusiegemeenteHamont-Achel.

Bezienswaardigheden

[bewerken |brontekst bewerken]

DeGrevenbroekmolen, of 'Het Mulke', is een onderslagwatermolen op deWarmbeek die is gebouwd in1770. Zij diende voor het malen van graan enboekweit. In1774 werd eenoliemolen tegenover deze molen geplaatst. In1920 was ze reeds stilgelegd, terwijl in1973 de stuw werd verplaatst en een brug werd gebouwd. Het gebouw is nog aanwezig, hoewel het waterrad is verdwenen.
DeAchelse Kluis is eentrappistenabdij op de grens tussen Nederland en België.
Een veld met gerestaureerdegrafheuvels, waarvan een enkele met palenkrans, vormen een getuigenis van deurnenvelden uit de vroegeijzertijd, die duurde van 700-450 v.Chr. Ze zijn te vinden in het bosgebied van De Grote Haart. Het oorspronkelijke grafveld bedroeg 2 ha.

Sint-Willibrorduskapel één van de oudste Limburgse kapellen, teruggaand tot de 8ste eeuw. Vroegere parochiekerk, al in 1441 vermeld, de oorspronkelijke bouw van het koor werd al in 15de eeuw aangevat
DeSint-Monulphus en Gondulphuskerk is een goeddeelsneogotische kerk uit1909. Het koor, een kruisbeuk en een deel der middenbeuk stammen echter uit het begin van de 16e eeuw. Deze zijn laatgotisch. De kerk bevat enkele oudere kunstwerken zoals een doopvont uit 1761, eenrococo biechtstoel, enkele schilderijen uit de 17e eeuw, en op de begraafplaats enkele 17e-eeuwse grafstenen. Een 15e-eeuws beeld vanSint-Barbara en een 18e-eeuws beeld vanSint-Rochus werden in2000 gestolen, maar in2002 weer teruggevonden teMaastricht. Naast de kerk bevindt zich het graf van de Teutenfamilie Simons, en achter de kerk zijn een vijftal 18e-eeuwse grafkruisen te vinden. In de muur van het koor zijn twee 17e-eeuwse grafstenen ingemetseld.

Een merkwaardigemuziekkiosk uit1935, die gebouwd is op het keldergewelf van de afspanning Koeckhofs, die zich halverwege op de postbaan vanMaastricht naar's-Hertogenbosch bevond. Hier hebben beroemde gasten gelogeerd, zoals in1751 deprins-bisschop van Luik, en in1781 keizer Jozef II.
De kerk, de muziekkiosk, een fontein en een zonnewijzer vormen, tezamen met bloemen- en groenpartijen, een rustpunt in het centrum van het dorp.
Kapel Onze Lieve Vrouw in Nood aan de binnenweg naarHamont. Deze bevat een altaar uit de 17e eeuw en een zeer oud, maar beschadigd, Mariabeeldje. De kapel dateert uit1838 en werd gebouwd in opdracht van Mevrouw Wouters -de Sallez die het domein Genenbroek kocht van de erven van de laatste heer van Achel, Pieter Godfried de Leonardts. In1852 kwam de kapel in handen van Graaf de Theux de Meylandt, die toen Minister van Staat was. In1986 werd de kapel door de Achelse parochie gekocht van Baron Marcel Pecsteen.
Direct hiernaast ligt deMilitaire Dijk uit1839, een merkwaardig voortvloeisel van hetVerdrag van Zonhoven, dat gesloten werd teZonhoven in1833, waaruit voortvloeide dat de Nederlandse troepen van deze weg gebruik mochten maken om vanMaastricht naarBudel te marcheren.
HetSimonshuis is een voormaligteutenhuis uit1880. Achter dit huis werd in1909 detrijpfabriek van Frans Schellens gevestigd. In september1944 werd het hoofdkwartier van het Britse leger, waar VeldmaarschalkMontgomery en GeneraalEisenhower nog geweest zijn. Sedert1973 is het eigendom van de stadHamont-Achel. Het Simonshuis herbergt hetGrevenbroekmuseum en het VVV-kantoor.
Klooster Catharinadal, bij het kasteel Genenbroek, genoemd naar de heiligeCatharina van Siena, tegenwoordig een kaasmakerij. Dit is een overblijfsel van eenfranciscanessenklooster uit1432 dat met steun van de heer vanAsten werd gebouwd en dat onderwijs voor welgestelde meisjes verzorgde. Er waren stichtingen van hier uit inDommelen enArendonk. Het complex omvatte onder meer een oliemolen, een boerderij en een spinhuis. Tijdens de Franse Revolutie werden de zusters verjaagd en werd het geheel omgevormd tot een boerderij. De huidige gebouwen, met fraaie gevels in baksteenmetselwerk, stammen uit1815, maar de gotische gewelfde kelder van het Spinhuis is nog intact. Catharinadal bevindt zich vlak bij Domein Grevenbroek.
Kasteel Grevenbroek, zetel van deheerlijkheid Grevenbroek, was een versterkt kasteel, waarvan nog slechts een ruïne over is.
Domein Grevenbroek heette in de 15e eeuw nogGheene bempden en het was een hoevecomplex dat voor het eerst werd vermeld in1496. Het kasteel heet dan ookKasteel Genenbroek. Het is ontstaan als het centrale gebouwencomplex van de heerlijkheidGrevenbroek. Het kwam in1742 in het bezit van de kluizenaars van deAchelse Kluis. In1747 werd het landgoed gekocht door baron de Hubens die het kleine pand aanzienlijk uitbreidde. Zijn schoonzoon, Pieter Godfried de Leonaerdts de Fill, liet in1791 de kapel aanbouwen. Via zijn weduwe Wauters de Sallez werd het kasteel in1852 bezit van graafBarthélémy de Theux de Meylandt et Montjardin. Deze liet het kasteel ineclectische stijl verbouwen. Daarna kwam het kasteel in bezit van zijn schoonzoon, graafAlfred Cornet d'Elzius de Peissant (1839-1898), die het vergrootte met een westelijke vleugel en ook een koetshuis en een paardenstal liet bouwen. Diens zoon, graafGeorges Cornet d'Elzius de Peissant was eveneens een politicus. Ook was hij burgemeester van Achel. Nadat hij in financiële moeilijkheden kwam werd het kasteel in1935 verkocht aan de paters kruisheren uitDiest, die het op hun beurt door gebrek aan roepingen in1992 verkochten aan de familie Kluijtmans. Deze familie renoveerde het kasteel en het koetshuis. Het kasteel, met koetshuis en landgoed, is tegenwoordig een recreatief centrum. Men kan er wandelen door een klein, maar gevarieerd loofbos met vijver, en er is ook een fraaie kasteeltuin. Het domein bevindt zich ten oosten van het centrum van Achel.
De Tomp. Deze zou doorWillem van Boxtel zijn opgericht. Het zou dedonjon van eenmotteburcht zijn geweest, die de voorloper zou zijn van het latere kasteel Grevenbroek. Tegenwoordig is men van mening dat De Tomp de gemetselde romp van eentorenmolen was. Torenmolens waren versterkt en konden zo het inkomen van de heer garanderen in woelige tijden. De molen was in1630 al buiten gebruik. De molentheorie zou volgen uit een vergelijking van De Tomp met een soortgelijke toren te Well. De Tomp werd als slottoren gerestaureerd in1968. De naam is afgeleid van 'teump', wat 'spits' betekent.
HetPlanetenpad is een boswandeling waarop de onderlinge afstanden van deplaneten in hetzonnestelsel op schaal is weergegeven. De afstand aarde-zon is 45 meter. Het Planetenpad is gerealiseerd door de Sterrenkundige Kring 'De Noorderkroon'.
DeGeologische Tuin is een verzameling, voornamelijk Belgische, gesteenten, die is gelegen langs een cirkelvormig pad van 60 meter lengte. De schaal langs de cirkel is de tijdschaal.
DeWaag, bij de Geologische tuin, werd in1772 gebouwd nadat de gemeenten Achel en Hamont in1771 de molenrechten van de heerlijkheid hadden gekocht. Ze stond nabij de Grevenbroekmolen en ook was er in de buurt een houten windmolen die echter in1800 afbrandde. Na het afschaffen van de maalrechten werd De Waag een boerderij en bleef dat tot1956. Nu zijn slechts de geconserveerde fundamenten zichtbaar.
DeBeverbeekhoeve, een oude herenhoeve uit omstreeks 1650.

Musea

[bewerken |brontekst bewerken]

HetGrevenbroekmuseum in het Simonshuis is een streekmuseum. Het bevat voorwerpen uit de hele loop van de geschiedenis, en het verschaft uitgebreide informatie over deteuten. Voorts wordt de menselijkeevolutie behandeld, en er is eenvuistbijl uit hetMoustérien,neolithische enRomeinse voorwerpen, voorwerpen die betrekking hebben op Grevenbroek en De Tomp,maquettes van de belangrijke historische gebouwen van Achel, en moderne geschiedenis, waaronder deEerste Wereldoorlog en deTweede Wereldoorlog.

Natuur en landschap

[bewerken |brontekst bewerken]

Over het grondgebied van Achel lopen diverse waterlopen die alle betrekking hebben op deWarmbeek, die in Nederland bekendstaat alsTongelreep. Dit zijn deHaagbroekerloop en deVoorterloop, die ter hoogte vanAchelse Kluis uitkomen in de Tongelreep, de Warmbeek zelf en parallel daraan over enige afstand deOude Beek, en deBeverbeekloop enDe Vliet als zijbeken van de Warmbeek.

Het grondgebied van Achel bestond vroeger voor meer dan de helft uit woeste gronden. Deze gebieden zijn grotendeels beplant met naaldbos en vaak zeer droog maar, waar de beken stromen, bevinden zich ook vochtige delen. Verder zijn er enkele visvijvers langs de Warmbeek, en enkele vennen in het noorden van het grondgebied, waaronder het Wolfsven en het Kerkven, het laatste genoemd naar degrenskerk die daar ooit in de nabijheid stond. Een deel van deze gebieden is uitgeroepen tothabitatrichtlijngebied. Tot de natuurgebieden en bossen behoren uitgestrekte gebieden zoals deBeverbeekse Heide, de Binnenheide, de Haarterheide, de Achelse Heide, de Turfheide (met het Turfven) en het vochtige gebied Lange Els. Ondanks de benaming 'heide' bestaan de meeste van deze gebieden voor het overgrote deel uit naaldbos. Binnen deze natuurgebieden zijn ook de cultuurhistorische monumenten te vinden zoalsDe Tomp,Kasteel Grevenbroek, en deGrevenbroekmolen. Verder bevindt zich hier ook het Planetenpad.

Tal van wandelingen zijn uitgezet door deze gebieden.

Economie

[bewerken |brontekst bewerken]

Achel is zeer lang een agrarisch dorp geweest met daarnaast huisnijverheid. De plaats was arm, met uitzondering van deteuten. Industriële activiteit beperkte zich tot een wasblekerij (1751-1850), een handmelkerij uit1898, en een trijpfabriek van de gebroeders Schellens (1913-1977). Voorts was er een brouwerij en een leerlooierij.

De heerlijkheid Grevenbroek kende tweebanmolens: eenwatermolen op deWarmbeek, die reeds in1316 bestond, en eenwindmolen die in1800 omgewaaid is. Beide warenkorenmolens. Een particuliere watermolen op de Warmbeek, eenoliemolen, stamt uit1623, is verplaatst, en raakte na1750 in verval, waarna in1770 een nieuwe watermolen werd gebouwd die tegenwoordig nog bestaat.

Tegenwoordig kent Achel vooral melkveehouderij, en een tweetal bedrijventerreinen waarop wat lichte industrie is te vinden, met name metaalconstructiebedrijven. Er wonen veel Nederlanders in Achel die deels naarEindhoven pendelen. Dit heeft aanleiding gegeven tot de bouw van nieuwbouwwijken.