TasmansroutesKaart van Nieuw Nederland doorMelchisédech Thévenot (1670), gebaseerd op gegevens vanWillem Janszoon en Abel Tasman; aangekocht doorEugenius van Savoye. De kaart van Australië laat bij het vrijwel nog onbekende Nieuw-Zeeland de ligging van deMoordenaarsbaai zien.
Tasman had als opdracht het land te onderzoeken dat toen bekendstond alsNieuw-Holland (het tegenwoordigeAustralië), waarvan de westkust al door Nederlanders ontdekt was, om vast te stellen of het land deel uitmaakte van het vermeendeTerra Australis, een zuidelijkcontinent, dat zou moeten bestaan om de aarde in evenwicht te houden. De VOC hoopte dat door deze reis dit onbekende continent voor de handel geopend en vervolgens geëxploiteerd zou kunnen worden.
In 1633 vertrok Tasman in dienst van de VOC vanuit Amsterdam naar Batavia. In 1637 was hij weer terug. In 1639 was hij tweede man van de expeditie vanMatthijs Quast, waarbij de zeeën ten oosten van Japan werden onderzocht. Tasman had voor tien jaar getekend, zodat hij zijn vrouw kon meenemen. In 1640 bezocht hij als schipperNederlands Formosa. Hij had geschenken aan boord voor deshogun in Edo, die had verordonneerd dat de handelspost vanHirado naarDejima moest worden verplaatst.
Eerste expeditie (14 augustus 1642 - 15 juni 1643)
In opdracht vanAntonio van Diemen,Cornelis van der Lijn,Joan Maetsuycker,Justus Schouten,Salomon Sweers,Cornelis Witsen enPieter Boreel[1] vertrok Tasman als commandant van Batavia (het huidigeJakarta) met twee kleine schepen, deHeemskerck en deZeehaen eerst naarMauritius om goederen en post af te leveren. Daar kwamen de schepen op 5 september aan. De schepen, die in slechte conditie waren, werden gerepareerd, er werd brandhout gehakt en de bemanning had toestemming om te jagen en zich te goed te doen aan vlees, verse groenten en fruit. Op 8 oktober vertrok hij met gunstige wind oostwaarts tot een zuidelijkere breedte dan tot dan toe gedaan was. Op 6 november begon het te sneeuwen en hagelen en commandant Tasman besloot de koers naar het noorden te verleggen.
Ze voeren verder danPieter Nuyts had gedaan en ontdekten op 24 november na zo'n 9000 km zeilen het eiland Tasmanië. Hij doopte hetAntonie van Diemensland. Deze naam werd behouden door de Britten die er, eeuwen later, de strafkolonieVan Diemensland vestigden. Op 1 december werd aan land gegaan om verse groente en zoet water te zoeken. De bemanning hoorde muziek en zag rookpluimen, maar niemand van de lokale bevolking, deTasmaniërs, liet zich zien. Met veel moeite werd een vlag geplant en de beide schepen voeren verder naar het oosten.
Op 13 december 1642 kregen Tasman en zijn manneneen groot hoog verheven landt in zicht. Ze zagen als eerste Europeanen de westkust van het Zuidereiland van Nieuw-Zeeland, nuOkarito. DeZeehaen en deHeemskerck voeren noordwaarts langs de westkust vanNieuw-Zeeland. Tasman noemde het landStatenland, denkende dat het het eiland was zuidelijk vanKaap Hoorn, dat doorJacques l'Hermite zo was genoemd. Nabij de noordpunt van hetZuidereiland zette hij het anker uit in een baai. Bij het binnenlopen werd door eenMaori op een soort trompet geblazen. Tasman liet deze begroeting op zijn beurt beantwoorden met trompetsignalen. De bevolking benaderde de beide schepen, maar bleek niet geïnteresseerd in de textiel die ze werd voorgehouden. Bovendien konden ze elkaar niet verstaan. Het bleek dat de woordenlijst voor deSalomonseilanden die Tasman bezat, afkomstig vanJacob le Maire, niet voldeed.
De volgende dag werden vier scheepslieden van deZeehaen, die in eenprauw aan land wilden gaan of het andere schip wilden bezoeken, gedood. Waarschijnlijk werden de trompetsignalen van de vorige dag door de Maori's als oorlogsverklaring uitgelegd. Tasman gaf deze plaats de naamMoordenaarsbaai en besloot noordwaarts te zeilen. Niettemin kwamen er 22 prauwen achter hen aan, waarvan de voorste man een wit vlaggetje in de hand had. Hij werd beschoten door de woedende bemanning van deZeehaen en een verdere achtervolging bleef achterwege.
Tegenwoordig heet MoordenaarsbaaiGolden Bay. In deze mooie maar afgelegen baai, nabij de plek waar men denkt dat Abel Tasmans schepen voor anker gingen, werd in 1942 een monument opgericht. Dit monument werd na een opknapbeurt in 1992 door koninginBeatrix tijdens een staatsbezoek aan Nieuw-Zeeland opnieuw onthuld.[2]
Een bladzijde uit Tasmans scheepsjournaal over het eiland Amsterdam (Tongatapu).
Op 20 december miste Tasman de zeestraat die laterStraat Cook zou gaan heten, die het Noorder- en het Zuidereiland scheidt, en nam aan dat het ontdekte land een deel vanTerra Australis was, het onbekende Zuidland. Begin januari 1643 ontdekte hij deDriekoningeneilanden. Hij zeilde verder naar deTonga-eilanden, die hij 20 januari in zicht kreeg. Op heteiland Amsterdam (nu Tongatapu) ruilde hij water, tientallen varkens, 70 kippen, kokosnoten en bananen tegen wit katoen, een stuk oud zeildoek, diverse spijkers, twee spiegels en wat kralen. De expeditie voer langsVanua Levu, behorend tot deFiji-eilanden en via deSalomonseilanden kwamen de twee schepen na zes weken regen terecht in deBismarckarchipel, ten noordoosten vanNieuw-Guinea.
De Papoea's, die in hun versierde prauwen langs kwamen, toonden nauwelijks belangstelling voor de stukken oude zeildoek en de spijkers die hen werden aanboden. In april voer Tasman langs het vulkanischeKarkar dat in 1616 doorWillem Schouten enJacob le Maire het 'hoge eiland' werd genoemd. Onderweg kochten ze op deSchouteneilanden 6000 kokosnoten en honderd trossen bananen voor oude spijkers en messen. De scheepsraad besloot op 24 mei vanHalmahera rechtstreeks terug te varen naar Batavia, vanwege de heersende wind en stroom. Op 5 juni zwom een van de bemanningsleden, die verdacht werd vanaanranding van de kajuitsknecht, stiekem naar de kust. ViaBoeton kwamen de schepen op 15 juni aan in Batavia. Gedurende de hele reis had Tasman slechts vijftien bemanningsleden verloren.
Tasmans geïllustreerde scheepsjournaal van deze reis bevindt zich in het NederlandsNationaal Archief.
Op zijn tweede reis, in1644, volgde hij de zuidkust vanNieuw-Guinea. Hij wendde de steven al voordat hij deStraat Torres tussen Nieuw-Guinea en Australië had kunnen ontdekken, en zette zijn reis westwaarts voort langs de noordkust van Australië, die hij volledig in kaart bracht.
Vanuit het oogpunt van de VOC waren Tasmans ontdekkingen een mislukking; zijn verkenningen waren te oppervlakkig. Hij was te weinig aan land gegaan en had geen geschikt handelsgebied gevonden, noch verbeterde zeeroutes naar bekende gebieden. Gedurende meer dan een eeuw (tot de tijd vanJames Cook), zou de reis van Tasman het enige Europese bezoek aan Tasmanië en Nieuw-Zeeland blijven. Australië werd nog wel enkele malen bezocht, meestal bij toeval.
In april1648 kreeg Tasman de leiding over een expeditie van acht schepen met 900 zeelui en 250 soldaten die als doel had om bij deFilipijnen deSpaanse zilvervloot uitMexico te onderscheppen. Het nieuws van de op 30 januari van dat jaar geslotenVrede van Münster was nog niet doorgedrongen inZuidoost-Azië. Het is niet onmogelijk dat deRepubliek der Zeven Verenigde Nederlanden op deze manier probeerde de Spanjaarden nog een flinke slag toe te brengen. De expeditie slaagde er echter niet in een Spaansgaljoen te veroveren. Een door de Nederlanders achtervolgd Spaans schip zette de kostbare lading overboord en bracht zichzelf tot zinken. Teleurgesteld trokken de schepen van Tasman langs de Filipijnen waarbij in het kustgebied werd geplunderd.
Na dit mislukte eerste deel van de opdracht zeilde het eskader door naarAyutthaya om daar als tweede deel van de opdracht de koning bij te staan in een oorlog. De oorlogsplannen van de koning vanAyutthaya waren echter gewijzigd, krijgshulp van de VOC was daardoor niet meer nodig. In januari 1649 keerden ze terug in Batavia. Tegen Tasman werd een aanklacht ingediend omdat hij zonder vorm van proces een matroos had laten ophangen. Tasman moest een forse schadevergoeding betalen en zijn reputatie was beschadigd.
Tasman nam in 1652 ontslag bij deVOC. Hij behoorde inmiddels tot de rijkste inwoners van Batavia. Na zijn overlijden in 1659 werd het vermogen verdeeld tussen zijn vrouw Jannetje en Klaasje, dochter uit Tasmans eerste huwelijk. Dediaconie van zijn geboorteplaats Lutjegast ontving een bedrag van 25 gulden ten behoeve van de armen.[3]
Naar Tasman zijn deTasmanzee en eennationaal park genoemd, evenals een berg,gletsjer, meer, rivier, baai en eenindieband (Able Tasmans). Het Golden Bay Museum in de hoofdstraat vanTakaka heeft een permanente expositie over het leven van Abel Tasman en zijn ontdekking van Nieuw-Zeeland.
In 1988 onthulde koningin Beatrix tijdens eenstaatsbezoek aan Australië een monument ter ere van Abel Tasman inHobart (Tasmanië). Ook kent Hobart een Tasman Bridge. In juni 2018 werd bekend dat voor de AustralischeMarine deHunterklasse gebouwd wordt, waarvan het eerste schip, deHunter, in 2022 in de vaart zal worden genomen. Het derde schip uit deze uit negenType 26-fregatten bestaande serie zal de naamAbel Tasman dragen.[4]
In Nederland zijn in veel plaatsen straten en pleinen naar Tasman genoemd. InGroningen is behalve deAbel Tasmanbrug een torenflat en een afdeling van de Groningse Schoolvereniging naar hem vernoemd. Ook Utrecht kent eenTasmanbrug. In zijn geboortedorp Lutjegast is een museum over zijn leven en speciaal zijn ontdekkingsreizen.
.jpg)
