Movatterモバイル変換

[0]ホーム
URL:

Naar inhoud springen
Wikipediade vrije encyclopedie
Zoeken

17e eeuw

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Overzicht van de jaren in en rond de17e eeuw
Jaren 901590159115921593159415951596159715981599
Jaren 001600160116021603160416051606160716081609
Jaren 101610161116121613161416151616161716181619
Jaren 201620162116221623162416251626162716281629
Jaren 301630163116321633163416351636163716381639
Jaren 401640164116421643164416451646164716481649
Jaren 501650165116521653165416551656165716581659
Jaren 601660166116621663166416651666166716681669
Jaren 701670167116721673167416751676167716781679
Jaren 801680168116821683168416851686168716881689
Jaren 901690169116921693169416951696169716981699
Jaren 001700170117021703170417051706170717081709

De17e eeuw (van dechristelijke jaartelling) is de 17e periode van 100 jaar, dus bestaande uit de jaren1601 tot en met1700. De 17e eeuw behoort tot het2e millennium.

Benamingen voor eeuw

[bewerken |brontekst bewerken]

Belangrijke gebeurtenissen en ontwikkelingen

[bewerken |brontekst bewerken]
HetOost-Indisch Huis te Amsterdam
Zeevaart en kolonialisme
  • Opkomst en bloeitijd van deVereenigde Oostindische Compagnie (VOC). 1770 Nederlandse schepen varen naar de Oost; 41 van hen vergaan tijdens de reis.
  • De VOC sticht een verversingstation aanKaap de Goede Hoop, dat in de loop van de eeuw uitgroeit tot deKaapkolonie.
  • Walvisvaart bijSpitsbergen. DeNoordsche Compagnie en later ook particuliere reders uitDe Rijp roeien de kolonie Groenlandse walvissen daar bijna uit. In het walvisstationSmeerenburg wordt uit het walvisvettraan gekookt.
  • DrieEngelse oorlogen maken duidelijk bij wie in de komende eeuwen de heerschappij op de zeeën zal berusten.
  • Eengaljoen is een verdere ontwikkeling van dekraak en verschilt hiervan doordat de zeer hoge en gekromde vooropbouw, het voorkasteel, vervangen wordt door een lage, smalle en ver naar voren uitstekende boeg waarachter een loodrechte voorkant van de eigenlijke romp oprijst. De combinatie van lagere voorkant en hoge achterkant levert het typische silhouet op van het 17e-eeuwse zeilschip.

Europa

[bewerken |brontekst bewerken]
  • DeDertigjarige Oorlog tussen het protestantse noorden van Europa en het katholieke zuiden, maakt van Duitsland een groot kerkhof. KoningGustaaf II Adolf legt met klinkende militaire overwinningen het fundament voor de Zweedse heerschappij over hetOostzeegebied.
  • Engeland wordt geregeerd door het Schotsehuis Stuart. De koningen uit dit huis komen regelmatig in conflict met het parlement vanwege hun katholieke en autocratische neigingen. Een van de twistpunten is de bescherming van rechten van arrestanten. Deze worden ten slotte in 1679 gedefinieerd in deHabeas corpus Act, waarmee een universeel beginsel is geboren. Uiteindelijk wordt de Nederlandse stadhouderWillem III van Oranje-Nassau uitgenodigd om het eiland alsconstitutioneel vorst te besturen, samen met zijn vrouwMary Stuart.
  • Rusland krijgt na deTijd der troebelen een nieuwe dynastie: hethuis Romanov.
  • In deSlag bij Rocroi (1643) behaalt Frankrijk aan de eigen noordgrens een verrassende overwinning opSpanje, waarmee Frankrijk de hegemonie op het continent overneemt. Het zal die de volgende zestig jaar niet meer afstaan. Het land ontwikkelt zich onder deBourbons tot eenabsolute monarchie. De adel verliest haar land en haar macht, en verwordt tot een geldverslindende hofadel. De godsdienstvrijheid wordt in twee stappen, in 1629 en 1685 teruggedraaid. De buitenlandse handel wordt door hetprotectionisme beperkt. Door de voortdurende oorlogen ontstaat een groot rijk binnen verdedigbare grenzen, maar met overal om zich heen vijandelijke mogendheden.
  • Europa wordt getroffen door een aantal pestepidemieën. Dejoden krijgen daarvan de schuld en worden het slachtoffer vanpogroms.
  • DeMidden-Italiaanse stadCastro en haar omgeving zijn het toneel vanoorlogen tussen hethertogdom Parma en deKerkelijke Staat. Ten slotte laat de paus de stad helemaal verwoesten.

Spaanse Nederlanden

[bewerken |brontekst bewerken]
  • De 17e eeuw brengt voor de Zuidelijke Nederlanden een aaneenschakeling van oorlogen, vernielingen, belegeringen, plunderingen en blokkades. Geprangd tussen de grootmachten, is het gebied overgeleverd aan strijdende legers in steeds wisselende allianties.
  • Vanaf1620 vormt de AntwerpenaarAbraham Verhoeven zijn onregelmatig uitgegeven pamfletten om tot een regelmatig verschijnendekrant, de eerste die in deZuidelijke Nederlanden verschijnt. Hij blijft de "Nieuwe Tijdinghen" tot 1629 uitgeven. Daarna geeft hij de "Wekelijckse Tijdinghen uyt verschiyde quartieren": een verandering niet alleen van naam, maar ook van periodiciteit en van drukformaat.
  • De Engelse jezuïeten bouwen vanuitSint-Omaars in huidig Frans-Vlaanderen hun voortreffelijk onderwijssysteem voor jongens over de heleZuidelijke Nederlanden uit.

Republiek der Verenigde Nederlanden

[bewerken |brontekst bewerken]
  • De lucratieveOostzeehandel legt de basis voor deGouden Eeuw van de Nederlandse republiek.
  • In de Noordelijke Nederlanden woedt een voortdurende machtsstrijd tussenRekkelijken enPreciezen, tussen kooplieden en dominees en tussen het rijke Holland en de minder welvarende landgewesten. Scherpe botsingen doen zich voor in 1618, 1651 en 1672.
  • De eerstekrant verschijnt in de Republiek onder de naam "Courante uyt Italien ende Duytschlandt" tussen 1618 en 1639. Hij bevat nieuws over handel en oorlog, maar ook over natuurrampen.
  • Studenten aan universiteiten en academies verenigen zich met streekgenoten innaties.

Azië en Afrika

[bewerken |brontekst bewerken]
  • InJapan begint deEdo-periode. Het land sluit zich onder de heerschappij van deshoguns vanaf1639 volledig af van de buitenwereld. Alleen de kooplieden van deVOC hebben sinds1641 een handelspost op het eilandDecima bijNagasaki.
  • DeMantsjoes bouwen in hetvendelsysteem een staand leger op waarmee ze deMing-dynastie verdrijven en vervangen door deQing-dynastie.
  • In zijn bloeiperiode omvat hetMogolrijk bijna geheel het Indische subcontinent. Het telt aan het einde van de 17e eeuw waarschijnlijk tegen de 150 miljoen inwoners.
  • De Tweede Lange Oorlog tussen het Turkse en het Perzische Rijk wordt in 1619 beëindigd. Beide rijken zijn de uitputting nabij en er breekt voor beide een tijd van verval aan.
  • DeBeni Hassan en andere Arabische krijgersstammen overheersen de autochtoneBerberse Sanhajastammen van het gebied dat tegenwoordig in Zuid-Marokko, deWestelijke Sahara enMauritanië ligt, vooral na deChar Bouba oorlog. Het gevolg van die oorlog is dat deArabische taal encultuur komen te domineren en deBerberse stammen in meer of mindere mate wordengearabiseerd. Het Arabische dialect dat de Beni Hassan spreken wordt de nieuwe taal van de regio en wordt nog steeds gesproken in de vorm van hetHassania-arabisch.
  • De Portugezen verspreiden decasave vanuit Amerika over Afrika en Zuid- en Zuidoost-Azië.

Godsdienst

[bewerken |brontekst bewerken]

Wetenschap

[bewerken |brontekst bewerken]
  • Verschillende filosofen en rechtsgeleerden leggen de nadruk op hetnatuurrecht als richtsnoer, met als kenbron derede die als autonoom wordt beschouwd en niet per se hoeft samen te vallen met deopenbaring (De Groot,Pufendorf,Thomasius,Wolff).
  • René Descartes is de eerste die de filosofie vanAristoteles niet alleen verwerpt, maar ook vervangt door een eigen levensvatbaar filosofisch systeem, waarmee hij de basis legt voor hetRationalisme. Het rationalisme beschouwt derede als de enige of voornaamste bron van kennis. De werkelijkheid bevat volgens rationalisten een inherente redelijke en logische structuur die vanwege dit feit ook direct door het verstand gelezen kan worden zonder enige tussenkomst van iets anders dan het denken zelf. Dit in tegenstelling tot stelsels die voornamelijk op openbaring of traditie gebaseerd zijn of tot stelsels die de ervaring aanduiden als voornaamste kennisbron (empirisme). De stroming gedijt vooral op het vasteland, met name inFrankrijk enDuitsland, terwijl zijn tegenstander, hetempirisme, vooral populair is inGroot-Brittannië. De grote namen binnen het rationalisme zijnRené Descartes,Baruch de Spinoza enGottfried Leibniz.
  • Isaac Newton enGottfried Leibniz ontdekken onafhankelijk van elkaar dehoofdstelling van de integraalrekening.
  • Europeanen nemen van hun vele reizen over de wereld planten en dieren mee naar huis om onderzocht en tentoongesteld te worden. De eersterariteitenkabinetten worden aangelegd. De Enkhuizense artsPaludanus en de Harderwijkse burgemeesterszoonErnst Brinck nemen van hun vele reizen even zovele bezienswaardigheden mee naar huis.

medisch

[bewerken |brontekst bewerken]
  • Opkomst van demoderne wetenschap. In de medische wetenschap gaat men zelf bijvoorbeeld op onderzoek uit in plaats van oude meesters alsAristoteles enGalenus te bestuderen.
  • De verlosmeesterPeter Chamberlen vindt rond 1670 deverlostang uit. Zijn zoons en opvolgers houden de uitvinding nog lange tijd geheim.
  • De Enkhuizer arts Paludanus neemt van overal geneeskrachtige planten mee en legt in Enkhuizen eenbotanische tuin aan.

Innovatie

[bewerken |brontekst bewerken]
Bioscoopjournaal uit juli 1957. In depapiermolen in hetNederlands Openluchtmuseum teArnhem vindt een demonstratie plaats van het maken van gescheptpapier zoals dat in de 17e eeuw gebeurde.
  • Uitvinding van deHollandse kijker doorHans Lippershey. De Italiaanse geleerde en uitvinderGalileo Galilei bouwt zelf een verbeterde versie en bestudeert daarmee diverse hemellichamen, wat leidt tot een revolutie in het wereldbeeld van de mens. Later bouwtChristiaan Huygens telescopen die gewild zijn in heel Europa.
  • Hetslingeruurwerk met een opwindmechanisme en eenveer is een enorme verbetering ten opzichte van klokken die uitsluitend met een dalend gewicht werden aangedreven. In de 17e eeuw worden de eerste pendules in vierkante tafelklokken gemonteerd.

Amerika

[bewerken |brontekst bewerken]

Kunsten

[bewerken |brontekst bewerken]
  • Overgang naar deBarok. Voorbeelden in de schilderkunst zijn de Spaanse schilderVelázquez en de in Duitsland geboren VlamingPeter Paul Rubens.
  • In de gereformeerde Noordelijke Nederlanden isvanitas een veel voorkomend thema in de schilderkunst. Het Latijnse woord betekent ijdelheid en leegheid. Met bijvoorbeeld schedels, gedoofde kaarsen, verwelkte bloemen, zeepbellen, vergane boeken, muziekinstrumenten, klokken of omgevallen glazen wordt de ijdelheid, tijdelijkheid en zinloosheid van het aardse gevisualiseerd.
  • In de schilderkunst worden dehistoriestukken populair. In de Zuidelijke Nederlanden isRubens de voornaamste meester, in de Noordelijke NederlandenRembrandt.
  • Decommedia dell'arte, het Italiaanse volkstoneel, wordt nog spectaculairder door het inlassen van elementen uit de fabels en de mythologie en het gebruik van mechanische trucs ("kunst- en vliegwerk"). De spelersgezelschappen trekken door heel Europa. Na 1660 spelen Italianen, afwisselend metMolière, in het Petit-Bourbon-theater in Parijs, eerst
  • Dekwabstijl is een decoratiestijl, die wordt toegepast op meubels, schilderijlijsten en vooral opzilverwerk. Kenmerkend zijn de organische vormen.

Muziek

[bewerken |brontekst bewerken]
  • DeRenaissancemuziek vindt haar hoogtepunt in de kerkmuziek vanPalestrina en de opera's vanMonteverdi.
  • Debarokmuziek kan in het bijzonder gedijen door de bloeiende muziekcultuur aan de diverse Europese vorstenhoven. Veel rijke hooggeplaatsten hebben musici en componisten in dienst of fungeren als hunmecenas. Veel hoogtijdagen en festiviteiten worden opgeluisterd door speciaal voor die gelegenheid in opdracht gecomponeerde werken. Ook ten behoeve van kerkelijke erediensten worden in het tijdperk van de barok nieuwe muziekvormen ontwikkeld.
  • De instrumenten die over de periode 1580 tot 1680 door de Antwerpse familieRuckers -Couchet worden gebouwd, zijn representatieve voorbeelden van de Vlaamse instrumentenbouw uit die tijd. Het gaat om klavecimbels met één of twee klavieren, maar ook omspinetten envirginalen.
  • De Amsterdamse stadsorganistJan Pieterszoon Sweelinck geeft in deOude Kerk concerten voor de burgerij, een noviteit die navolging krijgt vanFranz Tunder enDietrich Buxtehude inLübeck.
  • Ontstaan van de Franseopéra-comique, het DuitseSingspiel en de Spaansezarzuela. Populair zijn opera's met thema's uit deGriekse enRomeinse mythologie.

Bouwkunst

[bewerken |brontekst bewerken]

Stad en land

[bewerken |brontekst bewerken]

Scheepvaart en handel

[bewerken |brontekst bewerken]
  • Demercantilistische theorie schrijft voor, dat de overheid eenprotectionistische rol in de economie speelt. De interventie richt zich aan de ene kant op het bevorderen maar vooral ook structureren van de handel (export), aan de andere kant op het nemen van protectionistische maatregelen om de import zo veel mogelijk te beperken.
  • Europa maakt kennis met producten alskoffie,thee,suiker encacao.
  • De commerciëletabaksteelt in Europa komt op. Tussen 1610 en 1620 wordt voor het eerst in Nederland en Engeland tabak geteeld. Het eerste in Veere, gevolgd door Amersfoort rond 1615. Van daaruit verspreidt de teelt zich over deUtrechtse Heuvelrug en later naar deBetuwe.
  • De Portugezen nemen decassave uit Brazilië mee naar Afrika.

Suriname

[bewerken |brontekst bewerken]
  • In deze eeuw staatSuriname in Engeland bekend als "Specklewood Country" oftewel letterhoutland. Vanwege het voorradig zijn van zoveelletterhout wordt het land zelfs zo aangeduid op de oudste landkaart. Naastsuiker is letterhout een gewild ruil- ofbetaalmiddel, aangezien er nog geen geld is in Suriname.
  • De geïsoleerde, landinwaarts gelegenJodensavanne groeit vanaf 1640 uit tot een joodse pseudo-staat waar religieuze vrijheid heerst en waar de inwoners vrijgesteld zijn van veel burgerplichten, in ruil voor een prompte belastingbetaling.

Innovatie

[bewerken |brontekst bewerken]
Uitvindingjakobsstaf
  • De uitvinding van dejakobsstaf verbetert de navigatie op zee.

Militair

[bewerken |brontekst bewerken]

Mode

[bewerken |brontekst bewerken]
  • In de Nederlanden wordt defardegalijn gedragen door vrouwen met een hoge sociale status. Zij volgen de Spaanse mode die doorIsabella van Spanje (1566 –1633) naar de lage landen wordt gebracht, waar de verdegaal aan de lokale smaak wordt aangepast.
  • Mannen dragen de uit Spanje afkomstigepofbroek.
  • Kroatische huursoldaten baren opzien in Parijs met hun rond de nek geknoopte zakdoeken of halsdoeken. Decravate wordt vervolgens een begrip in de modewereld als de jonge koningLodewijk XIV er een van zijde draagt.Charles II introduceert de cravate in Engeland en zijn koloniën.

dieren

[bewerken |brontekst bewerken]
  • DeEngelse volbloed ontstaat als in Engeland driehengsten worden uitgekozen, die aan de wieg komen te staan van de volbloed: Darley Arabian, eenArabier; Godolphin Barb, eenBerber, en Byerley Turk, eenTurks paard (of Turkoman) dat waarschijnlijk is buitgemaakt opOttomaanse troepen en meegevoerd naar Engeland. Deze hengsten worden gekruist met de snelstemerries met als doel de snelste paarden te fokken voor dewedrennen, die vanaf die tijd zeer populair zijn.

Belangrijke personen

[bewerken |brontekst bewerken]
Rembrandt van Rijn
Michiel de Ruyter doorFerdinand Bol in 1667. Hij draagt zijnOrde van de Heilige Michaël

Bibliografie

[bewerken |brontekst bewerken]
  • WILLS J.E.1688 Een jaar in de wereldgeschiedenis, Ambo, Amsterdam, 2001.
·Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet) ·Sjabloon bewerken
Decennia in de17e eeuw

<< ·1600-1609 ·1610-1619 ·1620-1629 ·1630-1639 ·1640-1649 ·1650-1659 ·1660-1669 ·1670-1679 ·1680-1689 ·1690-1699 ·>>

·Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet) ·Sjabloon bewerken
Eeuwen in het2e millennium n.Chr.

<< ·11e ·12e ·13e ·14e ·15e ·16e ·17e ·18e ·19e ·20e ·>>

Bibliografische informatie
Op andereWikimedia-projecten

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=17e_eeuw&oldid=69718179"
Categorie:
[8]ページ先頭
©2009-2025 Movatter.jp