ल्भिभ (/ləˈviːv/lə-VEEV वा/ləˈviːf/lə-VEEF;युक्रेनी:Львівuk) पश्चिमीयुक्रेनको सबैभन्दा पाँचौँ ठूलो सहर हो जसको जनसङ्ख्या ७,१७,५०० (सन् २०२२ को अनुमान अनुसार) रहेको छ। यसले ल्भिभ ओब्लास्त र ल्भिभ रायोनको (जिल्ला) प्रशासनिक केन्द्रको रूपमा कार्य गर्दछ भने यो युक्रेनको प्रमुख साँस्कृतिक केन्द्रहरू मध्ये एक हो। ल्भिभले ल्भिभ सहरी प्रादेशिक समुदायको प्रशासनिक केन्द्रको रूपमा पनि कार्य गर्दछ। यस सहरको नाम गालिसियाकालियो प्रथमको नामबाट राखिएको थियो जो दानियलका जेठा छोराका साथै रूथेनियाका राजा पनि थिए।
पोल्यान्डका शासक कासिमिर द्वितीयले युक्रेनमाथि विजय प्राप्त गरेपछि सन् १२७२ देखि १३४९ सम्म यो गालिसिया-भोल्हिनिया राज्यको राजधानी थियो। सन् १४३४ देखि यसलाई पोल्यान्डेली शासनअन्तर्गत रुथेनिया राज्यपाल शासित क्षेत्रको राजधानीको रूपमा मान्यता दिइएको थियो। सन् १७७२ मा पोल्यान्डको विभाजन हुँदा ल्भिभ हब्सबर्ग, ग्यालिसिया र लोदोमेरिया राज्यको राजधानी बनेको थियो। ल्भिभ सन् १९१८ मा केही समयका लागि पश्चिमी युक्रेनी जनगणतन्त्रको राजधानी थियो।
सन् १९३९ मा पोल्यान्डमा जर्मन–सोभियत शक्तिले कब्जा गरेपछि ल्भिभ सोभियत सङ्घको एक भाग बन्न पुगेको थियो। सन् १९४४-४६ मा पोल्यान्ड र पश्चिमी युक्रेनबीच जनसङ्ख्या स्थानान्तरण भएको थियो। ल्भिभ पनि यो स्थानान्तरण प्रक्रियाको सहभागी भएको थियो। सन् १९९१ मा यो सहर स्वतन्त्र युक्रेनी राज्यको भाग बनेको थियो।
ल्भिभ हाल ल्भिभ ओब्लास्तको भाग हो। ल्भिभ रेड रुथेनिया र ग्यालिसियाको ऐतिहासिक क्षेत्रको केन्द्र थियो। सहरका धेरै महत्त्वपूर्ण भवनहरू दोस्रो विश्वयुद्धको समयमा सोभियत र जर्मन आक्रमणबाट बचेका थिए। यहाँ धेरै प्रसिद्ध र सुपरिचित शैक्षिक संस्थाहरू रहेका छन्। तीमध्ये उल्लेखनीय ल्भिभ विश्वविद्यालय र ल्भिभ पोलिटेक्निक हुन्। यस सहरको केन्द्रयुनेस्कोकोविश्व सम्पदा सूचीमा समावेश छ।
ल्भिभ सहर ऐतिहासिक रूपमा अन्य भाषाहरूमा विभिन्न नामहरूले पनि चिनिन्छ-पोल्यान्डेली:Lwówpl;जर्मनेली:Lembergde वा (archaic)Leopoldstadtde;यिद्दी:לעמבעריק,romanized: Lemberik;रुसी:Львов,romanized: Lvovru। यी बाहेक अन्य नामहरू पनि प्रचलनमा रहेका छन्।[४]
प्रतीक चिह्न, ल्भिभ सहर परिषद्को प्रतीक ल्भिभको आधिकारिक रूपमा अनुमोदित प्रतीकहरू हुन्। वास्तुकला र ऐतिहासिक स्मारकहरूको नाम वा छविहरू पनि ल्भिभको विधानद्वारा सहरको प्रतीक मानिन्छन्।[५]
रोतोचिया उच्चभूमको किनारामा, पोल्यान्डको सीमाबाट ७० किलोमिटर र पूर्वी कार्पेथिय पर्वतबाट १६० किलोमिटरको दूरीमा ल्भिभ सहर अवस्थित छ। समुद्र सतहभन्दा औसत २९६ मिटर उचाइमा यसको अवस्थिति रहेको छ। यसको सबैभन्दा उच्च विन्दु भिसोकी जामोक हो जुन समुद्र सतहबाट ४०९ मिटरको उचाइमा अवस्थित छ। ती किल्लाबाट सहरको ऐतिहासिक केन्द्रलाई राम्रोसँग हेर्न सकिन्छ। पोल्तोभा नदीको किनारमा ल्भिभ सहर अवस्थित थियो।
सन् २००४ को राष्ट्रपतीय निर्वाचनका बेला भेला भएका आन्दोलनकारीहरू
सन् २००४ को युक्रेनी राष्ट्रपतीय निर्वाचनमाभिक्टर युस्चेन्कोलाई ल्भिभका नागरिकहरूले दृढतापूर्वक समर्थन गर्दैसुन्तला क्रान्तिमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेका थिए। सहरको अत्यन्तै चिसो तापक्रमको बाबजुद पनि हजारौँ मानिसहरू ल्भिभमा भेला भएर सुन्तला क्रान्तिमा प्रदर्शन गरेका थिए। नागरिक अवज्ञाका कारण स्थानीय प्रहरी प्रमुखले राजीनामा दिन बाध्य भए भने स्थानीय सभाले कपटपूर्ण पहिलो आधिकारिक परिणामलाई पारित गर्न अस्वीकार गर्ने प्रस्ताव जारी गरेको थियो।[९] ल्भिभ आज युक्रेनी संस्कृतिको मुख्य केन्द्रहरू मध्ये एक हो भने यो देशको अधिकांश राजनीतिक वर्गको उत्पत्ति केन्द्र पनि हो।
युरोमैदान आन्दोलनको समर्थनमा ल्भिभको कार्यकारी समितिले सन् २०१४ फेब्रुअरी १९ का दिन राष्ट्रपति भिक्टर यानुकोभिचको शासनबाट स्वतन्त्र घोषणा गरेको थियो।[१०]
सन् २०१९ मा ल्भिभका नागरिकहरूले सन् २०१९ को युक्रेनी राष्ट्रपति चुनावमा पेत्रो पोरोसेन्कोलाई समर्थन गरेका थिए। पोरोसेन्कोका लागि गणना गरिएको मतको प्रतिशत ९०% भन्दा बढी थियो। ल्भिभमा यस स्तरको समर्थनको बावजुद पनि उनले राष्ट्रिय मत गुमाउन पुगेका थिए।
सन् २०२० जुलाई २८ सम्म ल्भिभलाई महत्त्वपूर्ण ओब्लास्त सहर र ल्भिभ नगरपालिकाको केन्द्रको रूपमा समावेश गरिएको थियो। युक्रेनको प्रशासनिक सुधारको भागको रूपमा सन् २०२० जुलाईमा नगरपालिका समाप्त पारी ल्भिभ ओब्लास्तको रायोनको सङ्ख्या घटाएर सातमा झारिएको थियो। ल्भिभ नगरपालिकाको क्षेत्र नवस्थापित ल्भिभ रायोनमा गाभिएको थियो।[११][१२]
मार्च सन् २०२२ मार्चमा ल्भिभको एक इन्धन भण्डारन केन्द्रमा रूसी आक्रमण पछि लागेको आगो
सन् २०२२ को फेब्रुअरीमा युक्रेनमाथि रुसी आक्रमण चलिरहँदा ल्भिभ देशको पश्चिमी राजधानी बनेको थियो भने यसबेला केही दूतावास, सरकारी निकाय र मिडिया सङ्गठनहरू राजधानीमा प्रत्यक्ष सैन्य खतराको कारणकिभबाट स्थानान्तरण गरिएका थिए।[१३] ल्भिभ आक्रमणबाट प्रभावित देशका अन्य भागहरूबाट भागेर आएका युक्रेनीहरूका लागि सुरक्षित आश्रय स्थल पनि बनेको थियो। सन् २०२२ मार्च १८ सम्ममा देशका अन्य भागहरूबाट भागेर शरण लिन आएका नागरिकको सङ्ख्या २,००,००० भन्दा बढी थियो। आक्रमण चलिरहँदा कयौँ मानिसहरूपोल्यान्ड जाने तरखरमा यो सहरलाई रोकिने ठाउँको रूपमा प्रयोग गर्न थालेका थिए।ल्भिभ र यसको वरपरको ठूला क्षेत्रहरूले पनि महत्त्वपूर्ण हतियार र मानवीय आपूर्ति मार्गको रूपमा भूमिका निर्वाह गरेको थियो। रूसी आक्रमणको सामना गर्दै स्थानीय सरकार र नागरिकहरूले पोल्यान्डेली र क्रोएसियाली सल्लाहकारहरूको सहयोगमा ऐतिहासिक स्मारकहरूको वरिपरि अस्थायी अवरोधहरू खडा गरी मूर्तिहरूलाई सुरक्षा दिँदै अन्य खजानाहरूको सुरक्षा गरेर सहरको सांस्कृतिक सम्पदाको रक्षा गर्न काम गरेका थिए।[१४]
युद्धको क्रममा ल्भिभ वरपरको क्षेत्र रूसी क्षेप्यास्त्र आक्रमणले प्रभावित बनेको थियो। १३ मार्च २०२२ मा यावरिभ सैन्य प्रशिक्षण आधारमा, १८ मार्च २०२२ मा ल्भिभ डानिलो हलित्स्की अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल नजिकको ल्भिभ राज्य विमान मर्मत केन्द्रमा र २६ मार्च २०२२ मा सहरको सिमानाभित्रको एक इन्धन भण्डारण केन्द्रमा क्षेप्यास्त्रद्वारा आक्रमण गरिएको थियो।[१५] नगर प्रमुख आन्द्री सदोभीका अनुसार १८ अप्रिल २०२२ मा सहरमा पाँचवटा क्षेप्यास्त्र आक्रमण भएको थियो जसमा ७ जनाको मृत्यु र ११ जना घाइते भएका थिए। क्षेत्रीय राज्यपाल माक्सिम कोजिस्तकीले क्षेप्यास्त्रलाई सैन्य कारखाना र एक टायर पसल खसालिएको प्रतिक्रिया दिएका थिए। आवासीय होटलमा आक्रमण हुँदा झ्यालहरूमा क्षति पुगेको थियो। १८ अप्रिलमा टिएएसएसले रूसी रक्षा मन्त्रालयलाई उद्धृत गर्दै ३१५ लक्षमा रातभर रुसी क्षेप्यास्त्रहरूले प्रहार गरिएको पुष्टि गरेको थियो। उक्त वक्तव्यमा सबै लक्ष्य सैन्य प्रकृतिका भएको दावी गरिएको थियो।[१६]
ल्भिभलाई १० अक्टोबर २०२२ मा युक्रेनमाथि भएको क्षेप्यास्त्र आक्रमणका क्रममा लक्षित गरिएको थियो जसले गर्दा बिजुली आपूर्तिमा बाधा उत्पन्न भएको थियो।[१७] ११ अक्टोबर २०२२ मा नगरप्रमुख सदोभीले सहरमा क्षेप्यास्त्र खस्दा बिजुली र पानीको आपूर्तिमा कठिनाइ आएको भनी प्रतिक्रिया दिएका थिए।[१८]
ल्भिभका बासिन्दाहरूको औसत आयु ७५ वर्ष रहेको छ जनु युक्रेनमा औसत आयु भन्दा ७ वर्ष धेरै र विश्व औसतको औषत आयु (६८ वर्ष) भन्दा ८ वर्ष बढी हो। सन् २०१० मा पुरुषको औसत आयु ७१ वर्ष र महिलाको औसत आयु ७९.५ वर्ष रहेको थियो।[२०] सन् २००१ र २०१० को बीचमा प्रजनन् दर निरन्तर बढिरहेको थियो। यहाँ २५ वर्षभन्दा कम उमेरका युवाहरूको जनसङ्ख्या तीव्र कमी आएको थियो। सन् २०११ मा ल्भिभको जनसङ्ख्याको १३.७% मा १५ वर्ष मुनिका युवाहरू र ६० वर्ष वा सो भन्दा बढी उमेरका १७.६% व्यक्तिहरू रहेका थिए।[२१]
ल्भिभ सहरका अधिकांश मानिसहरूले युक्रेनी भाषा बोल्ने गर्दछन्। सहरमा युक्रेनीको प्रयोग सन् १९७० को दशकदेखि बढ्दै गएको थियो भने रूसी भाषाको प्रयोग सन् १९८० को दशकदेखि घट्दै गइरहेको थियो। सन् २००० मा ८०% मानिसहरूले युक्रेनी भाषा बोल्ने गरेको अनुमान गरिएको थियो।[३२]
सन् २०२३ को मध्यमा इन्टरनेसनल रिपब्लिकन इन्स्टिच्युटले गरेको एक सर्वेक्षणअनुसार सहरका ९६ प्रतिशत बासिन्दाले घरमा युक्रेनी भाषाको प्रयोग गर्ने गरेका र ३ प्रतिशतले रूसी भाषाको प्रयोग गर्ने गरेको जानकारी प्राप्त भएको थियो।[३४]
ल्भिभ युक्रेनमा एक महत्वपूर्ण शैक्षिक केन्द्र हो। यो सहरमा १२ विश्वविद्यालय, ८ एकेडेमी र थुप्रै कलेज तथा विद्यालयहरू रहेका छन्। ल्भिभमा युक्रेनको विज्ञानको राष्ट्रिय एकेडेमीका आठ संस्थानहरू र चालीस भन्दा बढी अनुसन्धान संस्थानहरू रहेका छन्। यी अनुसन्धान संस्थानहरूमा अन्तरिक्ष अध्ययन लागि केन्द्र; सङ्घटित पदार्थ भौतिकीका लागि संस्थान; कोशिका जीवविज्ञानको संस्थान; रणनीतिक अध्ययनका लागि राष्ट्रिय संस्थान; इन्जिनियरिङमा न्यूरो-गणितीय सिमुलेसनका लागि संस्थान; र कार्पेथियनको पारिस्थितिकीका लागि संस्थान समावेश छन्। सोभियत समयमा ल्भिभ सहर लुनोखोद कार्यक्रमका लागि सफ्टवेयर विकास गरिएको स्थान थियो। एक उल्लेखनीय वैज्ञानिक क्षमता यो सहरमा केन्द्रित छ: चिकित्सक तथा विज्ञान ज्ञाताहरूको सङ्ख्याका कारण, ल्भिभ युक्रेनको चौथो महत्त्वपूर्ण सहर हो। ल्भिभ प्राचीन शैक्षिक परम्पराहरूको लागि पनि परिचित छ प्रत्येक वर्ष १ लाखभन्दा बढी विद्यार्थीहरू ५० भन्दा बढी उच्च शैक्षिक प्रतिष्ठानहरूमा अध्ययनरत हुन्छन्।
↑"Нові райони: карти + склад" (युक्रेनीमा), Міністерство розвитку громад та територій України,मूलबाट २५ फेब्रुअरी २०२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १५ जनवरी २०२२।
↑"Pogoda.ru.net" (रूसीमा), Weather and Climate (Погода и климат), मे २०११,मूलबाट १४ डिसेम्बर २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ८ नोभेम्बर २०२१।
↑"Lviv Climate Normals 1991–2020" (CSV),World Meteorological Organization Climatological Standard Normals (1991–2020), National Centers for Environmental Information,मूलबाट २२ अप्रिल २०२५-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २१ अप्रिल २०२५।
↑"Нові райони: карти + склад" (युक्रेनीमा), Міністерство розвитку громад та територій України, जुलाई १७, २०२०,मूलबाट २ मार्च २०२१-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १५ जनवरी २०२२।
_16.jpg)
