DatPolaabske (auk:Draweno-Polaabsk, polaabsk.:slüvensťĕ, vensťĕ) es eune iutstorvenwestslaavske Sproke. DeDrewanen, eun elvslaavsken Stamm, un läter de Wendlänner spreuken düsse Sproke in’n buitersten Westen van’n slaavsken Gebeud in’n HannoiverskenWendlanne, wat vandage deLandkreis Lüchow-Dannenberg inNiedersassen es. In’r Midde van’n18. Jhd. starv de polaabske Sproke iut un de vöörmoligen Sprekers un Sprekersken överneumen datPlattduitske os Olldagsproke un läter datHaugduitske. In’nWendlänner Platt vund sik noch lange eun polaabskSubstraat – Woir iut’n Polaabsken, phonologske un morpholoogske Besunnerheuden, de up dat Polaabske trüggegoot.
Dat Polaabske es verwand mie’nPoolsken un besunners eng verwand mie’nKaschuubsken os auk den iutstorvenSlowinzsk. Teohaupe häurt düsse Sproken denleechsken Sproken teo.[1]
Dat Polaabske kennteuket dat de Sproke up’r eunen Süide ville öllerhaftige Kennteuken iut’n Oorslaavsken bewore (Nasalvokale, deAorist und datImperfekt, denDual,*tort-Kliuster sunnerMetathese), annersüids ville Innovatscheonen upkeumen (Diphtonge, Vokalwannel os psl.*o > /ü/ oder /ö/,*a > /o/, Palatalisatscheon van /k, g, x/ teo /ť, ď, x́/, Vokaalreduktscheonen etc.). Biutendem werke datMiddelsassiske stark up de Sproke in, seo datʼt Polaabske vill Woir iutleine.
Polaabsk was nenne schrieven Sproke. Wat bekend es, kümt iut lütke Glossare, Listen un korten Teksten iut’n17. un18. Joorhunnerd, deu daalschrieven woren kort bevöör dat’t Polaabske iutstarv.
„Polaabsk“ kümt van’n slaavsken Nomen vör deElve, teo’n Büispillpol.Łaba,tsch.Labe,bs./ns.Łobjo.[2] De Vöörsilvepo- bedüdt „an“ oder „büi“. Eun annern Nome vör’t Polaabske es dorümme auk „elvslaavsk“. Polaabsk kann in’n wüiden Sinne olle slaavsken Varieteten twisken Elve un Oder, nördlik van’r Grense teo’nNiedesorbsken, beteuken. Van düssen slaavsken Varieteuten es iutbenomen Toponyme un eun poor Eugenomen in Oorkunnen niks noblieven. Dat Polaabske in’n engen Sinne spreuken de Nokumen van’n drewaansken Stamme, eun van veur Stämmen in’nabodritsken Stammverbunne. De Polaben weuren eugens eunen anneren Stamm binnen düt Stammverband. Ümme düt dubbelduidig Begrepp teo ümmegoon werdt mennigmool „Draweno-Polaabsk“ oder „Draweensk“ segt no den slaavsken Stamm van’n Drewaners, deu in’n Wendlanne lieve.[2][3]Alexander Fjodrowitsch Hilferding noime de Sproke:язык древлян залабских (jaz’ik drevljan zalabskich „Sproke van’n Drewanen an’r Elve“). Eun anneren Nome es auk „Löönborger Wendsk“.[4][5]
De Spreker un Sprekersken sülvenst noimen üre Sprokeslüvensťĕ (sliwêngsta in Hennigs Schrüivwüise) ʻslaavskʼ odervensťĕ (wénske ,wénskia in Pfeffingers Schrüivwüise) ʻwendskʼ.[6][7]
De Duitsken beteuken de Sproke os „wendsk“ up Platt oder „wendisch“ up Haugdutisk.[6] Seo noimen de Duitsken olle slaavsken Sproken in’r Noverskop, teo’n Büispill auk deSorbsk,Poolsk, oderTschechsk. Van „wendsk“ kümt auk de Nome vör dat Gebeud van’n Draweno-Polaben af:Wendland.
Annersüids het Polaabsk mennig wat mie’nSorbsken, besunners denNiedersorbsken, över eun. Vöör oll mennige Woir, deu et olleune in’n Polaabsken un Niedersorbsken givt, t.B. plb.gornet undns.groniś ʻspreken, kürenʼ (<psl.*graniti).[9] Düsse gemeunsomen Merkmole sind man dör Sprookkontakt in aule Tüid upkumen un nich üm dat’t Polaabske un Sorbske dichter mie eune verwand sind.[Feotneote 1]
De noblieven polaabsken Glossare un Tekste stamt iut den DörpsSüthen,Klennow un iut’r Neichte vanLüchow.Vanwegen dat de polaabsken Sprookdenkmolen man seo unvullstännig sind, könn wüi nich vil sekers över de dialektalen Unnerscheude binnen de polaabske Sproke seggen, sunnerlik vör de Gebuede twisken Elve un Oder, wo de Sproke noch euer iutstarv. Man up Grundloge van den Vokabellisten iut’n 17. un 18. Joorhunnerd is kloor dat sömmige Unnerscheude twisken den noblieven Materialien Dialektunnerscheude twisken den Dörps sind un nich olleun unnerscheudlike Schrüivwüisen trüggegeut. Düsse Unnerscheude maket dat mügelik Besunnerheuden vör jeuden Dörpsdialekt iutteomaken. Et givt den en Süthener Dialekt (upteuked vanJan Parum Schultze), den Klennower Dialekt (upteuked vanChristian Hennig Jessen) un den Lüchower Dialekt (upteuked van Johann Pfeffinger). Düsse Dialektunnerscheude sind:[10]
oorslaavsk sylaabsk*ḷ worde /u/ in’n Süthener un Lüchower Dialekt un /åu/ in’n Klennower Dialekt.
oorslaavsk*u worde in betoont Posititscheonen /au/ oder /ai/ in’n Klennower Dialekt, man jümmer /ai/ in’n Süthener un Lüchower Dialekt.
DeMazurzenie was in Lüchower Dialekt nich döörgoons, seo dat de Mundoord af un an /č, š, ž/ bewore, deu in’n annern Dialekten kumplett mie’n Sibilanten /c, s, z/ teohaupe fellen.
De drewaanske Stamm („древане“ östlik de Elve) up de Koorte van’n polaabsken Stämmen in’n8. -10. Joorhunnerd
Dat Gebeud, in den in’r eursten halve van’n18. Joorhunnerd de Dialekte van’r polaabsken Sproke bewoord weuren, lieven sinds den6. JoorhunnerdSlaven. De eursten Slaven, deu in’r tweuden Halve van’n1.Joorhunnerd iut’nKarpathen över deWiesselmünne büi lütken in’t Gebeud twiskenElve unOder tügen, keumen in dat Gebeud westlik van’r Oder in’r Midde van’n6. Joorhunnerd un leuten sik vöör ollen in’r tweuden Halve van’n6. Joorhunnerd un teo Beginnn van’n7. Joorhunnerd twisken Oder un Elve (auk an’n linken Elvoiver in’n Wendland) daal. De Slaven keumen in düt Region an’n Enne van’rVölkerwannertüid, wat de lütke Taal van germaansken Inwonners door verklöörd un sülvst woist und brook Land, dän de meisten Germanen verleuten dat Gebeud in’n5. -6.Joorhunnerd. De Drewanen häuren denaboditsken Stammverband teo. Dat Gebeud van’n drewaansken Stamme beheersken man vil froier os dat Land van den anneren abodtirsken Stämmen duitske Landsheren. In’n9. Joorhunnerd maken de Franken dat drewaanske Gebeud eunen Deul van üren Rüik.[11] In’n13. Jhd. worde dat Wendland Deul van’nHertogdeom Bronswiek-Löönborg, dat sinds 1814 denKöningrüik Hannover teohäurt (vandeswegen auk „Hannoiversk Wendland“). De Stammlanne van’n överigen abodritsken Stämmen un denWarniers worde Deul van’nHertogdeom Mekelborg-Swerin un de Gebeude van’nWagrien un Polaben worden bauld Deul van’rGroovskop Holtsteun. In’n11. -13. Jhd. leuten sik Duitske in’n den slaavsken Gebeuden daal, seo dat de slaavsken Inwonners vaken unner Twang dat Chrsitendeom os Religeon överneumen un büi lütken “germaniseurd” worden, alseo üre Sproke un Bruike ollnogrode upgeuven. Vöör oll süid den13. Joorhunnerd worden de slaavsken Sproken iut Scheole und Kerke verband un auk de Rechte van’n slaavske Inwonners minnerd, in dem dat se sik nich in Steden daalloten drovten, nich Liddmoot in eun Amt oder Gille weren konnen un seo auk keun Handwerk nogoon konnen.[12] Up düsse Wüise verdrängen de Duitsken de slaavsken Sproken in düt Gebeud iut ollen offitschellen un openliken Saken. De slaavsken Sproken worden noch sömmige Joorhunnerde up’n Dörps bewoord, man auk hüir büi lütken van’n Plattduitsken oder Haugduitsken wegdrängd. In’n15. -16. Jhd. hadden de meisten Slaven in’n Gebeud twisken Oder un Elve üre Sproke upgieven, olleun in’n Wendlanne und in’r Lusitz büi’n Sorben vünnen sik noch Reste van’n slaavsken Sproken, de door vöörmools ollerwegens sproken woren.[13]
Dat Tempo in den sik de duitsken Kolonisten daalleuten was man nich nich ollerwegens glüik snell. Ärchaoloogske man auk schrieven Borns wist Sporen van’n salavsken Inwonners auk in’n Steden bet in’t12. un13. Joorhunnerd.[14] In männigen Gebeuden blieven slaavske Dialekte recht lange bestoon. 1404 (no annneren Borns 1450) starv de letste Polaabsksperkerske upRügen.[15] Bet teon’n Beginne van 16. Joorhunnerd polaabske Dialekte in’n Gebeude van’rJabelheude in’n Westen vanMekelborg.[16] Up’t längste konn dat Polaabske man in’n Wendlanne bewoord blieven. Dat mag an de Sümpen un Seppen in’n Gebuede liegen oder auk dat nenne graute Hannelroute döör dat Wendland güng, seo dat sik minner duitske Kolonisten hüir daalleuten. Biutendem worde in’n Wendland nenne Markgroveskop formd, os in anneren vöörmols slavsken Gebeuden. De poor Dörps, de duitske in’n Wenlanne grünnen, werken nich graut up de Slaven in. Generell blieven de Slaven unner sik un friggen auk nenne Duitksen.[17] Biutendem beren sik de Drewanen friedvull un hadden nenne grauten Konflikte mie den duitsken Landsheren. Et gav nenne Wedderstand os de Duitsken Kerken biuwen, wüildes et vil meir Upstänne annerwegens in’n slaavsken Gebueden gav. Dorümme bekieken de Duitsken de Drewanen os friedvulle Biuren. De Hannoiverske Koorvörst un engelske KönningGeorg Ludwig beval den Polaben seogoor üre Sproke teo spreken, üm dat’t dunteomolen prestigerüik was, Ünnerdanen teo hebben, deu unnerscheudlike Sproken spreken.[17] Dat sind eunige van den Grünnen, dat’t Polaabske in’n Wendlanne länger bestoon bleiv; den Sprookdaud konne dat man nich uphaulen. In’n Dörps rund ümme Lüchow un Wustrow was in’n 17. Joorhunnerd Polaabsk noch jümmers de Olldagssproke. Ümme Joorhunnerdwenne van 17. no’n 18. Joorhunnerd güng et jümmers swänker bergdaal. An’n Anvange van’n 18. Joorhunnerd spreuken vöör ol de öllsten Luie in’n DörpsKüüssen,Bülitz,Tetomin,Delga,Woltersdörp,Rebensdörp,Süthen unKlennow (de Mundoorden van de beuden letsten Dörps worden upteuked) noch Polaabsk.[18] De junge Generatscheon was et ol schenant Polaabsk teo spreken. Polaabsk verleus Prestige un Polaabsksprekers un -sprekersken versöchten üre Afkumst teo verbergen oder nich teo wüisen.[19][20]
In’n Wustrower Kerkenbeok steut eun Indräg van’n 3. Oktober 1756 över deu 88 Jore aule BiurskeEmerenz Schultze iutDolga. Seu sall de letste Perseon in düt Dörp süin, deu vlott Polaabsk küren konn.[21]
De eurste Süide van’nVocabularium Venedicum van Christian Hennig.
Polaabsk was süindag nich eune schrieven Sproke un sülvstännige Literatuur up Polaabsk gav et nich. De Grundloge vör iuse Kenns van’r Polaabsken Sproke sind Glossare un Tekstfragmente iut’n17. un18. Joorhunnerd kort vör dem dat de Sporke iutstarv. De Schrieversluide van düsse Sprookdenkmolen weuren man nenne Linguisten, över interesseurd an Ethnographie un Volkskunne. Dat Resultaat es dorümme, dat de Liude van’r polaabsken Sproke nich sünnerlik geod upteuked woren. Bet up Jan Parum Schulze konn keunen van de Schrüivers sülvenst Polaabsk küren.[22]
De Breuv van denLüchowerAmmanGeorg Friedrich Mitthoff an denCeller HofroodChilian Schrader es eun lütk man wichtig Sprookdenkmool, dän in den Breuve vint sik polaabske Woir, man auk datVadderunser up Polaabsk. Den Breuv brochteGottfried Wilhelm Leibniz 1717 in süineCollectanea Etymologica riut.
Eun lütk annonym Glossar, dat auk in Leibniz süineCollectanea Etymologica binnen es.
DatVocabularium Venedicum vanChristian Hennig Jessen, eun Paster iutWustrow es med ca. 3000 Indregen dat gröttste un akrootske polaabske Sprookdenkmool un dokumenteurt dat Polaabske van den Biuren Jan Janieschge iutKlennow. Biutendem es in düt Glossar eun polaabsk Hochtüidsleud överlieverd, dat eunige överlieverd polaabsk Volksleud.
In’r Chronik van’n DörpsschultenJan Parum Schultze iutSüthen es eun Glossar med ca. 300 Woir binnen. Heu was de eunige Schrüiver, de sülvenst Polaabsk küren konn. Dat Manuskript brochteAlexander Fjodrowitsch Hilferding 1856 riut. Dat Originall güng läter verlüstig.
Eun Woirbeok iut’r Neichte vanDannenbarg, van den dat Originaal verlüstig güng, man Grundloge vöör dreu annere Woirboiker was:
DatVocabularium et Phraseologium Vandalicum, schrieven van den Lüchower PasterJohannes Andreas Botfeldt.
eun anner Glossar van eunen annonymenDannenberger Paster.
Dat fransk-polaabske Glossar van Johann Pfeffinger iut’n Joor 1696, dat Johann Georg Eckert in den BeokHistoria studii etymologici linguae Germanicae hactenus impensi riutbrochte.
Eun Glossar up’r Grundloge van Hennig süin Woirbeok iut’n Joor 1710 schrieven van eunen annonymen Schrüiver vör eunenMonsieur Baucœur.
Eune annere Version van’n Vadderunser, deu Samuel Buchholtz in’n BeokVersuch in der Geschichte des Herzogthums Mecklenburg riutbrochte.
Eun Kennteuken van’n polaabsken Konsonanteninventaar es de Oppositscheon van harden un sachten (palatalen) Konsonanten. Iutbenomen /f/ un /š/ gav et vör olle harden Konsonanten eun sacht Giegenstück. Sacht /ť/ un /ď/ weuren de Giegenstücke van /t/ un /d/, man auk van velaren /k/ un /g/.[26][27] In’r Tabelle kenteuket deAkut de sachten Konsonanten.
Dat Konsonanteninventar van’n Polaabsken besteut iut 33 Phonemen, os in’r Tabelle hüir unner:
De proto-slaavsken Konsonanten*č, *š, *ž dörgüngen euneMazurzenie (auk: „Mazuratscheon“), dat debüdt se fellen mie’n Sibilanten /c, s, z/ teohaupe.[28][29] No Tadeusz Lehr Spławiński passeur de Mazurzenie in’n Polaabksen teo Begin van’n 16. Joorhunnerd. De poolske Linguist lovte, dat de Grund vör düt Liudwannel nich was, dat’t Platt- un Haugduitske up’t Polaabske inwerke, man dat’t sprookinterne Grünne givt. Läter worde kloor, dat de Mazurzenie in’n Lüchower Dialekt iut Pfeffinger süin Woirbeok noch nich ollerwegens kumplet was. In düt Dialekt vint sik af un an noch /č š ž/.[30]
De harden velaren Konsononaten /k, g, x/ woren vöör den Vöörvokalen /i/, /ė/ (<psl.*ъ), /ü/ un /ö/ (< psl.*o) eurst teo den sachten palatalen Konsonanten /ḱ, ǵ, x́/. Läter woren /ḱ/ un /ǵ/ noch wüider vöör bet teo’n /ť/ un /ď/ schuven un fellen teohaupe.[31][30][32]
De protoslaavsken Kliuster*šč un*ždž woren /st/ un /zd/, t.B.stamil ʻHummelʼ (< psl.*ščьmelь),dåzd ʻRegenʼ (< psl.*dъždžь). De Plosive beworen üre sachte Iutsproke, wenn door no eun Achtervokaal stund:sťauko ʻHeektʼ (< psl.*ščuka). De Konsonaten /k/ un /g/ woren Frikative vöör Plosiven,t:B.:så lüxťåm ʻmie’n Elenbogenʼ (< psl.*sъ olkъtьmь), manlüťėt ʻElenbogenʼ (<psl.*olkъtь). In Kliustern iut Konsonant un*v fell dat /v/ iut, wenn en*o achtern stund un wenn no’t Kliuster*kv oder*gv eun*a stund, t.B.:tüj ʻdüinʼ (<psl.*tvojь) unkos ʻGistʼ (<psl.*kvasъ).[33]
Seo osTrubetzkoy un Reinhold Olesch riutkennen lee de Aksent binnen eun Weord up de letste Silve mie eunen fullen Vokaal. Dat bedüdt de Aksent lee up’r letsten Silve, t.B.kåtü ʻwer?ʼ,chėmil ʻHoppenʼ oder up’r vöörletsten Silve, wän de Vokaal in’r letsten Silve eun van’n reduceurden Vokalen /ĕ/ oder /ă/ was, t.B.gńozdĕ ʻNestʼ,mlåkă ʻMelkeʼ.[34]
Up wecke Silve de Aksent lee, worde in’n mennigen Sprookdenkmolen nich markeurd, annere Sprookdenkmolen briuket Diakritika osAkut,Gravis oderZirkumflex. Düsse sind man nich konsequent, seo dat eun de Sprookdenkmolen med Skepsis beküiken mott wat de Aksent angeut[35][36] Dorümme was et lange nich kloor wo de Aksent up eunen polaabsken Weord lee. August Schleicher was sik vermeoden dat de Aksent vrüi up jeude Silve stoon konn. Man Trubetzkoy un Olesch kennen de Aksentregel boven riut. Doch Kuryłowicz twüivele an düsse Aksentregel un was sik vermeoden, dat de Aksent vast up’r eursten Silve lee.[37] Düt Theorie kann auk geod verklören worümme et in’r eursten Silve van polaabsken Woir nenne reduceurden Vokale givt un worümme in’r eursten Silve*ь un *ъ vulle Vokale woren, t.B.:.*kъtо > kåtü wer’,*xъmelь > x́ėmil ʻHoppen’,*pьsi > pasai ʻHunneʼ,*tьma > t’åmă ‘Duisternisse’ (In anneren slaavsken Sproken fellen*ь un *ъ in düt Positscheon iut, t.B.ns.chto, chmjel, psy[38]). NoFrederik Kortlandt mag dat Polaabske eurdage eunen Initschaalaksent had hebben un schauv eurst läter den Aksent up de letste oder vöörletste Silve.[34]
De polaabske Morphologie kann eun nich in ollen Details beschrüiven. De Grünne sind: Eurstens givt’t man weunige Borns. Tweudens es de gröttste Deul Glossare, in den Woir vöör os Lemmaindrege, vaken olleun in’nNominativ oder osInfinitiv, binnen stoot. Doormie givt’t nenne Weord mie eune vullstänndig överlieverd Paradigma. Drüddens konnen de Schrüivers, bet up Jan Parum Schultze, sülvenst nenne Polaabsk un maken mennige Veulers. Veurdens hadden sömmige Informanten villicht eun unvullstännig Weuten van’r Sproke (üm dat Polaabsk ol kort vöör’n Sprookdaud stund). Man üm dat meist olle Tekste sömmige Sätze un un Iutdrücke angivt un üm dat Hennig in süin Glossar af un an euinge grammatske Informatscheonen angivt, könn wüi de Grundlogen van’r polaabsken Morphologie un auk sömmige Aspekte van’r Syntaks rekonstrueren.[39]
Morpholoogsk was Polaabsk düchtig konservativ un bewore de meusten nominalen Kategorien iut’nOorslaavsken. Just seo os desorbsken Sproken un datSloweenske, undescheude Polaabsk de grammatsken Tallen:Singulaar,Duaal undPluraal.
Polaabsk hadde dreuGenera (Geslechter): maskulin, neutrum un feminin. Binnen den maskulinen Genus unnerscheude Polaabsk twisken animaten un inanimaten Substantiven. Büi Substantiven, deu Minsken un wisse auk Deure (auk wän hüir nenne Büispill överleverd es) was de Akkusativ glüik mie den Genitiv, wüildes maskuline Inanimata un neutrale os auk feminine Substantive de Akkusativ un de Genitiv unnerscheuden, t.B.:bedĕ bügo ʻheu/seu beedt Godd (Akk.)ʼ unvit bügo aipădene ʻvan Godd (Gen.) afvallenʼ, mannügǫ (Akk.) vibĕt ʻmie’n Veot tredenʼ,priťĕ nüďĕ (Gen.) ʻöver den Veotʼ.[39]
Nominativ: Maskuline Substantive hadden meisttüids eune Nullmorphem (-Ø) os Endsilve, t.B.:dåzd ʻRegenʼ,med ʻHoningʼ,pǫt ʻWegʼ,dan ʻDagʼ. Eunige maskuline Substantve ennen up-ă, t.B.:ľoľă ʻVadderʼ,vaujă ʻOnkelʼ. Eun poor maskulinne Substantiv ennen up-åi, t.B.komåi ʻSteunʼ. De Neutra hadden de Endsilve-ü, t.B.:ľotüʻSommer, Joorʼ;-i, t:B.:püli ʻFeldʼ, oder-ĕ, t.B.gńozdĕ ʻNestʼ. Eunige Neutra ennen up-ą oder-ă:jaimą / jaimă ʻNomeʼ.
Genitiv: Maskuline und neutrale Substantive hadden de Endsilve-o, t.B.:bügo ʻGoddʼ oder-ă:zaivåtă ʻLievenʼ. Et gav auk de Endsilbe:-au/-åi, t.B.:sned'au̯ ʻSneuʼ.
Dativ:. Maskuline und neutrale Substantive hadden de Endsilve-au/-aioder-ĕ, t:B.:büd'au̯ ʻGoddʼ. De eursten beuden Endlsiven (-au unn-ai) unnerscheudt sik mang Dialekten, de drüdde es de Endsilve in unbetoond Positscheonen.
Akkusativ: Animate maskuline Substantive hadden de glüiken Formen os in’n Genitiv. De inanimaten maskulinen un neutralen Substantive hadden in’n Akkusativ de glüiken Endsilven os in’n Nominativ.
Instrumentaal: De Instrumentaal enne generell up-åm:prid gordåm ʻvöör’n Gerichteʼ,prid l̥otåm ʻvöör’n Sommerʼ.
Lokativ: De meisten maskulinen un neutralen Substantive hadden de Endsilve-e oder-ă, t.B.:vå xlădeʻin’n Schaddenʼ,vå vetră ʻin’n Winne, in’r Luftʼ. Maskuline Substantive mie’n sachten Konsonant os Stammiutliud hadden in’n Lokativ de Endsilve-ĕ, t.B.:no pǫt'ĕ ʻup’n Wegeʼ,no våtåi̯ńĕ ʻup’n Tiuneʼ. Mennige neutrale Substantive ennen in’n Lokativ up-ai:no mărai̯ ʻan’r Seuʼ,vå pülai̯ ʻup’n Felleʼ In’n Lokativ wanneln sik de Kosnosnanten /k/ un /g/ teo de Affrikaten /c/ un /ʒ/, t.B.:dek ʻDakʼ -no decă ʻup’n Dakeʼ,krig ʻKrüigʼ -no kriʒe ʻin’n Krüigeʼ.
Nominativ: Maskuline Substantive ennen up-ai oder-ĕ, t.B.büʒai ʻGödderʼ,nüzĕ ʻMessen, Knüiveʼ. Neutrale Substantiv hadden de Endsilve-ă, t.B..våknă ʻFenstersʼ,jojă ʻEuggerʼ.
Akkusativ: De Akkusativ was glüik os de Nominativ.
Genitiv: De Genitv hadde in’n Pluraal nenne Endsilve, t.B.ai dåvix grauk ʻbüi den tweu Beernbäumenʼ; oder hadde de Endsilve-üv, t.B.:büďüv ʻGötter (Gen.)ʼ.
Dativ: De Dativ enne up-üm, t.B.:gresnărüm ʻSünners (Gen.)ʼ.
Nominativ: De Nonativ hadde de Endsilve:-o oder-ă (dat reduceurde-ă in unbettonden Silven),-åi̯ :-ĕ oder-Ø.
Genitiv: Feminine Substantive hadden in’n Genitv de Endsilve -åi oder-ĕ, t.B.:slåmåi ʻStrauʼ,pöl t'üpĕ ʻeun halven Schock, dertigʼ.
Dativ: Den Dativ markeure de Endsilve-e oder-ă, t.B.:kå stărne ʻteo’r Süideʼ; un-ai, t.B.:kå zimai ʻteo’n Boddem/teoʼr Erdeʼ.
Accusativ: De Akkusativ enne up-ǫ ,-ą oder-ă un af un an up eun Nullmorpheem-Ø; t.B.:korvǫ ʻKeo (Akk.)ʼ,no zimą ʻup’r Erdenʼ,zo nidelă ʻin’r Wiekeʼ,t'üst ʻKnokenʼ.
Instrumentaal: De Endsilve in’n Insturmentaal was-ą, t.B.:så lüdą ʻmie’n Bootʼ,püd zimą ʻunner de Erdenʼ.
Lokativ: De enne up-ĕ oder-ă, t.B.:vå vidă ʻin’n Waterʼ,no storně ʻup’r Süideʼ.
In den polaabsken Sprookdenkmolen es vör feminine Substantive de Nominativ un Akkusativ, deu glüik weuren, överlieverd. De Endsilven weuren:-åi, t.B.:sestråi ʻSüsternʼ,-e oder-ă, t.B.:viceʻSchopeʼ,nidelă ʻWiekenʼ,-ai oder-ĕ, t.B.:golǫzai̯ ʻTelgenʼ,t'üstai /t'üstĕ ʻKnokensʼ, un büi wecke Substantive-våi, t.B.graisvåi ʻBernenʼ.
Nominativ/Akkuativ: De Nominativ un Akkusativ hadden in’n Duaal de sülve Endsilve:-e, t.B.:rǫce ʻHänneʼ,nüʒe ʻBeuneʼ.
Genitiv: De Endsilve in’n Genitiv Duaal worde iut’n Genitv Pluraal övernommen un was eun Nullmorpheem -Ø, t.B.:ai dåvüх grau̯k ʻbüi den tweu Bernenbäumenʼ.
Dativ/Instrumentaal . De Endsilve in’n Dativ un Instrumentaal was in’n Duaal-omă. Mank de Substantiven in’n Dual es düt Kasus man eun mool överlieverd:sårǫkomă ʻ mie den Hännen (Instr.Du.)ʼ.
Dat Oorslaavske hadde tweu verscheudene Adjektivparadigma: dat lange un dat korte. In’n Polaabsken worde de lange Adjektivdeklinatscheon teo’r ollgemeuen Adjektivdeklinatscheon. De korten Formen weuren man noch in Resten vörhannen.
Nominativ: Maskuline Adjektive hadden de Endsilve-ĕ, t.B.:pröstĕ ʻmallʼ,xrümĕ ʻlammʼ. De feminine Endsilve es-ă, t.B.:büză ʻgöddlikʼ,glotkă ʻgladdʼ. In’n Neutrum vint sik-ĕ un-ă, t.B.:büzĕ ʻgöddlikʼ,dübră ʻgeodʼ. De maskuline un de neutrale Endsilve palataiserud eunen velaren Konsonanten, deu vöörangeut, t.B:vilt'ĕ ʻgraut (m.)ʼvilt'ă ʻgraut (n.)ʼ,drau̯d'ă ʻdat annereʼ, wüildes de Velare vör de feminien Endsilve hard blieven, t.B.vilkă ʻgraut (f.)ʼ
Genitiv: De Maskunlie un neutrale Endsilve was-ĕg, t.B.:х́au̯dĕg ʻslechtʼ,tritĕg ʻdrüddeʼ. De feminine Form es överlieverd.
Dativ: Vör de maskuline Endsilve. es man eun eun Weord överlieverd:varxnümĕ ʻden Heren teohäurigʼ. Vör de feminien Adjektive es de Endsilve-ĕ överlieverd, t.B.kå büzĕ daiste ʻteo’n Ovendmool/Nomoolʼ. Dat Nutrum es nich överlieverd.
Akkusativ: In’n Akkusativ dregen de maskulinen Substantive de Endsilve van’n Nominativ oder den Genitiv. De neutralen Substantive hadden de glüike Endsilve os in{n Nominativ. Feminie Adjektive hebt de Endsilve-ǫ, t.B.:dübrǫ ʻgeodʼ,vilkǫ ʻgrautʼ.
Loaktiv: In’n Lokativ es olleun tweu feminine Woir överleverd mie’r Endsilve-ăj, t.B.:(no) provăj ʻan’r rechtenʼ and(no) levăj ʻan’r linkenʼ.
Nominativ: Maskuline Adjektive dregen in’n Nominativ Pluraal de Endsilve-ĕ, deu eun vörigen Velar teo eune Affrikate wannel, t.B.:vilcĕ ʻgrautʼ,drauʒĕ ʻannereʼ. Neutrale Substantive ennen up-ă, t.B.:senenă ʻteo den Hoog teohäurig. De feminien Adjektive dregen in’n Pluraal de Endsilve -ă, t.B.:molă ʻlütkʼ.
Genitiv: De euinge överlieverd Form in’n Genitiv Pluraal enne up-ĕx: drau̯ʒĕх ʻannere (Gen.Pl.)ʼ.
Akkusativ: In’n Akkusativ weuren de Endsilven glüik os in’n Nominativ.
De Kompoaratscheongrode forme dat Polaabske, os auk in anneren slaavsken Sproken, mir’r Hülpe van dreu Nosilven, deu up de oorslaavsken Suffixe*-jь-, *-jьšь-, *-ĕjšь- teorügge goot, t.B:lepsĕ ʻbetterʼ,zai̯mnésǎ ʻküllerʼ,tjordesă ʻharderʻ.De Superlativ dregt biutenden dat Prefixna-, t.B.:navoi̯sĕ ʻ(de/dat) höchsteʼ,nastăresĕ ʻ(de/dat) öllsteʼ.
De Talen van 11-19 sind mie verscheudenen Nosilven överleverd. Olle Formen geut up oorslaavsk*desęte (Lokativ van*desętь ʻteggenʼ) trügge un billen sik, üm dat büi de verscheudene Formen de Weordaksent jeudmool up eune annere Silve lee.[45]
Vör de Talen 30 un 60 es manpöl ťüpĕ ʻhalve Schockʼ un vör 60ťüpă ʻSchockʼ “cop” överlieverd.[46][47]
Dat oorslaavske*sъto ʻhunnerdʼ es nich noblieven, up Polaabsk see eundisą(t)diśǫt „teggen teggende“ oderpąt stiďə „füiv Stüigen“, büi wat dat Weordstiďĕ eun middelsassisk Leinweord vanstîge ʻtwintigʼ es. De överigen Hunnerdertalen sind noch överlieverd. Stats oorslaavsk *tysǫti ʻdiusendʼ briuke Polaabsk de nüi upkumen Foormdisąt pątstiďə „teggen mool füiv Stüigen“.[48]
De Talen, deu in’n Sprookdenkmolen överlieverd sind, stoot in’r Tabelle hüir unner:
Os auk büi den Substantiven es auk de Morphologie van’n Verben nich kumplett överleverd. Dorümme könt nenne kumpletten Paradigma (iutbenomen dat Presens) van’n Verben rekonstueurd weren. Ollgemeun kann eun büi den polaabsken Verben ville archaiske Merkmole beküiken, t.B. dat’t olle dreu oorslaavsken Verliedentüidstempora Perfekt, Aorist un Imperfekt, bewoort, man annersüids auk seun woans dat Middelsassiske inwerke, t.B. woans Polaabsk dat Passiv bille oder eun nüi analytisk Perfekt iutsinne.
Polaabske Verben konjugeurd na düsse Kategorien:
Aspekt: Polaabsk unnerscheudt büi den Verben, of dat Deon, wat se beschrivt, afsluten (perfekt) oder unafsluten (imperfekt) es. Düt Unnerscheud kümt döör unnerscheudlike Verbstämme oder Vöörsilven teo’n Iutdruck, t.B.:zarăt unvizrăt ʻseuen, küikenʼ,dvai̯zĕ undvai̯gnǫt ʻbewegenʼ;våzdet-să unvåzdevot-să ʻsik kleuden, sik anteuenʼ.[56]
Tempus: Dat Polaabske hadde de Tempora: Presens, Futuur un dreu Verliedentüidstempora: Imperfekt, Aorist, Perfect I un Perfekt II.[57]
In’nPresens lee de Woeordakzent jümmers up’r vöörletsten Silve. Seo fellen döör de Reduktscheon van’n Vokalen de Konjugatscheonen teohaupe. In tweu- oder merisilvigen formen oder wän eune enklitiske Partikel achteran tradd, wannere de Akzent up de niu vöörletste Silve, so dat de unreduceurden Vokale in’n Endsilven vöörtuig keumen.
Singulaar
Pluraal
Duaal
1.Person
-ą
-mĕ
–
2.Person
-s
-tĕ
–
3.Person
-Ø
-ą
-tă : -to
Singulaar
Pluraal
Duaal
1.Person
-m
-mĕ
–
2.Person
-s
-tĕ
–
3.Person
-Ø
-ą
-tă : -to
Perfekt, Imperfekt, Aorist, de dreu Verliedentüidstempora in’n Oorslaavsken, bewore dat Polaabske. Büispille sind vör’t Impeferkt:tex ʻek wollʼ,bėjăs ʻheu/seu/et sleogʼ; vör’n Aorist:våik ʻIk hebbe leerdʼ,rici ʻheu/seu/et seeʼ ,åitåcix ʻek drappʼ,våzą ʻek nammʼ; un de Peferktformen:rüdål-să ʻheu worde borenʼ,aiseklai ʻseu snieden afʻ.[58] Indem dat Plattduitske un Haugduitske up dat Polaabske inwerken, kamm in’n Polaabsken teo den synthetisken Perfekt noch eun analytisk Perfekt up. Düt analytiske Perfekt bestund iut den Hülpsverbmet ʻhebbenʼ oderbåit ʻsüin/wesenʼ un den Passiv Particip:vån mo nodenă ʻheu/seu/et het vunnenʼ; konn man auk sunner dat Hülpsverb formd weren:ją våpodenă ʻek sin vullenʼją ai̯ḿartĕ ʻIk sin storvenʼ.
DatFutur was analytisk un besteut iut den Hülpsverbcą ʻek wellʼ (de Infintiv van düt Verb es nich överlieverd) un den Verb in’n Infinitiv:jo cą pict st'aibo ʻek well/wer/sall Braud etenʼ,ci dåzd ait ʻet werdt/sall regenʼ.[59]
Modi: De Sprookdenkmolen överlevert de ModiIndikativ unImperativ: De Konjunktiv, den dat Polaabske iut’n Oorslaavsken ervd hebben könne es nich överlieverd. De Imperativ hadde nenne Endsilve, wenn dat Verb olleun stund un de Endsilve-ai, vöör enklitiske Partikel, t.B.:aiplot ʻtaal!ʼ,püd ʻgung!/go!ʼ,ricai-mĕ ʻsegg enne!ʼ,jimai jĕg ʻvang enne!ʼ,aiplotai- mĕ ʻbetaal müi!ʼ.
Diathese: Dat Pollabske hadde de DiathesenAktiv unPassiv. Dat Passiv bestund iut den Hülpverbvardot, iutleind van middelsassisk „werden“; t.B.:kǫsonĕ vardol ʻbeden werenʼ,vårdă zazonă ʻansteket werenʼ. Biutenden givt et mennige Büispille, in den dat reflexivesă os Passiv briuked worde un auk reziproke Beduidinge dregt:.vinai̯ biją-să ʻseu werdt sloon/ seu slaat sikʼ,ci-să kǫpăt ʻik well (sülvenst) swemmenʼ.
Infinite Verbformen
Infinitv: De Infinitv kann up-t ennen:voivist ʻriutbringenʼ,rüst ʻwassenʻ,sect ʻmeiggenʼ,mlåt ʻmolenʼ,nopücąt ʻanvangenʼ,pai̯t ʻdrinkenʻ; up-ĕt: våzbĕt ʻupslaanʼ,såkrĕt ʻverbergenʼ, skokăt ʻspringen, hüppenʼ; up-ăt: sådăt ʻmakenʼ; up -ǫt:tągnǫ̇t ʻteuen, treckenʼ,dvai̯gnǫ̇t ʻbewegenʼ, up -ot:krojot, hopot ʻhopenʼ; oder up -ait: ťaitait ʻmaken, deonʼ.
Particip Aktiv: Dat Aktiv Patrcips dregt dat Suffix-ąc-:kǫ̇săjącĕ ʻbüitendʼ,l'otojącă ʻvleugendʼ.
Particip Passiv: Dat Passiv Particip werdt iut den Verbstamm un eun van den dreu Enndsilven:-tĕ (-tă ),-nĕ (-nă ),-enĕ (-enă ) formd, t.B.:nopücǫ̇tă ʻbegonnenʼ,zazonă ʻbrend, verbrendʼ,kǫ̇senĕ,marzenă ʻvrorenʼ.
Gerundium: Dat Gerudium oder Verbalnomen worde in’n Polaabsken mie’n Particip Passiv os Grundloge un de de Endsilve-ĕ ,-ă (< psl.* -ьje ), konstrueurd. Vanwegen de reduceurd Vokale kann eun Gerundium un Particip Passiv nich jümmers scheuden. In den Sprookdenkmolen kümt dat Gerudium vöör ol in’n Nominativ, af un an in’n Dativ, vöör, t.B.strai̯zinĕ ( <straizĕ ʻhe/se/et scheertʼ),zomåcenă (<zomåknǫt ʻsliutenʼ).
Supinum: Dat oorslaavske Supinum es in ollen modernen slaavsken Sproken, bet upNiedersorbsk unSloweensk, verlüstig goon. Et es unseker, of dat Polaabske eun Supinum hadde. De Formsåpot könne dat Supinum teosåpăt ʻslopenʼ süin. Man üm dat de Kontekst mankeurt, kann eun niks sekers seggen.
Vawegen de Materialknappheud sind us ca. 2.800 Woir up Polaabsk noblieven. Door mang sind över 2000 slaavske Ervwoir un meir os 600 Leinwoir, vöör ol iut’nMiddelsassisken. De Rest bestund iut nüig iutsonnen Woir, ville iut eunen slaavsken un eunen middelsassisken Deul, t:B:jisin-mond ʻSeptemberʼ ( < psl. *jesenь ʻHervestʼ + mnds.mând ʻMoonʼ) De Leinwoir weuren vull in de polaabske Phonolgie un de Morphologie intergreurd, t.B.Nom: lük > Gen.lüko (mnds. (g)lück ʻGlückeʼ + *-a), Nom:ťarl > Dat:ťarlau (mnds. kêrl + *-u),praibüwot (pri+ mnds. buw-(en) bauen+ati).[60]
Johann Heinrich Jugler, eun Dokter iut Löönborg was de eurste, de versochte de polaabsken Tekste un Glossare teo publiceuren, man nemmools riutbrochte. Dat Werk hett:Vollständigse Lüneburgisch-Wendisches Wörterbuch Teo den handschrivtliken Werk häurt auk eune lange Inleide teo, in deu de Jugler olens verklöört, wat heu över de slaavsken Bewonners un Bewonnersken iut Dannenberg, Lüchow un Wustrow wuss.
1856 brochteAlexander Hilferding süin WerkПамятники языка залабских древлян и глинян (Sprookdenkmolen van den zalaabsken Drewanen un Gliniern) riut.[62]
De Grundlogen vöör de wettenskoplike Polaabskstudien lee dat WerkLaut- und Formenlehre der polabischen Sprache vanAugust Schleicher, dat 1871 no’n Daue van’n Autor riutkamm. Schliecher briuke Jugler süine Materialien, ümme düt Grammatik teo schrüiven. Paul Rost brochte 1907 meist olle polaabsken Borns in den BeokSpracherste der Drewäno-Polaben im Hannöverschen riut.[63] 1929 keumenTadeusz Lehr-Spławińsky süineGramatyka połabska undPolabische Studien vanNikolaj Trubetzkoy riut.
No’n tweuden Weldkrüige brochteReinhold Olesch olle noblieven polaabsken Borns in dreu Bännen riut (1959, 1962, 1967). Heu brochte läter auk denThesaurus linguae dravaenopolabicae in veur Bännen riut. Door vint sik alphabeetsk sorteurd olle noblieven polaabsken Woir mie ollen Borns und ollen Schrüivwüisen in.[64]
Ol in’n twintiger und dertiger Joren, begünn Tadeusz Lehr-Spławiński an’r Etymologie van polaabsken Woir teo werken. Man eurst Spławiński süin SchoilerKazimierz Polański brochte de Arbeud teo Enne, in den dat heu van 1962-1994 datSłownik etymologiczny języka Drzewian połabskich in sess Bännen riutbrochte.
Dat Wendland es vandage eun eun Landkreis in’n BundslandNiedersassen (Landkreis Lüchow-Dannenbarg). Auk no dem dat de Polaabske Sproke verswund, beworen de Inwonners un Inwonnersken noch slaavske Bruike un Traditscheonen, os t.B. de Daudenweg, büi den de Sark streomrup up eunen Kane togen worde.[65] De Steder bekieken de Luide iut’n Dröps auk nodem dat se dat Plattduitske un Haugduitske övernomen os Wennen.
De Ideu van eune slaavske Identiteut un Historie in’n Wendlanne worde in’n laten20. un21. Joorhunnerd mang de Bewoners un Bewonersken begäng. Dat Trügghalen un Beworen van slaavsken Traditscheonen kam teohaupe.
Wendländske Volksdansgruppen os „De Öwerpetters“ spillt un danset teo’n Büispill teo den polaabsken Leud „Katy mês Nînka bayt“.[66] De Wendlänner un Wendlännersken könnt dat slaavske Erve in üre Region auk in den Nomen van Dörps, Fellern und Wiesen seun oder an üren slaavsken Achternomen. Typisk vör dat Wendland sind deRundlingsdörps, de mang de Slaven in Austduitskland beäng woren. Lokaalhistoriker un engageurd Laien van’n „Rundlingsverein“ begünnen 1991 Kontakte mie’r sorbsken Organisatscheon Domowina in Bautzen Kontakte teo knütten. In’n 1990 bille sik auk de Arbeudskreis „Wendland-Lausitz“.[67]
Wüildes dat Middelsassike, läter dat Nüiniedersassiske un Haugduitske stark up dat Polaabske inwerken, werke dat Polaabske auk os Substraat up dat Wendländske Platt in. Seo vinnen sik in’n Wendlänner Platt Woir iut’n Polaabsken, os t.B.šaonaièi ,šanaièi vörElvern,mölaine,mulainte,müleinten förHimmern.[68] Eun phonoloogsk Merkmool es dat stumme h, t.B.Und statsHund. Vaken es auk dat grammtikaalske Geslecht anners un de Artikel mankeeurd no Prepositscheonen, seo in slaavsken Sporken.
Wer sal de Briud süin? De Iule sall de Briud süin. De Iule see man teo den beuden: Ek sin eune vill teo eiske Vriuwen; Kann nich de Briud süin Ek kann nich de Briud süin.
Wer sal de Bruime süin? De Nettelkönning sall de Bruime süin. De Nettelköning see man teo den beuden: Ek sin eune vill teo lütke Keerl; Kann nich de Bruime süin Ek kann nich de Bruime süin.
Wer sal de Vründ süin? De Rave sall de Vründ süin. De Rave see man teo den beuden: Ek sin eune vill teo swarte Keerl; Kann nich de Vründ süin Ek kann nich de Vründ süin.
Wer sal de Kook süin? De Voss sall de Kook süin. De Voos see man teo den beuden: Ek sin eune vill teo bäuse Keerl; Kann nich de Kook süin Ek kann nich de Kook süin.
Wer sal de Mundschenk süin? De Hase sall de Mundschenk süin. De Hase see man teo den beuden: Ek sin eune vill teo swanke Keerl, Kann nich de Mundschenk süin Ek kann nich de Mundschenk süin.
Wer sal de Spillman süin? De Stork sall de Spillmannsüin. De Stork see man teo den beuden: Ek hebbe eun grauten Snavel; Kann nich de Spillmann süin Ek kann nich de Spillmann süin.
Wer sal de Disk süin? De Voss sall de Disk süin. De Voss see man teo den beuden: Slaat müinen Steeet; De sall jiuwe Disk süin De sall jiuwe Disk süin.
↑De Ansicht, dat Polaabsk mie’n anneren leechsken Sproken verwand es, werdt vöör ol dör phoneetske Merkmole begrünnd un es Konsens in’r Wettenskop. Man eune annere Ansicht es, dat Polaabsk dichter büi’n Poolsken un sunnerlik den Neddersorbsken steut. Düsse Porsitscheon stütt eksempelwüise de poolske LinguistWitold Mańczak, de Polaabsk vanwegen lexikaalske Övereenkumst dichter büi’t Neddersorbske stelt.
↑abKazimierz Polanński:Gramatyka języka połabskiego. Heruutgiven van Jan Okuniewski. 2010, S.19.
↑abKazimierz Polanński:Gramatyka języka połabskiego. Heruutgiven van Jan Okuniewski. 2010, S.17.
↑Kazimierz Polański:Polabian. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Eds.):The Slavonic languages, S. 795.
↑Kazimierz Polański:Gramatyka języka połabskiego. Heriutgieven van Jan Okuniewskiego. 2010. S. 17-18
↑Arnošt Muka:Die Lünerburger Wenden in Geschichte, Volkstum und Sprache. In:Hannoverland/Monatsschrift für Geschichte, Landes- und Volkskunde. Bd. 9 (1904).
↑abTadeusz Lehr-Spławiński:Gramatyka połabska. Lwiw: 1929. S. 1.
↑Kazimierz Polański:Gramatyka języka połabskiego, 2010. S.18
↑Steven Young:Balto-Slavic languages. In:Concise Encyclopedia of Languages of the World. 2009. S. 134.
↑Julia Walerjewna Iwanowa Butschtskaja:Plattes Land: Символы северной Германии (славяно-германский этнокультурный синтез в междуречье Эльбы и Одера) -St. Petersborg. : Nauka , 2006. - S. 165.
↑Julia Walerjewna Iwanowa Butschtskaja:Plattes Land: Символы северной Германии (славяно-германский этнокультурный синтез в междуречье Эльбы и Одера) -St. Petersborg. : Nauka , 2006. - S. 158-162.
↑Julia Walerjewna Iwanowa Butschtskaja:Plattes Land: Символы северной Германии (славяно-германский этнокультурный синтез в междуречье Эльбы и Одера) -St. Petersborg. : Nauka , 2006. - S. 163-164.
↑Julia Walerjewna Iwanowa Butschtskaja:Plattes Land: Символы северной Германии (славяно-германский этнокультурный синтез в междуречье Эльбы и Одера) -St. Petersborg. : Nauka , 2006. - S. 46.
↑Polaabsk Vadderunser. In:Thesaurus Indogermanischer Text- und Sprachmaterialien. upreopen den 28.02.2023
