DeLanthanoiden sünd enCheemsch Serie, also en Grupp voncheemsch Elementen, de lieke Egenschoppen opwiest. De Naam bedüdLanthanähnliche un kummt von dat ElementLanthan, dat in’nPeriodensystem as erstet von de Serie kummt. Na de Beteken höört Lanthan sülvst nicht dorto (von wegen datähnlich), warrt aver ut praktisch Grünnen doch dorto rekend. Fröher hett man to disse Elementen okLanthaniden seggt. Na deNomenklatur von deIUPAC is dat aver nicht richtig, warrt man aver af und an liekers noch so nöömt. Noch en annere Beteken isElementen von de Lanthanreeg.
De Lanthanoiden sünd allMetallen, de meist sülvrig glimmert. Blangen dat Lanthan höört to disse Serie ok de in dat Periodensystem nafolgend 14 Elementen. Dat sünd:Cer,Praseodym,Neodym,Promethium,Samarium,Europium,Gadolinium,Terbium,Dysprosium,Holmium,Erbium,Thulium,Ytterbium unLutetium.
De Elementen von de Lanthanreeg sünd weke Metallen, de teemlich liechtreageert un dorüm an de Luft gauoxideert un denn dämpstig warrt. InWater löst se sik mehr oder weniger snell un sett dorbiWaterstoff free. Noch en annere Beteken isrore Eerden, wat en beten tüdelig is, as de Elementen so roor gor nich sünd – mit Utnahm von dat instabile Promethium. Aver Cer t. B. kummt in de Natur fakener vör as de ElementenArsen oderBlie.
De Lanthanoiden staht in dat Periodensysteem all in de 6. Periode un de3. Grupp. Se künnt as Ünnergrupp dorvon ansehn warrn, wieldat sik dor na un na de 4f-Orbitalen opfüllt. Dorüm höört se, wie ok deActinoiden to def-Block-Elementen. DeValenzschaalen sünd ober jümmers liek, dorüm sünd sik de Elementen ok cheemsch so liek. Un twors so liek, dat man bi de Opdecken von Yttereer 1794 dacht hett, dat weer en Oxid von dat lieke Element, so ok bi de Ceriteer.
De Lanthanoiden hebbt all deOxidatschoonstall +3. Bi en poor gifft dat aver ok de Oxidatschoonstallen +4 un +4. Se all hebbt de för Metallen tyypsch Kugelpacken. Mit tonehmendAtomtall nimmt ok de Hard to.
Wegen jümmer cheemsch Liekheit kommt de Lanthanoiden in de Natur meist versellschoppt vör. Se maakt na Gewicht tohopen ungefäähr 0,02% von deEerdkrust ut. Veele von jüm künnt utMonazit wunnen warrn. De fakensten un weertschopplich wichtigstenMineralen sünd:
Ln betekend dorbi in de Formeln all Elementen von Lanthan bit Lutetium, aver ok dat teemlich liekeYttrium. Meist all Mineralen finnt man en Hüpen von Cer oder von de sworen Lanthanoide (Yttrium verhollt sik in Mineralen ok jüst as en swor Lanthanoid). In Monazit is gröttstendeels Cer un Lanthan un von de annern mit högere Atomtall jümmer weniger (Dorüm warrt de Formel ok ümmer mit Ce schreven). In Xenotim ist dat man jüst ümgekiehrt (dorüm ok Y). Dit Fraktschooneeren liggt in de Lanthanoid-Kontrakschoon begrünnt (k. ü.) un in den vörhannen Platz in datKristallgidder. Gifft aver ok noch annere Mineralgruppen, de in de Laag sünd, Lanthanoide intoboen (t. B.Zirkon,Granat)
Wegen de Lanthanoiden-Kontrakschoon warrt de Atomradius innerhalf von de Reeg von Cer (183 pm) na Lutetium (172 pm) jümmer lütter. Utnahmen dorvon sünd Europium un Ytterbium. Dat liggt doran, dat de Elementen in de beiden Gruppen vör de Lanthanoiden all de 5s- und 5p-Orbitalen opfüllt hebbt, man de 4f-Orbitalen noch nich. De warrt nu in disse Reeg mitElektronen vull maakt. Dordör warrt nu enElektronenschaal opfüllt, de nöger an’nAtomkarn liggt, wieldat jo ok deProtonen in’n Karn jümmer mehr warrt. Na datCoulombsch Gesett warrt dorbi aver de elektrischAntreckkraft jümmer grötter. Un dorüm warrt de Radius lütter, obschoon de Atomtall tonimmt.
