Weltkoort ut Satellitenbiller mit de groten Kontinenten
As’nEerddeel warrt in’n Allgemenen en Deel vun deEerdböverflach betekent, de över’nSeespegel liggt un en gröttert tosamenhangen Rebeet billt as normaleEilannen. Man seggt dorto okKontinent oderKuntinent (vunlatiensch(terra) continenstosamenhangen Land). Meent is dormit also normalerwies datFastland, wat tosamen ruchweg 29 % vun de Eerdböverflach utmaakt. Wat aver nu nipp un nau mit den Begreep meent is, hangt vun sienDefinitschoon af, wovun dat mehr as een gifft.
Dör de Platenbewegen könnt sik de Kontinenten in’n Verloop vun de Eerdhistorie ännern
In’ntopograafschen Sinn versteiht man ünner en Kontinent en grote tosamenhangen Landmasse, de dör en natürliche Grenz – tomeist dör de See – kloor afgrenzt is. So warrt grote Landmassen, de blots över’n drangenLandweg mit’nanner verbunnen sünd (t. B. twüschenAfrika unAsien) as twee verschedene Kontinenten ansehn.
Na degeoloogschen Definitschoon höört to en Eerddeel aver ok noch datSchelfrebeet, wat ümto liggt. Dat is de Fastlandsockel in’de Flachsee, wat to’n Bispeel biEuropa de helen Rebeden vun deNoordsee un deOostsee mit inslutt. De Ünnerscheed liggt hier in de kontinentaleEerdköst, de mit en middlereDicht vun 2,7 g/cm³ lichter is as de ozeaansche Eerdköst, de en annere cheemsche Tosamensetten hett un en middlere Dicht vun 3,0 g/cm³ opswiest.
Butendem gifft dat aver ok noch en histoorsch-politische Definitschoon, na de en Kontinent en groot Rebeet is, dat ut sozio-kulturelle Grünnen vun annere Grootrebeden op de Eerd ünnerscheedt warrn kann. Ünner dissen Aspekt kann Europa licht as Kontinent defineert warrn, wat na de eersten beiden Definitschonen nich so eenfach is – normalerwies warrt dor deUralbargen as de natürliche Grenz annahmen.
De Verdelen vun de Landmassen un Erddelen schient för de Minschheit bannig bestännig. Liekers is dat in’n geoloogschen Sinn nich mehr as ’n Momentopnahm, as de Eerddelen vun wegen dePlatentektonik jümmer in Bewegen sünd un sik in’n Verloop vun deEerdhistorie al mehrmols to en grote Landmassen (de so nöömtenSuperkontinenten as to’n BispeelPangäa,Gondwana oderRodinia) tosamenschaven hebbt, üm later wedder in lüttere Kontinenten tweitobreken un ut’eneen to drieven (Kontinentaldrift).
Man, siet de Tiet is de Tellwies vun de Eerddelen nich mehr so unümstreden. Eenig sünd sik all, datAfrika,Antarktika unAustralien Kontinenten dorstellt. Streden warrt aver över de Indelen vunAmerika,Europa unAsien.Ut histoorsche Sicht gellt Amerika as een Eerddeel, de vun de Europäers in’t 15. un 16. Johrhunnert innahmen worrn is. Vun wegen de teemlich drange Landverbinnen twüschen de beiden Hälften vun den Eerddeel un ok ut politische un sozio-kulturelle Grünnen warrt Amerika faken inNoord- unSüüdamerika ünnerscheedt.
Ut histoorsch Grünnen warrt okEuropa unAsien as twee verscheden Kontinenten ansehn.Hekataios vun Milet hett in’t 6. Johrhunnert v. Chr. in sien Eerdbeschrieven de Grenz vun deÄgäis över deMarmarasee un deSwarte See na’nDon togen. In deNeetiet is dat begäng worrn, deUralbargen as de Grenz twüschen Europa un Asien antosehn. Op de annern Siet warrt de beiden Eerddelen faken ok tosamen asEurasien bekeken, wat tosamen een grtote Landmasse billt, de to’n gröttsten Dell ok noch op de sülvenKontinentalplatt liggt. Lüttere afsplitte Platen gifft dat blots in’n Süden un Oosten vun Asien.
En Weltkoort mit de Indelen vun Kontinenten, as se vundaag begäng sünd
Vundaag warrt twüschen twee bit söven Eerddelen ünnerscheedt:
Modellen vun de Kontinenten, as se vundaag begäng sünd
Geoloogsch warrt ok de Schelfrebeden (hellblau) mit to de Kontinenten rekent
Dat gifft aver ok noch wietere Indelen, de dorvun afwieken doot. Histoorsch-politisch intoorden sünd de Versöken,Middelamerika oder denNegen Oosten as egene Eerddelen antosehn, as jüst so ok dat Tohopenfaten vun de Eilannen vun’nPazifik to en Kontinent, deOzeanien nöömt warrt.
Kontinenten un deSee sünd de gröttsten geograafschen Eenheiten vun de Eer. De Eerddelen warrt dör deOzeanen vunenanner scheedt, wobi deSchelf to’n Kontinent rekent warrt. De op disse Oort tostannen kamen Eerddelen sündnaturrüümliche unhumangeograafsche Eenheiten. In Europa un to’n Deel ok in Amerika warrt so de humangeograafschen Fakters al bi’t Fastleggen vun de Grenz vun de Kontinenten apen mit inbetogen. Jüst so as de Deer-un Plantenwelt, de to de physischen Geografie tellt, bestimmt se jümmer mit, vun wegen dat sik dat üm en Indelen vun de Eerdböverflach hannelt. Dat föhrt to de söven Kontinenten, to de man de ozeaanschen Eilannen to de neegsten Eerddelen mittorekent. Ozeaansche Eilannen sünd an sik keen Fastland, vun wegen dat se tomeist en vulkaansche Natur hebbt, alsoVulkankegels oder Vulkanen, de bit op den Seespegelerodeert worrn sünd, un opletztAtollen warrt.
In jemehr oorsprünglichen latienschen Form her sünd all Naams vun de Eerddelen feminin un ennt dorüm mit’n-a.
Afrika (lat.Africa) weer in’tÖllerdom de Naam vun dat hüütigeTunesien. DeRömers harr dat so nöömt vun wegen den Stamm vun deAfri, de ümKarthago rüm leven deen.
Amerika (lat.America) is na den italieenschen SeefohrerAmerigo Vespucci nöömt, de kort naChristoph Kolumbus de Oostküst vun Süüdamerika befohren is. Dat weer en Vörslag vunMartin Waldseemüller. To de dormoligen Tiet künn noch keeneen ahnen, dat sik dat egentlich üm twee verscheden Landmassen hannelt, de blöots över en enge Landbrüch verbunnen sünd.
Antarktika (lat.Antarctica) hett sien Naam vun sien Laag midden in de Antarktis kregen, wat op datgreekschἀνταρκτικόςantarktikós, plattdüütsch„gegenöver vun deArktis“ torüch geiht. Dat Woort„ἀρκτις“(arktis) is wedder afleidt vun’t greeksche Woort för Boor„ἀρκτός“(arktós) un düüt op „Dat Land ünner’nGroten Boor“.
Asien (lat.Asia) kummt ut datassyrscheassu „Sünnopgang“ un steiht för Oosten.
Australien (lat.Australia) is afleidt vun’tlatiensch„Terra Australis“(süüdlich Land).
Europa kummt mööglicherwies vun’t greekscheErebos „düster“ un steiht in’n överdragen Sinn för’tAvendland. Dat is aver ümstreden. De Naam Europa künn ok ut de greekschenSaag kamen: Dor warrt de Jumfer Europa ut ehr Heimat vunZeus in de Gestalt vun’n Bull naKreta versleept.
