EnAtom is en lütt Deelken. De Naam kümmt vun dat greekscheάτομος (átomos), wat so veel heet askanns nich tweimaken.
Dat weer al degreekschePhilosophDemokrit, de sik en Kopp mookt harr, vun wat de Saken nu so mookt sünd. He harr sik vörstellt, he hett en StückMaterie, to'n Bispeel en StückHolt. Dat haut he denn in sien Gedanken in twee Stücken. De kunn he obers wieder tweimooken. Obers denn, so harr he dacht, kann dat jo nich jümmers so wiedergahn. Wenn de Stücken ganz lütt sünd un denn noch lütter, denn heurt dat op mit dat tweimaken. Un dat sünd denn de Atomens. Anner Philosophen harrn sik dat anners denkt un meenen, dat allens utFüür,Water,Luft unEer besteiht.
Eerst as dat so richtig losgüng mit deChemie, dor keemJohn Dalton1808 wedder op de Idee, dat dat Atomen gifft. He stell sik för, dat dat Kuller sünd, de so wat as lütte Armens hebbt. Dormit köönt se sik verbinnen.
Ernest Rutherford hett denn molAlphastrahlen opGold schoten. Dorbi is rutkamen, dat de Alphastrahlen tomeist dör dat Gold dör sünd. Een poor obers sünd aflenkt woorn. Un een ganz lütten Deel vun de Strahlen is wedder trüchspegelt woorn. Dor wüss he, dat so en Goldatom meist nix is.Vakuum seggt dePhysikers ok dorto. Un denn noch ’n lütten Karn. De is positiv opladen. Un üm denAtomkarn rüm suust deElektronens.
Dat mit de Elektronens, de dor rumsuust, hett dennNils Bohr nich slapen laaten un he mook sik ok en Vörstelln vun de Atomens.
Hüüt hebbt wi düsse Vörstelln:
- Dat Atom besteiht ut en Karn un en Elektronenhüll.
- De Karn is utProtonens unNeutronens.
- Protonens un Neutronen sünd utQuarks opbaut.
- Protonens un Neutronens sünd swor. Elektronens sünd licht. De Masse vun dat Atom hangt meist blots vun de Tall vun de Protonens un Neutronens in den Karn af.
- De Elektronenhüll ward vun de Elektronens bildt.
- In en neutral Atom sünd dat liekers so veel Elektronens as Protonens.
- De Elektronens hebbt ünnerscheedlich Energie.
- Bi encheemsch Reakschoon ännert sik wat bi de Elektronens. De Karn blifft as he is.
- Moleküle sünd ut Atomens tosomensett.
Vun wegen de Protonens un de Neutronens un de Quarks is dat ok, dat en Atom denn doch tweimookt warrn kann. Dat passert bi deRadioaktivität. Un besünners bi de Karnopspaltung, wat inKarnkraftwarken unAtombomben passert. Vun datwegen kanns egentlich gor nich mehr seggen dat en Atom en Atom is, as Demokrit dat meent harr. Ober nu hebbt wi dat Woord al över tweedusend Johr un nu blifft dat dorbi.
