| Stadsgrunnegs | |
|---|---|
| Noam | Stadgrunnegs |
| Andere noamen | Stadsgrunnegers, Stadjeders, Stadjers |
| Nederlaandse noam | Stadsgronings |
| Proat in | Nederlaand |
| Toalgebied | t StadGrunnen |
| Aantel sprekers | 38.000 |
| Dialekten | gain |
| Toalklassifikoatie | |
| Schrift | Latainse alfabet |
| Toalstoates | t Stadsgrunnegs wordt zain as n dialekt van tGrunnegs |
| Toalkode ISO 639-1 | n.v.t. |
| Toalkode ISO 639-2 | n.v.t. |
| Toalkode ISO 639-3/DIS | n.v.t. |
tStadsgrunnegs (ookStadsgrunnegers,Stadjeders ofStadjers naimd) is t Grunnegse dialekt dat in deStad en de omliggende ploatsen proat wordt.Hoaren, Engelbert en Hoogkèrke binnen veurbeelden van ploatsen dij onder invloud van Stad dit dialekt overnomen hebben. t Beheurt tot de Noordwest-Leegsaksische dialekten woar of ook de andereGrunnegse enOostfraise dialekten tou heuren.
t Stadsgrunnegs was oorspronkelk de toal dij de boasis vörmd har veur de aandere Grunnegse dialekten. In de 14e eeuw nam dit dialekt lanksoam tFrais oet deOmmelanden over. In dij tied het t Stadsgrunnegs woarschienlek veul leken op t hedendoagseWesterkertaaiers. Ook doar zigt man verschillende kenmarken dij tegenswoordeg nog aal in t Stadsgrunnegs veurkomen, mòr nait in de andere Grunnegse dialekten. Woarschienlek bestonden toun ook de klanken ai en ou veur de zudelke ie/ee en uu/oe nog nait. Dizze binnen loater vanoet de Ommelanden en Westfoalen in t Stadsgrunnegs terechte kommen. t Stadsgrunnegs is stark verwant an tNoordvelds dat ook wel tot t Grunnegs rekend wordt. Toch zollen t Stadsgrunnegs en t Noordvelds nooit hailemoal identiek an t Zuud- of Midden-Drènts west hebben. Der zol altied al n Fraise, ofIngvaeoonse invloud west hebben.
Ook het t Stadsgrunnegs n grote invloud had op t ontstoan van t Veenkelonioals. Deurdat t törf oet de Veenkelonies apmoal noar of via Stad verscheept wer, wer t Veenkelonioals inspoten mit Stadsgrunneger toalkenmarken, zo as de -e achter veul vrauwliekse woorden zo as "stoule", "deure" en "toene".
Der binnen twai kenmarken woar t Stadsgrunnegs deur ander Grunnegers altied vot an herkend wordt. De eerste is de ai-klank woar de ander Grunnegse dialekten (nait t Westerkertaaiers) ie hebben. Woorden aswie,kwiet enbie worden op zien Stadsgrunnegswai,kwait enbai. t Twaide kenmark dij t Stadsgrunnegs typeert is de ai-klank woar de aander Grunnegse dialekten (nait t Westerkertaaiers), ui hebben. Woorden asgruin,ruip enzuiken worden op zien Stadsgrunnegsgrain,raip enzaiken. Dit komt òf en tou ook nog wel veur bie olle mènzen in tOldambt.
n Ander, minder overdudelk kenmark is dat t Stadsgrunnegs meer veurin de mond proat wordt as de andere Grunnegse dialekten. Zo klinkt de 'ai' meer as n lank oetsproken 'ij' en bestoan der hoast gain lange aa's. Ook wordt de oa minder daip oetsproken as in de Ommelanden. De Stadsgrunneger oa klinkt meer as deDrèntse ao.
n Grammatikoale biezunderhaid van t Stadsgrunnegs is dat de twaide persoon meervold, 'ie', nait veranderd is in 'joe', zo as dat wel in de rest van de pervìnzie gebeurd is. Net as in tWesterwòlds vervalt de -en achter t warkwoord as t warkwoord veur 'ie' te stoan komp, dus op tHogeland wordt zègd "deden ie", "mainen ie", "kieken je" en in Stad wordt zègd "deed ie", "main ie" en "kiek je". Veur de gemiddelde persoon oet de Ommelanden klinkt t Stadsgrunnegs wat Drènts-achteg.
t Stadsgrunnegs het vanolds al veul invloud van tNederlands had. Doardeur begonnen lu oet de omgeven t Stadjeders as "haalfbakken Nederlands" te zain en verdween t aiwenolde prestiezje van de stadstoal. Ook de sprekers zölf binnen nait echt groots op heur dialekt.
t Zuvere Stadsgrunnegs is sikkom hailemoal verdwenen. Dit komt onder andere omdat n groot dail van de jonge bewoners van de Stad studenten binnen, dij veur n groot dail nait oet de Stad of pervìnzie òfkomsteg binnen. Deur zien laaidende positsie in de pervìnzie, mòr ook in de rest van de regio Noord-Nederland, het Stad n hail ìnde invlouden van boetenòf, woarvan veul vanoet t westen. Doardeur worden Stadjeders, bieveurbeeld winkeliers, voak verplicht om Nederlands te proaten. In Hoaren wordt t dialekt reloatief wat meer proat, mòr dat stait bekend as t "Wassenaar van het noorden" wat aangeft dat der veul riekere lu doar wonen. De maiste van heur proaten gain Grunnegs.
t Maiste Grunnegs in Stad komt van lu dij van t Grunneger platteland in Stad wonen goan binnen. De maiste Stadjeders binnen overstapt op t Hollaands, mòr summege olle mènzen (geboren véur deTwaide Wereldoorlog) proaten nog Stadsgrunnegs. Ook zai hebben n hail ìnde overnomen vanòf t platteland. Stadsgrunnegs kin man voak nog heuren op de bankjes an de oostziede van de Vismaart, de 'hangstee' van de olle Stadjeders.
 | Dit artikel is skreaven in etgrönninger dialekt van Stad. |