| Stadsfries | |
|---|---|
| Naeme | Stadsfries |
| Aandere naemen | Stadsfrys / Stedsk (Fries) |
| Wodt praot in | Nederlaand |
| Taelgebied | Frieslaand |
| Antal sprekers | 45.000 (schatting) |
| Taelklassifikaosie | |
| Schrift | Latiens alfabet |
| Taelstaotus | wodt zien as een dialekt van et Hollaans |
| Taelkode ISO 639-1 | n.v.t. |
| Taelkode ISO 639-2 | n.v.t. |
| Taelkode ISO 639-3/DIS | n.v.t. |
Stadsfries (Stadsfrys in et dialekt zels,Stedsk in etFries enLiwwarders in Liwwadden) is de saemenvattende naeme van de stadsdialekten die in Friese steden en grote plakkenLiwwadden,Sneek,Bolsward,Franeker,Dokkum,Harlingen,Stavoren en tegensworig ok (weer) inEt Vene praot wodden. Op taelkundige gronden bin ok etMidslaans, etAmelaans, etBildts en etKollummers verwaant an et Stadsfries. Pattie taelkundigen rekenen disse dialekten tegere mit etWestfries vanWestfrieslaand,Tessel enVlielaand tot etFriso-Frankisch.
De naemeStadsfries moet niet al te letterlik zien wodden: veural in de woordeschat is de tael veuralNederlaans. Et Stadsfries is naemelik in de16e eeuw ontstaon doeFrieslaand zien bestuurlike zelsstaandighied verleur. In de grotere Friese steden ontston doe de noodzaeke Nederlaans te leren. Et uutaendelike risseltaot was een mingtael mit een grotendielsHollaanse woordeschat en veurnaemelik Friese taelprincipes. Butendat is etFries van et omringende plattelaand sund die tied stark evolueerd, zodat et Stadsfries nog veul meer van et mederne Fries as van etOoldfries ofwiekt.
In et Stadsfries ontbreken de mederne Frieze twieklaankenie,ue enuo, lichtkaans omdat et Fries in de tied dat et Stadsfries an zien opmars begon disse twieklaanken nog niet had. DeOold-Germaanse beginclustersk- is zoas in et Friessk- bleven (behalven opAmelaand). Et Stadsfries het gienv- enz- an et beginne van een woord, krek zoas in et Fries. De Nederlaanseij enui is terugge te vienen asie enuu ; mit wissighied is te zeggen dat et Hollaans an et aende van demiddelieuwen ok disse klaanken had.
Zoas hierboven al zegd is et Stadsfries veural een Hollaans dialekt; toch bin de Friese invloeden ok dudelik zichtber. Deur de verschillen mit et Hollaans en de overienkomsten mit et Fries te koppelen an de klaankwetten die hierboven beschreven bin (see-see-zee,skuutsje-skûtsje-schuitje) is te zien dat et Stadsfries een groot antal Friese woorden het, veural in de huzelike kring en mit betrekking tot et plattelaand is dit et geval. Vanwegen de Friese invloed op etStellingwarfs toont et Stadsfries ok inkelde overienkomsten mit 't Stellingwarfs, zo zeggen ze in et Stadsfries bieveurbeeld okmem enheit. Aandere veurbeelden die in et Stellingwarfs niet veurkommen binjaar enjarre veur eengier.
De Stadsfriesegrammatika liekt slim op die van et Fries. Et enigste wezelike verschil is dat de zwakkewarkwoorden niet in twie klassen uutmekaarvalen: de klassen op-je is dus vervalen. Et woortiendo ("ie") is terugge te vienen asdou en daormit wodt de invloed van et Fries dudelik: in et anspreken van luden het et Stadsfries altied de Friese gewoontes beholen. Et warkwoordmake wodt zo vervoegd:ik maak, dou maakst, hy maakt, wy/jo/jimme/sy make en de twiede infinitief iste maken, zoas in et Fries.