Dit artikel zol soamenvougd mouten worden mit t artikelPlatduuts, of der daint n dudelker oafboaken tuzzen baaide artikels moakt te worden
Nedersaksisch in Nederlaand en DuutslaandDe Nedersaksische dialekten in Nederlaand en de dialekten an de grens mit Duutslaand
EtNedersaksisch (of kortweg:Saksisch; in deNysassiske Skryvwyse:(neader)sassisk) is eenWest-Germaanse taal die zien oorsprong vient in etOudsaksisch en deur zo'n zes miljoen meensen espreuken wördt. Veur et Nedersaksisch besteet der gien standardvorm, et besteet uut verschillende varianten. Et Nedersaksisch beheurt tot etNederduuts, umdat et niet mee-edaon hef an detweede Germaanse klankverschuving.
De taalkode (ISO 639-2 en ISO 639-3) van et Nedersaksisch isnds.
Et begripNedersaksisch wördden tot in dejaoren negentig van de20e eeuw allinnig gebruukt deur historische taalkundigen en (veural in de jaoren vuuftig) deur een paor streektaalschrievers en -aktivisten.[1] Luui die een Nedersaksisch dialekt praotten neumden der eigen dialekt bie de naam van een plaotse of streek (Achterhooks, Dreants, Veluws, Elspeets en gao zo mer deur), of ze neumden et gewoonplat (in Duutslaand:Platt,Plattdüütsch,Nedderdüütsch,Neddersassisch en zo wat meer), bie ons in Nederlaand is oek et begrip Platduuts meugelik, mer is niet zo populaer umdat et te veule an et Duuts döt denken. In Duutslaand wördt mitNeddersassisch veural etWest-Nedersaksisch (of etNederlaandse Nedersaksisch in et biezunder) bedoeld. In Groningen zegen ze in de plaotse vanNedersaksisch oek welLeegsaksisch en in Twente heur je naostNedersaksisch oekNeersassisch. Deurda'j disse verschillende gebruken hebben, ku'j nog wel es in et wiere raken.
Onder invleud van verschillende streektaalbewegingen hef in Nederlaand depolitiek et begripNedersaksisch overeneumen en uuteindelik as streektaal erkend. Van één gelieke kultuurtaal is gien sprake, oek deurdat elke poging van standardisering (woordeschat en spelling) as een vremd iets ezien wördt en wördt daorumme meestentieds oek al gauw aofewezen.
De taal wördt soms oek wel kortwegSaksisch eneumd, een benaming die van oudsheer oek al veurkwam.
Eertieds wördden et Nedersaksisch volop espreuken in etDeenseZuud-Jutlaand, tegenswoordig bin dat der een stuk minder. Oek an de raand vanBerlien praotten ze van oorsprong Nedersaksisch, mer mit de verstedeliking en nasionale centralisasie is et dialekt uutestörven. In de noordelike Duutse gebiejen, wat noenPolen, deRussische provincieKoningsbargen, zuudwestelikLitouwen enEstlaand bin, was et Nedersaksisch oek goed vertegenwoordigd. Sinds de verdrieving van et grootste gedeelte van deDuutse bevolking, an et einde van deTweede Wereldoorlog, wördden et der haost niet meer espreuken. Vandage de dag bin der nog wel een stuk of wat Nedersaksische sprekers buten Nederlaand en Duutslaand in de kustgebiejen vanPolen (een minderheid etnische Duutsers); sprekers van etOostpommers die Pommeren niet uutezet bin, en oek de regio's rondBruunsbarg (Braniewo).
Der besteyt ouk een artikel "Plautdietsch" mid meyr informaty oaver dit underwarp
Op et Amerikaanse vastelaand bin der oek gemeenschappen die Nedersaksisch praoten, bieveurbeeld: Kanada, deVerenigde Staoten van Amerika,Mexiko,Venezuela,Zuud-Afrika,Centraal-Azië,Bolivia,Argentinië,Brazilië,Paraguay enUruguay. In sommige laanden maakt de taal deel uut van et mennonitische geleuf en de mennonitische kultuur. Der bin mennonitische gemeenschappen inOntario,Saskatchewan,Alberta,Brits-Kolumbia,Manitoba, enMinnesota die et Nedersaksisch (lees:Plautdietsch) in karkdiensten en as kultuurtaal gebruken; de veurouwers van disse meensen waren veurnamelik Duutsers uut de niej verwörven gebiejen in Ruslaand en Oekraïne, die in de19e eeuw en an et begin van de20e eeuw naor et Amerikaanse kontinent verhuusden. Dit Nedersaksische dialekt is binnen disse gemeenschappen, en in et middenwesten van deVS, sinds de volksverhuzing vanuut Ruslaand en Oekraïne wat uutenegreuid. De veuruutzichten van et voortbestaon van de taal is in veule plaotsen niet goed, en is in sommige plaotsen, waor de meensen op-egaon bin in de samenleving, al uutestörven. In mennonitische kolonies in Paraguay, Zuud-Amerika, Belize, en Chihuahua, Mexiko is et Nedersaksisch een "ko-officiële taal" van de gemeenschap ewörden, naost de officiële laandstaal (Spaans). Et Oostpommers wördt oek espreuken in delen vanZuudwest-Brazilië.
Et Nedersaksisch stamp van etOudsaksisch aof, de taal van deSaksen. De oudste teksten in et Oudsaksisch, die achterebleven bin, stammen uut de9e eeuw. In de12e eeuw is daor weer etMiddelnedersaksisch uut ontstaon. Disse taal was de haandelstaal van deHanze. Et Middelnedersaksisch is deur de Hanzekoopluui in et heleNoord- enOostzeegebied verspreid eraakt en was daor de belangriekste taal. Een bult Middelnedersaksische woorden bin daordeur in deNoord-Germaanse talen (Skandinavische talen) terechtekeumen. Toe de16e eeuw tot een einde kwam, was de tied van de Hanze grotendeels veurbie. Luui die een betere opleiding hadden praotten inNederlaandStandardnederlaands en inDuutslaandHoogduuts. Tenminsten, bie et zakendoon was dat wel zo, thuus praotten ze nog Nedersaksisch. De Middelnedersaksische schrieftaal, die daoruut voortekeumen was, völ in de meeste dialekten uut mekaar. Allinnig in een antal gebiejen bleef et Nedersaksisch nog op schrift bestaon of is in de loop van de tied weer opniej op-esteld.
Et Nedersaksisch is nauw verwant an etFries, mer oek an etEngels, dat kömp onder aandere deurdat der een bult Saksen uutNoord-Duutslaand in et jaor 450 naorEngelaand ezeild bin en daor samen mit deAngelen,Juten en deFriezen deAngelsaksen evormp hebben. De overeenkomsten tussen de dree talen zollen uutwiezen naor een gemeenschappelike herkomst.
Van de16e tot de20e eeuw was et Nedersaksisch, wat toe nog gewoonplat heetten, niet meer de taal van de haandelsluui mer steeds meer van de eenvoudige luui. Op schoele en in de karke wördden et Nederlaands of et Hoogduuts de voertaal. Vanaof de 20e eeuw is et Nederlaands of et Hoogduuts oek bie de eenvoudige luui der meer en meer in-ekeumen. De standardtalen kregen vanaof die tied meer anzien as et plat, dat lag onder aandere an et feit dat meensen steeds vakerder kontakten hadden buten der eigen darp of stad. Veur die tied hadden meensen niet zo vake kontakten buten der eigen darp of stad of in elk geval niet mit meensen die veerder weg woenden. Mit et opkoemen van de moederne mobiliteit, mit auto's, mit et wegtrekken van de veule darpsluui naor de stejen (industralisering) en mit et opkoemen van massamedia, die allinnig mer de standardtaal gebruken, was et belangrieker ewörden dat de meensen oek de standardtaal leerden.
In sommige delen van et taalgebied is et Nedersaksisch tegenswoordig allinnig nog mer de taal van de wat ouwere luui, in aandere delen is et de normale umgangstaal, mit soms zelfs een meerderheid an dialektsprekers, allewel dat bie de jongeluui tegenswoordig al wat minder is.
Nederlaand erkent et Nedersaksisch officieel asstreektaal en steunt et op een beparkt nivo, zo as beschreven steet in deel II van etEuropees Haandvest veur regionale talen of talen van minderhejen, toch wördt derveur estrejen um et Nedersaksisch onder deel III erkend te kriegen. Deur et haandvest is et Nedersaksisch in deEuropese Unie een officieel erkende streektaal. Oek Duutslaand hef et haandvest etekend, en erkent en steunt et Nedersaksisch (daor heet et officieelNiederdeutsch). In de deelstaotenBremen,Hambörg,Mekelenbörg-Veurpommeren,Nedersaksen enSleeswiek-Holstein wördt de taal erkend volgens deel III van et haandvest; in de deelstaotenBraandenbörg,Noordrijn-Westfaolen enSaksen-Anhalt volgens deel II. Dit betekent dat de steun in de zudelike Noord-Duutse staoten (et Nedersaksische grensgebied) kleiner is; in de meer noordelike staoten, waor as ze meer streektaal gebruken, is de steun wat groter.
In 2012 hef minister van Binnenlaandse zakenLiesbeth Spies laoten weten dat ze der niks veur veult um et Nedersaksisch te erkennen as taal; et zol te duur ween. De provincies Groningen, Drenthe, Overiessel, Gelderlaand en Frieslaand hebben der eigen hier niet bie neereleegd en hebben gezamenlik een petisie op-estart um et alsnog onder deel III te laoten erkennen. Oek et CDA en D66 wollen dat minister Spies heur besluut sol herzien.
In 2013 wördden der naor anleiding van een debat over et gebruuk van etFries een mosie in-ediend um et Neddersaksisch asnog erkent to kriegen. Disse mosie wördden op 4 juni 2013 aofekeurd deur de Tweede Kamer.
De dialekten van et Nedersaksisch vormen eentaalkontinuüm mit de dialekten van noordelikDuutslaand. Daorumme wörden alle dialekten van deVeluwe tot an dePoolse grens ezien as één taal, oek al besteet der gien standardvorm van.
Toch besteet der een vrie groot verschil tussen etNederlaands-Nedersaksisch en etDuuts-Nedersaksisch, een verschil dat alsmer groter wördt. Et Nedersaksisch in Nederlaand steet onder drok van etNederlaands en nimp daor steeds meer eigenschappen van over, veural an de westkaante waor et een dialektkontinuüm vormp mit deNederfrankische dialekten. Et Nedersaksisch an de Duutse kaante hef van doon mit een starke invleud van etDuuts (Hoogduuts), die et een aandere kaante uutdrif, veural an de zuudkaante waor et een dialektkontinuüm vormp mit et Hoogduuts. Zokken verschillen zie'j veural a'j kieken naor de ontlening van nieje woorden en naor de schriefwieze. Zo hef et Duuts-Nedersaksisch de zongenaamdeGroßschreibung (et schrieven van heufdwoorden mit heufdletters) overeneumen van et Hoogduuts, terwiel dat verschiensel in de spelling van de Nederlaands-Nedersaksische dialekten vanNederlaand nargens veurkömp.
Wat de sprekers zelf angeet, hebben de Nedersaksische sprekers in Nederlaand der over et algemeen gien meuite mee um an te nemen dat ze in et noordelike deel Duutslaand een zelfde soort dialekten praoten. Aandersumme vienen de meeste Nedersaksische sprekers uut Duutslaand niet dat de taal deurlöp op Nederlaands grondgebied.
De heufdverdeling van et Nedersaksisch löp zo as ezeegd 'niet' langes et geschei vanNederlaand enDuutslaand. Integendeel: vake heurt een Nedersaksisch dialekt uut Nederlaand bie een groter Duuts gebied. Zo is et grootste gedeelte van et Nedersaksisch een onderdeel etWestfaols en heurt etGronings bie et Noord-Nedersaksisch, veural bie etOostfrisch. Toch is et idee van de rieksgrens as taalgrens nog niet zo'n slicht idee: veural in de woordeschat bin der veule overeenkomsten tussen de dialekten an de Nederlaandse kaante, dit kömp deurdat – zo as hierboven al beschreven steet – der deur de eeuwen hinne, in Nederlaand naor et Nederlaands ekeken is veur nieje woorden en in Duutslaand naor et Duuts, deur disse ontwikkeling bin de dialekten soms iezelig vere uut mekaar egreuid. Et Gronings is een kleine uutzundering, veule Groningse woorden koemen oek in etOostfrisch veur.
Uut onderzeuk blik det de verstaonbaorheid van Duuts Nedersaksisch en Nederlaands Nedersaksisch niet perse slechter wördt en det de baosis etzelfde blif, terwiel beiden richting et Standaardnederlaands en Hoogduuts hen greuit.[2]
Et antal sprekers van et Nedersaksisch (inNederlaand) is volgens een telling uut2003 (bron:taaltelling Nedersaksisch vanHenk Bloemhoff) zo'n 1.616.000 thuus (end 2002). Daor zatten de 150.000 sprekers uut de rest vanNederlaand (veural deRaandstad) en et butenlaand al bie in (Kanada,Australië,Amerika,Niej-Zeelaand). De 1.466.000 sprekers die in et Nedersaksische taalgebied woenen, vormen 9,1% van de Nederlaandse bevolking en woenen in verschillende regio's; dit ku'j hieronder in de tabel oek aoflezen. Je mutten niet vergeten dat et veur een groot part um ouwere meensen geet en dat et sprekersantal daorumme oek rap umlege geet. Et antal tweede- of dardetaalsprekers nimp de aof-eleupen tied wel wat toe. Oek is der de leste tied meer andacht veur et opniej anleren van et Nedersaksisch bie de kienders. Dit mut veurkoemen dat et antal niet nog veerder zakt. Eerder as 2003 is der nog nooit een telling ewest veur et hele Nedersaksische taalgebied.[3]
Et antal aktieve sprekers van et Nedersaksisch wördt veur Duutslaand vake rond de 5,5 miljoen eschat,[12] waorvan zo'n vier miljoen meensen de taal goed tot uutstekend kunnen spreken.[13] Zo'n 10,2 miljoen Duutsers hebben enige passieve kennis van et Nedersaksisch en zo'n twee miljoen meensen spreken et vake.[12] Hierbie koemen de rond 200.000 sprekers van etPlautdietsch, die overwegend buten de onderzeuksgebiejen woenen en bin daorumme dus oek niet mee-eneumen in de telling. Et antal passieve sprekers, dit wil zegen de meensen die et Nedersaksisch verstaon, wördt vake mit tien miljoen en hoger an-egeven veur Duutslaand, mer disse antallen kunnen oek veule hoger liggen (kiek hierboven).
In Duutslaand zou et antal sprekers op bienao 5 miljoen liggen in2016. 15,7% van et Nedersaksische gebied zou et spreken kunnen. In2007 was dit nog 14,3% en in1985 35%.[14]
In totaal kan et antal Nedersaksische sprekers in Europa, die de taal aordig goed spreken, hooguut acht miljoen bedragen; veur de staoten buten Europa, waor et Nedersaksisch (vake in de variëteitPlautdietsch) espreuken wördt, bin meestentieds gien krekte antallen veurhaanden. Et antal Nedersaksische moerstaalsprekers wördt op zo'n één tot vier miljoen eschat.
In feite waren der in de middeleeuwen dree algemene voertalen in et Duuts-Nederlaandsedialektkontinuüm:
Hoogduuts (waorveur de Duutse dialekten van de deelstaoten Saksen en Thüringen en de dialekten in et noorden van Bohemen et belangriekst waren),
Nederlaands (mit, in et begin, etBraobaants as belangriekste dialekt) en
Oudnedersaksisch (mit et dialekt van Lübeck as belangriekste dialekt).
Sinds de Biebelvertaling vanMaarten Luther begun et Oudnedersaksisch meer en meer plaotse te maken veur et Hoogduuts. In de16e eeuw wördden in de oostelike delen van Nederlaand oek wel een tussenvorm van et Nedersaksisch en et Vlaams-Braobaants (Nederdietsch) an-ebust onder de naamOostersch, mer disse taalvorm kon de stried mit et Nederlaands niet an.
Dat et Nedersaksisch nog tot nao de middeleeuwen een "lingua franca" mit een bepaolde uutbreidingskracht is ebleven, blik uut et feit dat umstreeks 1500 de eertiedsFriese dialekten in de GroningerOmmelaanden onder invleud van et Nedersaksische dialekt van de stadGroningen overgungen op et Nedersaksisch. Een Soortgeliek proces herhaolden zich minder as een eeuw laoter inOostfrieslaand.
In de laote middeleeuwen oefenden et Nedersaksisch een grote invleud uut op et Deens, en indirekt oek op et Zweeds en et Noors. Dat hef der in belangrieke maote toe bie-edreugen dat disse talen onderling beter verstaonbaor bin en ok veur sprekers van et Nederlaands en Duuts nog aordig gauw an te leren bin.
De Nedersaksische streektaal wördden volgens dr.Geert Driessen van onderzeuksburo ITS van deRadboud Universiteit Nijmegen in2011 nog mer deur zo'n vuuftien percent van de volwassenen mit kienders espreuken, één percent van de moors gaf an plat te praoten mit heur kienders, twee percent van de vaors gaf an plat te praoten, en van de kienders zelf zeeg één percent dat ze plat praotten mit breurs, zussen of kammeraojen.[15] et Schaamtegeveul veur et "plat praoten" hef dertoe eleid dat ouwers et de jonge meensen niet eleerd hebben. Et nogal breed veurkoemende idee dat meensen die plat praoten boers en dom bin gif de streektaal een slicht anzien.
Liekas deAnglo-Friese talen en deNoord-Germaanse talen, is et Nedersaksisch niet beïnvleud deur de Hoogduutse klankverschuving behalven de ouwe klank/ð/ die verscheuven is naor /d/.
In de tabel hieronder zie'j een koppel overeenkomsten en verschillen tussen de verschillende talen.
Oergermaans
Hoogduuts
Nedersaksisch
Nederlaands
Engels
Duuts
Fries
k
ch
maken, mäken, maeken, maoken, moaken
maken
make
machen
meitsje
k
k
keerl, kearl
kerel
churl
Kerl *
tsjirl (arch.)
d
t
dag
dag
day
Tag
dei
t
ss
eten, eaten, etten
eten
eat
essen
ite
t
z (/ts/)
tien, tiene
tien
ten
zehn
tsien
t
tz, z (/ts/)
zitten
zitten
sit
sitzen
sitte
p
f, ff
schip, skip, sjip
schip
ship
Schiff
skip
p
pf
peper, peaper
peper
pepper
Pfeffer
piper
β
b
wief, wieven
wijf, wijven **
wife, wives
Weib, Weiber **
wiif, wiven
Antekening: *et Duutse woordKerl is een leenwoord van et Nedersaksisch; **De reeksWief-wijf, enz. binkognaoten, niet semantisch geliekweerdig. De betekenisse van sommigen van disse woorden bin in verloop van tied veraanderd. Et Engelse "wife" (echtgenote) is bieveurbeeld niet et zelfde aswief (vrouw).
Et behoud van de /l/ in -ol(d/t)- klusters waor et Nederlaands een vertweeklanking naor ou hef (old = oud, kold = koud, holt = hout, zie oek plaotsnamen asHolten,Oldenzaal enSteenwiekerwold). In et West-Veluws is, onder invleud van de Nederfrankische dialekten, de /ol/ grotendeels ummewisseld veur /ou/ (koud, hout, enz.), inNunspeet he'j bieveurbeeld nog welwol enzol naosthout. In1850 heurden Nunspeet en Elspeet oek nog bie et gebied waor ze allinnig mer /ol/ hadden.
De /i/ is niet verbreed naor ij (in et Nedersaksische "kieken" is gien "kijken" ewörden).
An et einde van een lettergrepe wördt -en vake uutespreuken as een deurdreunende -n ([n̩], bv. huren (uutsprake: huurn)) of -ng ([ŋ̩], bv. kieken (uutspraak: kiekng)), de veurgaonde klanken wörden dan vake uutespreuken as eenneusklank, dat wil zegen dat de nasale medeklinker zelf niet echt uutespreuken wördt mer min of meer deel uutmaakt van de veuraofgaonde klanken, zo as dit op grote schaole in de geschiedenisse van etFrans is gebeurd. Dit verschiensel strekt zich oek uut tot gevallen as 'jagen', dat uutespreuken kan wörden as[jaˑɣŋ̩],[jaːgŋ̩],[jaˑŋ̩] en zo bin der nog heel wat variasies meugelik.
De intervokalische z, g en v kunnen verdwienen of klankveraandering ondergaon mit verlenging van de veurgaonde klinker (verdwiening: wezen → ween/wean, wagen →[ʋaˑŋ̩], Deaventer → ([dɛːm̩tɘr]); klankveraandering: wezen → weden). Hier zie'j dat et verdwienen van medeklinkers invleud hef op de medeklinker die volgt: de -n van 'wagen' wördt deur de -g- een[ŋ̩], de -n- van 'Deaventer' wördt deur de -v- een[m̩].
Et Nederlaandse 'er' wördt in et Nedersaksisch meestentieds 'ar' (barg = berg, karke = kerk), aandere meugelikhejen bin: 'aar' (baarg, kaark), 'aor/oar' (baorg/boarg, kaorke/koarke -Twents), 'aai' (baaig, kaaike - etVriezenveens) of 'ear' (bearg, kearke); de Nederlaandse 'ui' is meestentieds een 'uu' of 'oe' in et Nedersaksisch → (rute/roete = ruit, uut/oet = uit, buuk/boek = buik, etc.), hierop bin wel uutzundering zo hef et Urkers meestentieds een 'eu' of 'u' (reut, eut, buk).
An et einde van een woord of véúr een -t- völt de -r- vake vort, net as in et (Brits-)Engels (sport[spɔt], daor[dɔːɘ]), in et Gronings blif de -r- meestentieds staon.
In een kwak Nedersaksische dialekten wörden in vrouwelike zelfstandige naamwoorden (enkelvoud) de uutgang op -e behouwen, veural die mit een eenlettergrepige stamme (karke [v] vs. barg [m]). In et grootste gedeelte van et West-Veluws en et Drents is dit niet et geval, oek in gedeelten van et Groningse, Twentse en Achterhoekse taalgebied is dit niet et geval.
Zelfstandige naamwoorden mit een o, oo of oe in de stamme ondergaon eenumluud in et verkleinwoord (hoed → huudtien of heudjen, hond → höndtien of hundjen, boek → bukien of beukske, bok → bökkien), dit is veural zo in et Sallaands, Twents, Achterhoeks en et Oost-Veluws, in de aandere dialekten kömp et (haost) niet veur.
Stoffelike bievoeglike naamwoorden kriegen een umluud (holt → hölten = hout, houten), oek dit is veural zo in et Sallaands, Twents, Achterhoeks en et Oost-Veluws, in de aandere dialekten kömp et (haost) niet veur.
De objektsvorm van et persoonlik veurnaamwoord wördt vake gebruukt in plaotse van 'zich' (hij wast hum = hij wast zich), daornaost he'j oekhij wast zien eigen ofhij wast zich/zuk/zok.
Net as in etOudsaksisch en etOudengels wörden in sommige streken 'hij' veur zowel 'hij' as 'zee' (enkelvoud) gebruukt. Dit kan soms tot verwarring leien: wee wast wee inhij wast hum? Wast e zien eigen, wast e een keerl, of wast e een deerne?
De onvoltooid tegenswoordige tied van et regelmaotige warkwoord eindigt in de zudelike Nedersaksische dialekten op -t in alle personen behalve de eerste enkelvoud: ik warke, ie warkt, hee warkt; wiele warkt, ule warkt, zee warkt (ik werk, etc.). In een lange, smalle stroke vanaof etStellingwarver taalgebied, deur et SallaandseSteenwiekerlaand,Genemujen,Kampen/Zwolle tot en mit et West-Veluws en et Urkers is dit, in de gevallen die'w eerder eneumd hebben, altied -en, dit geldt oek veur et Gronings en et Noord-Drents. In et Gronings is t: ik waark, doe waarkst, hai waarkt, wie waarken, joe waarken, sai waarken. Disseisoglosse heet deeenheidsmeervoudsliende ofRijn-Iessellinie.
Deinfinitief kent altied de uutgang -en (kieken = kijken; uutspraak: kiekng), dat onder invleud van de lestemedeklinker van de warkwoordstamme uutspreuken wördt as[m̩] nao eenlabialee medeklinker (loopm),[ŋ̩] (nao eenkoronale medeklinker) of[n̩]/ (nao eengutterale medeklinker = jagen)
De darde persoon enkelvoud o.t.t. van eenstark warkwoord krig meestentieds gien -t-uutgang, mer wördt evormp deur de stamklinker te verkorten (kiekn → hij kik = hij kijkt). Dit geldt niet veur alle Nedersaksische varianten in Nederlaand.
Staand van veur 1945Een antal van de belangriekste isoglossen van et Nedersaksisch
██ E-apokope
██ Eenheidsmeervoud -en/-t
██ Dat/det
██ t Vortlaoten van de -n an et woordeinde
██ Eenheidsmeervoud -et/-t
██ Voltooid vlejen tied op e-
Taalkundige indeling van et NedersaksischGebied in Nederlaand waor Nedersaksisch espreuken wördt
Vanwegen de grote verspreiding van et Nedersaksisch (eertieds vanNimmersatt totBunschoten an toe) bin der verschillende dialektvariaanten ontstaon, die'j roewweg in twee heufdgroepen in kunnen delen:
In deLiemers praoten ze eenNederfrankisch dialekt mit een bult Nedersaksische invleujen (etLiemers); in deGelderse Vallei praoten ze een Hollaands-Nedersaksisch overgangsdialekt dat officieel wel tot et Nedersaksisch erekend wördt.
De dialektindeling vanJo Daan[16] is de meest bekende indeling veur et Nedersaksisch uut Nederlaand, in disse indeling is et Duuts-Nedersaksisch niet mee-eneumen. De indeling die deur de meeste meensen gebruukt wördt, verschilt hier vake wat van. Zo wördt et Westerkwartiers meestentieds tot et Gronings erekend, et Twents-Graafschaps tot et Twents/Achterhoeks en de Gelders-Overiesselse dialekten wörden as amparte dialekten ezien. Et Noord-, Midden- en Zuud-Drents wörden vake ezien as dialekten van etDrents, in de plaotse van dat et Noord-Drents tot et Gronings erekend wördt, en et Midden- en Zuud-Drents as amparte dialekten ezien wörden. Et uutestörven dialekt vanSchoklaand (etSchokkers) ha'j bie de indeling van Jo Daan in kunnen delen bie etGelders-Overiessels.
Der is nog gien officieel an-eneumen spelling veur et Nedersaksisch. Der hebben wel veurstellen ewest, zo as deVosbergenschriefwiese uut1955 (veur et Nedersaksisch uut Nederlaand en Duutslaand) en deSONT-spelling uut2000 (veur etNederlaands-Nedersaksisch), die allebeie niet an-eneumen bin. De SONT-spelling hef de meeste anhang van de twee, mer plaotselike spellingsrichtlienden bin et gebrukelikst. In2011 is deAlgemene Nedersaksische Schriefwieze ontwikkeld, en is een verfiening, vereenvoudiging en uutbreiding van de SONT-spelling. In2018 is deNysassiske Skryvwyse uutebrocht, dat een veerdere uutwarking is van de inkompleteAlgemeyne Schryvwys'. Disse twee schriefwiezes bin de veurkeursspelling op deNedersaksische Wikipedie.
De huze hebt 'n götte van grune varve. Ne vrouwe hef zolt water uut de kettel in 'n bakkie of pöttie edoan.(Hardenbarg (gemiente))
De hoeze? hebt ne götte van greune varwe. Ne vrouw hef zout water oet de kettel in een bäkkien of pöttien gedaon.(Emmelkaamp, Graofschop Benthem, Duutslaand)
De huzen hebt een geute mit gruuine varve. Een Vrouw hef zolt water uut de ketel in een bakkien of pottien edoane.(Luttn)
De huuzn hemm een geute van greune varve. Een vrouw hef zout wao-e-ter uut een ketel in een bakjen of potjen edaon.(Nunspeet)
De huzen hen een geut/goot van greune va(a)rf. Een vrouw het zout waoter uut een ketel in een bakje(n) of potje(n) edaon.(Harderwiek/Armelo/Putten/Niekark)
De huzen hen een geut van greune varf. Een vrouw het zout waoter uut een ketel in een baksje of potsje edaon.(Barreveld)
De huzen hen een geut van greune vaarf. Een vrouw het zout waoter uut een ketel in een bakje of potsje edaon.(Bunsjoten)
De huze hen een geut van greune vaarf. Een vrouw het zout waoter uut een ketel in een bakje of potsje edaon.(Otterlo)
De huze hen een geut van grune varf. Een vrouw het zout waoter uut een ketel in een bakjen of potsjen edaon.(Hoenderloo)
De huze hebbe/hen een geut van greune vaarf. Een vrouw het zout waoter uut een ketel in een bakje of potsje edaon.(Sjaarpezeel)
De huuze hebbe en geut van gruune varfe. Een vrouwe het zout waotre uut 'n ketel in 'n bakjen of potjien edaon.(Ugchelen)
↑Zo had et in Groningen op-erichten literaere tiedschrift't Swieniegeltje (1954-1959) een schofjen de ondertitel 'Nedersaksisch tiedschrift'.
↑Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)
↑27% van bevolking van Sleeswiek-Holsteen, 23% van Mekelenbörg-Veurpommeren, 14% van Nedersaksen, 10% van Noordrijn-Westfaolen en nog es 5% van Braandenbörg en Saksen-Anhalt, samen zo'n vier miljoen – nog niet inbegrepen bin Hambörg en Bremen en de rond 200.000 sprekers van etPlautdietsch, die overwegend buten de onderzeuksgebiejen woenen, antallen volgensVorlesung „Niederdeutsch in Geschichte und Gegenwart“ – Niederdeutsch heute: Eine Bestandsaufnahme (citaot van Frerk Möller:Plattdeutsch im 21. Jahrhundert. Bestandsaufnahme und Perspektiven. Leer 2008, S. 22 f.)
↑As onderdeel van et Nedersaksisch. Et Urkers hef niet zien eigen aparte kode.
↑In eerdere versies vanEthnologue waren der amparte kodes veur et West- en Oost-Veluws, disse kodes bin intied vervöllen en vervöngen deur één kode veur et Veluws (vel)
