Dedealstoaten van Duutslaand (Duuts:Länder ofBundesländer bint de zesteen dealstoaten van deBondsrepebliek Duutslaand. Zee hebt eaignegroondwetn,parlemeanten enregearingn. Aans as in nich-federalistiese lände hebt de dealstoaten in Duutslaand völle bevoogdheaden en invlood op de federale bestuursloage: denBondsroad, den as de dealstoatregearingen verteagnwoordigt, beslis met oawer völle federale wetn.
Al et groondgebeed van de Bondsrepebliek lig in ene van de deelstoaten. MetBundesgebiet (federoal gebeed) wörd et hele Duutslaand bedoold. Der is gin deelstoatloos gebeed wat direkt deur de federoale oawerheaid bestuurd wörd (Aans as biejveurbeald in deVereanigde Stoaten, met öareUnited States territories, zo as een antal eileande). De greanzen van nen dealstoat könt alleannig met eenplebiskiet anpast wördn.Noordrien-Westfalen hef de meeste inwonners,Breemn de meenste. Ok wat oppervlakte angeet is Bremen et kleainst enBeiern et grötst. A'wstadstoaten neet metrekkent, dan hefSaarlaand et meenste antal inwonners en oppervlakte.
Vertikalen bestuursstruktuur in Duutslaand:Bund,Länder enBundesländer.
De Duutste Groondwette van1949 neumt de dealstöate "Land" (mearvold: "Länder"). Vaker broekt ze n term "Bundesland", umdetLand ook veur nen nasjonalen stoat asFraankriek ofPolen kan wean. In Duutslaand zegt zee ok nich "laandelik" (ländlich) as et um de hele Boondsrepubliek geet, moar "bundesweit".
De meeste dealstoaten neumt zichzölfLand (zo asdas LandSchleeswiek-Holsteen). Beieren,Saksen enTuren broekt n termFreistaat, een old woord veur 'republiek'. Et parlemeant van nen dealstoat het vakeLandtag. De dealstoatregearige hetLandesregierung of (in Beieren en Saksen)Staatsregierung en zienen veurzitterMinisterpräsident. De ministers hettMinister ofStaatsminister. vake zegt zeeLandesminister, ofhaanklik van de umstandigheden, um et verskil met nen federalen minister an te gevven, um dus nBundesinnenminister (federale minister van binnenlaandse zaken) van nenLandesinnenminister vort te könn zegn.
Sömmige deelstoaten wordtBindestrich-Länder (koppelteken-leande) neumd, umdet öaren naam ne samenvooging van euldere leande is. Veurbeelden bintBaden-Wurttembarg enSaksen-Anholt. Ok annere laandsnamen komt vake van samenvogingen in et verleden; zo besteet Beieren oetOoldbeieren,Fraanken en n deel vanZwaben. Veur wat leande bint ofkortingen in-burgerd. VeuralNRW veur Noordrien-Westfalen, terwielHamburg as stad de ofkörtige van zinneautokentekenplate hef:HH. Meender bekeand is biejveurbeeldBY veur Beieren.
De dealstöate hebt öare eaigne symbeule zoo-asvlagge en volksleed. Disse bint veur n deel völle older as de Bondsrepubliek. In t heale Duutslaand is bekeand det blaaw en wit de kleuren van Beieren bint, twitte peerd t woapendeer is vanNeersassen en in Sleeswiek-Holsteen wörd et leedSchleswig-Holstein meerumschlungen met leefde behoolden. Noordrien-Westfalen biejveurbeald vereanigt in zinne vlagge et greun-wit van de Rienproveensie en et rood-wit van Westfalen.
De vlagn vanRienlaand-Palts, Neersassen en Saarlaand hebt de kleuren van de federale vlagge: zwart-rood-gold, moar dan wa met egene stoatswoapens der in. Rienlaand-Palts wol in1948 op de demokratiese tradisie van dee kleuren wiezen en noadruk gevven det et biej nen niej op te richten Duutsen stoat heurden; Neersassen keus in1951 veur dee kleuren umdet zee tegenoawer n poar laandsdeale van Neersassen neutroal warn; Saarlaand wiln in1957 net as Rienlaand-Palts noadrök gefn de't biej Duutslaand heurn.
De dealstoaten wordt vake indeeld inFlächenländer (Fläche: vlakte) enStadtstaaten. De dree Stadtstaaten hebt wa dezölfde rechten en plichten as aandere dealstoaten. Stadtstaat bintBerlien,Hambörg enBremen. De dealstoat Bremen besteet oet twee steaden: Bremen enBremershaawn.
Berlien, dee ok de Duutse heufdstad is, is völgns zinne groondwetteein deutsches Land und zugleich ene Stadt (n Duuts laand en tegeliek ne stad). De ministerpresideant is nRegierender Bürgemeister en t parlemeant tAbgeordnetenhaus. t Biejveuglik noamweurdRegierender verwis noar de situoasie noa nTweadn Wearldkrieg, toon d'r ok nenOberbürgermeister van Oost-Berlien was.
Hambörg enBreemn nöamt zichzölfHansestadt, öm t good te zegn:Freie und Hansestadt Hamburg enFreie Hansestadt Bremen. Van de vreuger mear as 200 steadn dee dreks öf indreks biej deHanze heurn broekt önnevear 20 teagnweurdig nöch n biejnoam "Hansestadt"; dit hef vearer ginn stoatsrechtlikn öf legoaln beteknis moar wör mear broekt in city marketing. n Burgermeaster van Hambörg is nErster Bürgermeister en den van Breemn hef de titelPräsident des Senats und Bürgermeister (kört ok:Senatspräsident). De parlemeante in disse twea dealstöate hettBürgerschaft. De regearign van Berlien, Hambörg en Breemn hettSenat, n lid d'rvanSenator.
Berlien, Hambörg, Breemn enBremershaawn (in de Vrieje Hanzestad Breemn) bintKreisfreie Städte en hebt ginne gemeantn. Wa besteet d'rStadtbezirke (distriktn) zoo-as in gliekboare grötte steadn in oare deale van n wearld.
De oawerheaidstöake in Duutslaand bint zoowat aajt zoak van de dealstöate - behalwe as de Groondwette zeg det bepoalde töake öp federoal nivoo oawerlegd wörn mött. Oawer n antal zoakn goat Bond (verteagnweurdigd deur nBondsdag, t nasjonoal parlemeant) en dealstöate (verteagnweurdigd deur nBondsroad samn. D'r bint dös drea seurte wetngeffige in Duutslaand: zee, dee alleannig federoal doan wörn könt (biejveurbeald defensie, muntn), gesämnlike wetngeffife (zoo-nöamde toostemmigeswetn, biejveurbeald belastign) en dealstoatwetngeffige (biejveurbeald skolige en kultuur). Federoale wetn hebt veurrang öp dealstoatwetn:Bundesrecht bricht Landesrecht (art. 31 van de Duutse Groondwette).
tÖnnerwies in Duutslaand hör töt de töake van de dealstöate, moar ömdet a te grötte verskiln binnn Duutslaand nich gearne wört zeen warkt de dealstöate samn via deKultusministerkonferenz, dee biejveurbeald gesämnlike standöarde veur de enddiplomaas bepöal.
Nen dealstoat hef n parlemeant met eann kimmer (alleannig Baiern had, töt1999, nen tweadn kimmer, nSenat). De regearige wör deur t dealstoatparlemeant keuzn. t Höng of van de groondwette van n dealstoat ö't parlemeant biejveurbeald alleannig n regearigesleader kös, zoo-as biejveurbeald in Saksen-Anhalt, öf de heale regearige, zoo-as in Baden-Württemberg. n Lid van de dealstoatregearige kän lid van t parlemeant wean, moar det is oft nich verplich. Ne oetzöndrige is Noordrien-Westföale woar de groondwette bepöal det n minister-president lid van t parlemeant wean mött. Deur de ofweazigheaid van n eaign stoatsheufd döt n minister-president dee funksie; de invoorige van n minister-president wör oft doan deur n veurzitter van t dealstoatparlemeant. Öp federoal nivoo hef Duutslaand ginne plebiskietn, moar öp dealstoat- en gemeantenivoo oft wa.
n Territorioaln struktuur van nen dealstoat kän grötswies verskilnd wean, moar d'r bint ok oawereankömstn. De grötste dealstöate Baden-Württemberg, Baiern, Hessen, Noordrien-Westföale en Saksen bint önnerverdeald inRegierungsbezirke. De administroasies van disse Bezirke heurt biej de dealstoatregearige. Önner t nivoo van de Bezirke bint deLandkreise enkreisfreie Städte. n Dealstoat beslis oawer de greanzn en rechtn van de Bezirke en Kreise. Ne biejzöndreheaid van Noordrien-Westföale bint de tweaLandschaftsverbände, samnwerkigns van de Kreise inNoordrien enWestföale-Lippe.
De Duutse groondwette bepöal det Duutslaand oet dealstöate besteet en det disse ok nich vort-doan wörn könt met ne groondwetswiezige. Gebeedswiezign öf fusies könt alleannig doan wörn via referenda van de bevölkign van de stöate woarme't zöl wörn doan. De dealstöate hebt n eaign stoatskarakter.
Via nBondsroad bint de dealstoatregearign automoaties dreks betrökn biej n federoaln politiek. Nenkaanselier mött dös nich alleannig ne mearderheaid in nBondsdag (t federoale parlemeant) veur de wetsveursteln veendn, moar ok in n Bondsroad, den oawer önnevear 40% van alle wetn metbeslös. Deurdet de bondsroadstemn deur de dealstoatregearign oet-bracht wört hef ne dealstoatverkiezige invlood öp n federoaln politiek. De tiedn van de dealstoatverkiezign bint nich aln öp tzölfde moment, doaröm wör zegd det in Duutslaand zoo good as aajt nen verkiezignsstried ploatsvön (önnevear elk poar moandn). Doaröm wör n federoaln politiek oft vertröagd ömdet de federoale politisi met n önpopulair önnerwarp wachtn wilt töt noadet de verkiezign in nen dealstoat ploatsvöndn hebt.
Nen dealstoat benöm n antal van zinne dealstoatministern töt lid van n Bondsroad; de stemn van eann dealstoat könt alleannigen bloc oet-bracht wörn. Mangs wa mött twea partiejn in ne dealstoatregearige samnwarkn, tarwiel eane van dee partiejn öp federoal nivoo in de opposisie zet. As de't eval is dan stöm den dealstoat oft neutroal. n Lid van n Bondsroad hef t recht öm te proatn in n Bondsdag.
De dealstoatverkiezign hebt ok invlood öp de verkiezige van n Bondspresident, t stoatsheufd. n Hölf van de kiesmänne en kiesvraawleu in deBondsgadderige wört keuzn deur dealstoatparlemeantn. Biej t zeukn noar nen kandidoat bint ministern-presidentn meender oft de nörmoale keuze. De bondspresidentnRichard von Weizsäcker (West-Berlien),Johannes Rau (Noordrien-Westföale enChristian Wulff (Neersaksen) warn earder ministern-presidentn.
De federoale Groondwette bepöal det alle Duutsers in t gemean önner dezölfde ömstaandigheadn leawn könn mött. Öm de verskiln quoa riekdöm nich te gröt te loatn wörn is d'r nenLänderfinanzausgleich: de riekre dealstöate mött an t end van t joar geald ofstoan an de ärmere. De Stadstaaten kriegt deur öarn demogroafiesn struktuur mear geald as Flächenländer. Wieter betöal n Bond an ärmere dealstöate, deBundesergänzungszuweisungen. In de riekre dealstöate is d'r völn kritiek öp nLändesfinanzausgleich; zee zegt det deur de transferbetoalign de ärmere dealstöate gin motief hebt öm spoarzöamer te wean. t Geet eaignlik moar öm 1-2% van ne dealstoatbegreutige.
In2011 wörn mear as 7 miljardeuro (€7.000.000.000,-) herverdeald.
Länderfinanzausgleich: Geawnde (greun) en neamnde (reud) stöate in2004.
.svg)
.svg)
