ئیرون (پارسی جه: ایران) اتا کیشوره که آسیایِ جنوب غربی و خاورمیونه بخش دله دره. ونه رسمی نومئیرون ِایسلامی جمهوری (پارسی جه: جمهوری اسلامی ایران) هسّه و ونه نیشتگا،تهرون نوم دارنه. اینتا کیشور ِگتی ۱٬۶۴۸٬۱۹۵ کیلومترمربع هسّه و حدود ۹۰ ملیون هزار تن جمعیت دانّه و هر سال حدود یک ملیون نفر ونه جمعیت ره اضافه بونه.[۶]
ئیرون ِسیاسی نیظام سال ۱۳۵۸ جه، اساسی قانون ِبنویشتن په، "ایسلامی جمهوری" بیّه. گت‌ترين رسمی مقوم ئیرون دله "ولی فقیه" هسّه که اساعلی خامنه‌ای این مقوم سَر کَته و وه ره "رهبر" هم گانّه.ایسلام رسمی دین وشیعه رسمی مذهب هسّنه وپارسی رسمی زوون هسّه.
ئیرون (پارسی جه: ایران) کلمه باستانی پارسی دله «اَریاَ/airya» و میونی پارسی دله «اِران» (به دبیره پهلوی: 𐭠𐭩𐭫𐭠𐭭/erān) بی‌یه و ونه کهن شکل «airya nama» بی‌یه که «اصیل ِمردمون ِسرزمین» معنی دِنه.کوردستون دله هَنتا ئیرون ره ونه کهن نوم، یعنی «اِران»، جه اِشناسِنّه و این تلفظ رسمیت دانّه.[۷] البته از ۶۰۰ سنه پیش از میلاد تا ۱۳۱۴ «۱۹۳۵ (میلادی)» میون اوروپاییون با نوم «پارس/Persia» شناخته بیه.[۸]
تا سال ۱۳۱۴ خورشیدی جهون دله ئیرون ره «پارس/Persia» نوم جه اشناسینه که این سالملل لیگ دلهرضاشاء رسماً همه جه بخاسته ونه محلی نوم، ئیرون (پارسی جه: ایران)، ره استفاده هاکنن و اسا این کلمه ویشته استفاده وانه.
ئیرونِ تاریخ دِ قسمت دانّه. نخستین دوره زمونی آغاز وونه که برخی پچوک ِتمدن‌ها بخشون گوناگون دله بساته بَیینه. این دوره گادِر آریایی‌ئون بمونه ایران ِفلات دله و ساکن بَیینه و بعضی سلسله‌ئون ره بساتنه. دوره‌یِ اول دله بتومبی باوّیم ایران دِنیایِ گتترین شاهون‌شاهوین جه بی‌یه. این دوره وقتی تموم بیّه کهعربون ئیرون ره بَییتنه. دومین دوره دله اتا خله اسلامی سلسله ئیرونِ فلات دله بساته بیّه. اونچی که اسا وه ره ایران گانّه و اتا مستقل کشور هسته، این سلسله‌ئون ِدَس اداره بی‌یه البتهتبرستون وگیلان (فرشوادگر) این دوره دله ویشته اتا مستقل بخش بی‌یه و خله از محققون و کارشناسونمازرون وگیلان تاریخ ره این دوره دلهایران تاریخ جه سِوا کانّه.
ایران ِئو و هوا خله جورواجور هسته. اختلاف دما زمستون دله بعضی گادِر میون گرمترین و سردترین نقطه بیش از ۵۰ درجهٔ سانتی‌گراد جه رسنه.کلاً ایران اتا منطقه‌ی دله دَره کهوارش ِوضعیت اونجه سطح نیمه خاشک و خاشک دله قرار گنّه.
ایران ِئو و هوا چنتا سیستم جه تأثیر گیرنه:
سیبری ِپرفشار ِسیستم: شمالی مناطق دلهورف ووارش ره وجود یانّه و باعث وانه بعضی مناطق ِدما کمته بَواشه.
مدیترانه‌یِ وارش‌زا سیستم: این سیستم غرب جه ایران دله اِنه و باعث وانه خله شهرون، که غرب و میونی منطقه و شرق دله دَرنه، سَر وارش بئه.
جنوبِ کم‌فشار سیستم: این سیستم جنوب و جنوب‌غرب دله شِل ِوارش یانّه.
وارش‌ئون ِآمار گانّه ایران ِمناطق وسّه اختلاف خلوئه: شمال دله وارشون ِآمار بیش از ۲۱۱۳ میلیمتر(رشت واری، ۱۳۸۳) هم رسنه. کویری شهرون دله وارش عمدتاً خله کم و حدود ۱۵ میلیمتر وانه. این آمار شمال‌غرب و غرب،جنوبی البرز ِدامنه‌ئون و شمال‌شرق دله هم بد نی‌یه (حدود ۵۰۰ میلیمتر). سایر نقاط وارشون ۲۰۰ میلیمتر جه ویشتر نَوانّه.
اختلاف دما هم وارش واری خله شهرون وسّه اختلاف دانّه. فی‌المثل در حالی که زمستون‌هاشهرکرد دله شوئون ۳۰- درجه هم رسینه، همون زموناهواز ِمردمون ۲۵ درجه ره تجربه کاردنه. شمالی سواحل ِهوا تابستون‌ها گرم و مرطوب و زمستون معتدل هسته. شمال‌غرب و غرب ِنواحی هم تابستون‌های معتدل و زمستون‌های سرد دارنه و جنوب تابستون‌هایی شدیداً گرم و زمستون‌هایی موعتدل دانه.
کشوری تقسیمات قانون په (سال ۱۲۸۶ شمسی دله) ایران ره ۴ ایالت هاکردنه: «آذربایجون»، «خراسون»، «فارس»، و «کرمان و بلوچستون» و هر ایالت اون گادِر چنتا حاکم‌هنیشت ولایت و هر ولایت ره چنتا نایب‌الحکومه‌هنیشت منطقه جه تقسیم بی‌یه. اینجوری تقسیمات تا سال ۱۳۱۶ شمسی کاربرد داشتنه و تا این سال فقط ات‌که ونه دله تغییرات انجام دانه.
سال ۱۳۱۶ شمسی اتا جديد قانون تصویب بیه که ایران ره ۱۰ اوستان و ۴۹ شهرستون جه تقسیم کارده. این اوستان‌ها کم‌کم زیاد بَیینه ولی بعد انقلاب تا چندین سال ایران دله ۲۴ اوستان دَیینه.
سال ۱۳۷۲اردبیل اوستان بتونستهشرقی آذربایجون جه سِوا بَواشه.قم هم سنه ۱۳۷۴تهران اوستان جه سِوا بیه وقزوین اوستان سال ۱۳۷۳زنجان جه بریم بَزوئه وتهران دله بورده و پئی‌ته سال ۱۳۷۶ شه مستقل اوستان بگردسته. سال ۱۳۷۶گلستان اوستان هممازرون جه سوا بیّه. سال ۱۳۸۳، خراسون ره سه تیکه هاکردنه: جنوبی خراسون، شمالی خراسون و رضوی خراسون. سال ۸۹ هم آخرین بار وسّهالبرز اتا جدید اوستان بیّه.[۱۰]
اونچی که ایران ِآمار ِسازمان گانه سِراق دِنّه ایران ِجمعیت ۸۰ میلیون نفر جه رد بیّه. این سازمان گانه تا سال ۲۰۵۰ این کشور ۱۰۵ میلیون نفر جمعیت پیدا کانده.[۱۱]
این در حالی هسته که ایران ِحکومت همینتی مردِم ره تشویق کانده که جمعیت ره ویشته هاکِنِن و ویشته وَچه دِنیا بیارن.
ایران رسمی و اداری زوون فارسی هسته.فارسی اتا هندی-اروپایی زوون هسته. ایران ِاساسی قانون ِاصل پونزهم گانه درسی کتابون ونه فارسی ِزوون و خط جه بائِن ولی بنشنه محلی زوون‌ها جه همه جا استفاده هاکردن و بنشنه فارسی پَلی وشون ره مدرسه دله درس هدائِن.[۱۴]
پونصد سال پیش تاسا، خصوصاًصفویون ِسلسله‌یِ تأسیس په جه، هَنتاتشیع ایران ِرسمی مذهب هسّه. اسا ئیرونِ دله ۸۹٪تشیع، ۹٪تسنن و ۲٪مسیحیت،زرتشت،یهودیت،بهائیت و... په‌روو هسّنه.[۱۵] در اساسی قانون ِدوازهمین اصل گانه اسلام ِدین و اثنی‌عشری مذهب رسمی دین هسنه و سایر مذاهب ایسلامی (حنفی،شافعی،حنبلی،مالکی وزیدیو ...) هم قانونی هستنه و وشون احترام ره ونه داشتن. همینتی اصل ۱۳ گانه ئیرونی مسیحیون، یهودیون و زرتشیون بعنوان اقلیت پذیرفته هسّه و بتونّه شه دین ره، تا جایی که قانون ِپه‌روو بائه، عمل هاکنِن.
ایران اتا از ۱۹۲ کشور عضو سازمان ملل متحد هسته. همینتی در سازمان کشورون صادر کونندهٔ نفت اوپک، سازمان کونفیرانس اسلامی، جنبش عدم تعهد، سازمان اکو، و پیمون NPT هم عضو هسته.
روابط خارجی ایران دورهٔ جوموری اسلامی با تنشای زیادی روبرو بیه.
از جمله چالشای ایران پس از انقلاب تومبی به موارد زیر اشاره هکنیم:
جنگ تحمیلی ۸ ساله باعیراق که با یورش کشور عیراق به شروء بیه (حدود ۵۰۰ هزار بمرده، یک میلیون زخمی و هزار میلیارد دلار خسارت برای ایران)
مهمترین منابع ایران عبارتنه از: نفت و گاز. ایران، دیّمین ذخایر نفتی جهون، ۱۱ درصد ذخایر ثابت بیه نفتی زمین موعادل ۱۳۰ میلیارد بوشکه؛ و هم دیّمین ذخایر گازی جهون، ۱۸ درصد ذخایر ثابت بیه گاز زمین، موعادل ۲۶ تریلیون میتر موکئب ره در اختیار خادش دانه. موهم‌ترین منطقه‌ئون نفتی این کشور مسجد سلیمان، هفتگل، گچساران، آغاجاری و اسلام آباد غرب هسته. همینتیمازرون دریا هم اندوخته نفتی زیادی ره شه دله دانه. نفتقم اوستان هم در حال بهره‌برداری هسته. ویشترین معادن در حال بهره‌برداری در اوستان‌های خوراسان وجود دانه.
دیگر معادن موهم ایران عبارتنه از: معادن زوغال سنگ؛ کانیئون فلزی: طلا، منگنز، کرومیت، مس، سرب، روی، نیکل ، کبالت، نقره و اورانیوم؛ معدنی شیمیایی: گوگرد، نمک؛ سنگ‌های تزئینی میثل فیروزه؛ شن و ماسه.
را آهن سراسری جنوب غرب ایران ره به شومال شرق وه، شومال غرب ره به شومال شرق، و شومال شرق ره به جنوب میونی متصل سازنه. خط آهنی که جنوب شرق ایران ره به شومال شرق وه متصل کانده، ابلین خط آهن ایران هسته که در زمونرضاشا بساته بیه که بندر امام خمینی ره بهبندر ترکمن متصل کانده. خط آهن دیگری از بندرعباس تا بافق و از اونجه به سرخس (به سوی ترکمنستان) و قطور (به سوی ترکیه) اتصال دانه. شومال شرق و شومال غرب ایران هم با خط آهن به هم ارتباط دارنه.
همینتی جاده‌ئون آسفالته و خاکی همه شهرون ایران ره به هم مربوط کانه. راه‌ئون کشتیرونی درمازرون دریا ، دریای عمان و خليج فارس برقرار هسته. راهون هوایی میون ویشتر گت کشورون جهون و شهرون گت ایران به ویژهتهران وشیراز برقرار هسته.
در ۳۰ سال قبل جمئیت ۳۶ میلیونی ایران به ۷۰ میلیون تن زیادی بیته و ابلین موج این نسل نو به بزرگسالی برسیه. بر اساس آمارون رسمی نرخ بیکاری به ۲۲ % برسیه اما برخی کارشناسا رقم وه ره ۱۲٫۲ % دوننه. ممد خاتمی رئیس جوموری قبلی گانه: «حضور سالونه ۷۰۰ هیزار نفر به بازارکار نشونگر فشار شدیدی هسته که اقتصاد ایران ناگزیر به تحمل وه هسته.»
در دوره (۱۳۸۳–۱۳۵۳)، نرخ تورم گائی ۷ درصد بیه و گائی به مرز ۵۰ درصد نزدیک بیه و نرخ بیکاری زمونی ۳ درصد و گائی بیش از ۱۶ درصد بیه. در حالی که در زمینه بدهی خارجی، این رقم برای مدتا صفر بیه ولی گاه چنون زیاد بیه که دولت ره با بحران بازپرداخت مواجه هکرده.
نگاره ایرونی به سال ۹۶۴خلاصه ای از سنتور زن در حال نواختن سنتور در سال 1830.
بر پایهٔ گزارش سازمان جهاني جهانگردی، ایران رتبه ۱۰ جاذبه‌ئون باستونی و تاریخی و روتبه‌جاذبه‌ئون طبیعی ره در جهون دارا هسته، ولی با این وجود تاالآن چندان در جذب گردشگرون خارجی موفق نبوده است.[۱۷]
فرهنگ ایرانی ریشه در تاریخ دانه. برای بشناسین فرهنگ ایران ونه به کشورون مستقلی که کنارای ایران درنه ره بدین.افغانستان،تاجیکستان،ازبکستان،پاکستان،ترکمنستان،آذربایجان و حتیارمنستان وگرجستان و همچنین کوردای عراق و ترکیه همه کم یا زیاد گوشه‌ای از فرهنگ ایران ره به ارث بوردنه.حتی سرود ملی پاکستان به زوون پارسی هسته.
در مجموع تومبی عناصر فرهنگ ایرونی ره که فراتر از مرزاي ایران هسته ره به اختصار اینتی اشاره هکنيم:
ورزش ابّل ایرانکشتی (مازرون دله) هسته و فوتبال پُرطرفدارترین ورزش وشونه.ایران ابّلین بار اولمپیک ۱۹۴۸ لندن دله با ۲۸ ورزشکار حاضر بیه و موفق به کسب اتا مدال برونز در وزنه‌برداری توسط جعفر سلماسی بیه. ایران پس از وه در ۱۳ دورهٔ دیگر هم شرکت هکرده و تنها ۲ اولمپیک ۱۹۸۰ مسکو و ۱۹۸۴ لوس‌آنجلس ره تحریم هکرده. بهترین مقوم ایران در اولمپیک روتبهٔ ۱۴ در اولمپیک ۱۹۵۶ ملبورن هسته.
.svg)
.jpg)
![[۲]](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2fweb.archive.org%2fweb%2f20131001091018%2fhttp%3a%2f%2fgulf2000.columbia.edu%2fimages%2fmaps%2fIran_Languages_lg.jpg){kind=link}