Unfoguete spacial ten ua grande cantidade deeinergie química (ne lcumbustible) pronta a ser outelizada anquanto spera na rampa. Quando l cumbustíble ye queimado, esta einergie ye trasformada ancalor, ua forma deeinergie cinética. Ls gases de scape porduzidos mándan l fogueton para riba.
An giral, lcunceito i la palabraeinergie quier dezir "potencial einato para fazer trabalho ó rializar ua acion".
Lapalabra ye ousada an bários cuntestos defrentes. La outelizaçoncientífica ten un seneficado bien defenido i perciso anquanto muitos outros nun son tan specíficos.
Laeitimologie de la palabra ten ourige ne lgriego, adonde εργος (ergos) quier dezir "trabalho".
Qualquier cousa que steia a trabalhar - por eisemplo, a mober outro oubjeto, a calecer-lo ó a ser atrabessado por uacorriente eilétrica - stá la "gastar" einergie (ua beç qu'hai ua "trasferéncia", pus nanhue einergie ye perdida, i si trasformada ó trasferida pa l outro cuorpo). Antoce, qualquiera cousa que steia pronta a trabalhar ten einergie. Anquanto l trabalho ye rializado, acuntece ua trasferéncia d'einergie.
Las sociadades houmanas dependen cada beç mais dun eilebado cunsumo einergético la sue susisténcia. Para esso, fúrun sendo zambolbidos, al lhargo de la stória, dibersos porcessos de porduçon, trasporte i armazenamiento d'einergie. Las percipales formas de porduçon d'einergie son:hidráulica,nuclear,eólica,solar igeotérmica.
Einergie mecánica ye l'einergie que puode ser trasferida por meio de fuorça. La einergie mecánica total dun sistema ye la soma de l'einergie potencial cula einergie cinética. Se l sistema fur cunserbatibo, ó seia, solo fuorças cunserbatibas atuan nel, l'einergie mecánica total cunserba-se i ye ua custante de mobimento. La einergie mecánica "I" que un cuorpo ten ye la soma de la sue einergie cinética "c" mais einergie potencial "p".
Dessarte (antoce, anton, a cuncluir), nun sistema an eiquilíbrio, l'einergie mecánica total ye eigual a zero.
Ye l'einergie que un oubjeto ten pronta a ser cumbertida an einergie cinética. Unmartielho lebantado, uamola anroscada i unarco sticado dun atirador, todos téneneinergie potencial. Esta einergie stá pronta a ser demudadas noutras formas d'einergie i, a porduzir trabalho: quando martelo caer, prega un priego; la muola, quando solta, faç andar ls punteiros dunreloijo; l'arco al çparar un seta. Assi que acuntece algun mobimento, l'einergie potencial de lafuonte deminui, anquanto se demuda an einergie de l mobimiento (einergie cinética). Albantar l martielho, anrolar la mola i sticar l'arco faç, por sue beç, l'uso de l'einergie cinética porduç un ganho d'einergie potencial.
Eisisten defrentes tipos d'einergie potencial, relacionados culs defrentes modos d'einergie (ber ambaixo) an que se çtacam: l'eilástica, la grabitacional i l'eilétrica.
La einergie potencial grabitacional na superfíce de la Tierra ye perporcional a l'altura (h) de l cuorpo (medido an relaçon a un cierto nible de refréncia que puode ser por eisemplo l suolo nesse lugar).
Ye calculada pula spresson: ó
La einergie potencial eilástica stá ligada a ua muola ó a un cuorpo eilástico.
Ye calculada pula spresson (ne l causo eidial):
K= Custante de la mola (baria para cada tipo de mola, por eisemplo la custante de la mola dun spiral de caderno ye bien menor que la custante de la mola dun amuortecedor de camion).
X= Bariaçon ne l tamanho de la mola.
La einergie potencial eilétrica stá relacionada cun ua carga qualquier "q" dua partícula que queda a ua çtáncia "d" dua carga de proba "Q".
Ye calculada pula spresson:, a ser, podemos sustituir:
Ye l'einergie que un cuorpo an mobimiento ten debido a la suebolina.Ye calculada por:
= massa de l cuorpo.
= belocidade de l cuorpo.
Esto quier dezir que quanto mais debrebe un oubjeto se mobe, maior l níble d'einergie cinética. Para alhá desso, quanto mais massa tubir un oubjeto, maior ye la cantidade deeinergie cinética neçária para mober-lo.
Para qu'algo se mobe, ye neçairo trasformar qualquier outro tipo d'einergie neste. Las máquinas mecánicas -altemobles,tornos ó quaisquier outras máquinas cunmotor- trasfórman algun tipo d'einergie an einergie cinética.
Ye l'einergie que stá armazenada nun átomo ó nua molécula. Eisisten bárias formas d'einergie, mas ls seres bibos solo outelizan l'einergie química.
La Einergie Química stá persente nas ligaçones químicas. Eisisten lhigaçones probes i ricas an einergie. Laauga ye un eisemplo de molécula cun lhigaçones probes an einergie. Laglicose ye ua sustáncia cun ligaçones ricas an einergie.
Ls seres bibos outelizan la glicose cumo percipal cumbustíble (fuonte d'einergie química); antretanto, esta molécula nun puode ser outelizada diretamiente, puis la sue quebra direta libera muito mais einergie que l neçairo pa l trabalho celular. Por esso, la natureza scolhiu mecanismos de trasferéncia de l'einergie química de la glicose para moléculas tipoATP (adenosina trifosfato). Ls purmeiro seres bibos criórun l purmeiro destes mecanismos: lafermentaçon. La fermentaçon anaeiróbia, para alhá de l ATP, gera tamienetanol idióxido de carbono (CO2). La persença de CO2 na atmosfera possiblitou l aparecimiento de lafotossíntese. Este porcesso fizo surgir l O2 (ouxigénio) na atmosfera. Cun l'ouxigénio, outros seres bibos puderan zambolber un nuobo mecanismo de trasferéncia d'einergie química de la glicose pa l ATP: larespiraçon aeróbica.
Las reaçones químicas giralmente pordúzen tamien lacalor: unfuogo l'arder ye un eisemplo. La einergie química tamien puode ser trasformada an qualquier forma d'einergie, por eisemplo an eilatricidade (nuabaterie) i aneinergie cinética (ne lsmúsclos ó ne ls motores la gasolina).
Ye l'einergie porduzida pulasreaçones nucleares: esso ye, pulafisson ó pulafuson de átomos, quales son trasformados subretodo an einergie mecánica i lacalor, quier subre cuntrole nunreator nuclear quier nuasploson duaarma nuclear. LSol porduç la sue calor i la sue luç por fuson nuclear de átomos d'heidrogénio an hélio.
Stá associada als fenómenoseiletromagnéticos: l'eilatricidade, l magnetismo i la radiaçon eiletromagnética (luç). Eisemplo de l sou uso: nas nuossas casas l'einergie eilétrica ye cumbertida an trabalho puls eiletrodomésticos (nurmalmente atrabeç de motores qu'úsan l percípio de laanduçon eiletromagnética) ó an luç pulas lhámpadas, antre muitas outras formas d'uso an qu'esta forma d'einergie ye cumbertida an outra.
La Einergie eilétrica ye medida an Kwh (kilowatts-hora) i eiquibale al porduto de la poténcia i l tiempo an que ye outelizada.
= Einergie eilétrica.
= Poténcia.
= Tiempo.
Fórmula esta útele para calcular i/ó prebenir ciertos dados subre la cumberçon d'einergie, por eisemplo, an un apareilho qu'ouse eilatricidade para criarcalor poderá ser outelizada para prebenir la temperatura mássima alcançada por este aparelho, basta para esso eigualar la fórmula de l'einergie calorífica (), a cunsidrar l rendimiento (percentaige de poténcia cumbertida de fato an calor) de l'apareilho eilétrico.
Einergie de fácele obtençon, ye outelizada cumo alternatiba ne l zambolbimiento d'eiquipamientos cada beç mais modernos qu'antes ousában outras formas d'einergie (an special la mecánica) por causa de la crecente modernizaçon de l'andústriaeiletrónica. Las centrales -an special las heidreilétricas- dan-mos essa einergie. Porque qu'eisiste ua custante preocupaçon an zambolber cada beç mais meios d'oubtençon d'einergie alternatiba que nun fágan mal lmeio ambiente i mos deian eilatricidade de la maneira mais eifeciente possible.
Ye l'einergie associada a la radiaçon eiletromagnética:luç, las óndias derádio i ls raios decalor (anfraburmeilhos). La calor radiante nun ye l mesmo que la bariante d'einergie cinética chamada de «einergie térmica», mas quando ls raios anfraburmeilhos atíngen un oubjeto fázen cun que las suesmoléculas se moban mais depriessa, cumbertendo-se an einergie térmica.
Ls músclos associados als uossos trasfórman einergie química an einergie mecánica. Por eisemplo quando corremos, l trabalho rializado pulsuossos trasforma l'einergie mecánica potencial an einergie cinética; antoce, l'einergie potencial deminui oumentando l'einergie cinética.
Quando miramos ua panela cunauga ne lfuogo, antendemos que als poucos l'auga ampeça a mober-se, la suesuperfíce peç que treme, esso ye por causa de l oumiento de l'agitaçon de lasmoléculas, oumentando, assi, l'einergie térmica de laauga. Se tirarmos la panela cunauga de lfuogo i la deixarmos de lado, hai ua deminuiçon de l'agitaçon de lasmoléculas d'auga parando l mobimento, ó seia, la sue einergie térmica deminuiu. Inda podemos ber qu'acuntece ua trasferéncia d'einergie térmica de lfuogo para laauga i de laauga pa laire, ó seia, passa duncuorpo pa l outro, sendo chamada lacalor.
La trasferéncia d'einergie duncuorpo para outro pula eimisson de óndias eiletromagnéticas (luç) chama-seeirradiaçon. Chama-se eimissor lcuorpo qu'eimite l'einergie i recetor aquel que recibe. Chama-se einergie radiante la porpagada pulspácio, de l'eimissor pa l recetor. Al bater subre uncuorpo, l'einergie radiante çtribui-se, sendo ua parte refletida, outra trasmetida, i ua terceira absurbida, esta ye la única trasformada ancalor.
Lcunsumo d'einergie ne lmundo, an sue grande maiorie, ye atrabeç de fuontes de einergies tradecionales cumopetrólio,carbon mineral igáç natural, essas fuontes sonpoluentes i nó-renobables, l que ne l feturo, seron sustituídas einebitablemente. Hai cuntrobérsias subre l tiempo de la duraçon de lscumbustibles fósseles mas por causa de einergies limpas i renobables cumobiomassa,einergie eólica ieinergie maremotriç i sançones cumo lProtocolo de Quioto que cobra depaíçs andustriales un nible menor de poluentes (CO2) spelhidos para laatmosfera, para alhá d'ancentibar (financeiramente) ls países que yá l fázen. Las einergies alternatibas son un nuobo modelo de porduçon d'einergies eiconómicas i saludubles pa lmeio ambiente.
