Ousserbaçon: Este artigo ye subre Dius dua perspetibamonoteísta. Beijadebindade para anformaçones de l punto de bista nó-monoteísta. Beija tamien l'artigodeidade. Para outros seneficados de la palabra, beijaDius (zambiguaçon).
Ls Eilemientos: Tierra, Aire, Auga i Fuogo.
Al longo de lastória de l'houmanidade laeideia ó cumprenson deDius assumiu bárias cuncepçones an todas sociadades i grupos yá eisistentes, zde las primitibas formas pré-clássicas de las fés probenientes de lastribos de laAntiguidade até lsdogmas de las modernasreligiones de la ceblizaçon atual.
Tanto la forma capitalizada de l termo Dius, quanto sou diminutibo, que ben a simbolizar debindades, deidades an giral, ten ourige ne l termo latino para Dius, debindade ó deidade. Pertués ye la única léngua románica neolatina que mantebe l termo an sue forma nominatiba ouriginal cul final de l sustantibo an "us", defrentemente de l spanholdios, francésdieu, eitalianodio i de l romeno, léngua que çtingueDumnezeu, criador monoteísta izeu, ser idolatrado.
LlatinDius idibus, assi cumo l griego διϝος = "debino" çcenden de l Proto-Ando-Ouropeu*deiwos = "debino", mesma raiç queDyēus, la debindade percipal de l panteon ando-ouropeu, eigualmente cognato de l griego Ζευς (Zeus). Na era clássica de l latin l bocábulo era ua refréncia generalizante la qualquiera figura andiusada i adorada puls pagones i atualmente ne l mundo crestiano ye ousada hodiernamente an frases isloganes relegiosos, cumo por eisemplo,Dius sit bobiscun, bariaçon deDominus sit bobiscun, "l Senhor steia cun bós",l'hino litúrgico católicoTe Deun, probeniente deTe Deun Laudamus, "La Bós, ó Dius, loubamos"i la spresson qu'adbén de latragédia griegaDius s machina.Birgílio cunDabit dius s quoque finen, "Dius trará ua fin a a esto". L grito de guerra outelizado ne lAmpério Romano Tardio i ne lAmpério Bizantino,nobiscun dius, "Dius stá conosco", assi cumo l grito de lascruzadasDius bult, "assi quier Dius", "esta ye la buntade de Dius".
Anlatin eisistian las spressones anterjetibas "L Dius mius" i "Mi Dius", correspondentes a las seguintes formas neolatinas i germánicas:
Pertués: (Oh) meu Deus! (Ah) meu Deus! Deus meu!
Catalan: Déu meu!
Castelhano: ¡(Ay) Dios mio!
Aragonés: Ai ridiós!
Francés: (Oh) Mon Dieu!
Breton: Ma Doue!
Eitaliano: Dio Santo! Dio mio!
Romeno: (L) Doamne! Dumnezeule!
Anglés: Oh my God! Las bariaçones Oh my Gosh!, Oh, My! Oh my Godness! se dan debido al fuorte tabu crestiano.
Alman: (Ach)/(L) mein Gott!
Houlandés: L, mijn God!
Dinamarqués: Åh Gud!
Noruegués: Heirregud! Herre Gud!
Sueco: Oh Herregud! Oh min gud!
Speranto: Mia Dio!
Dei ye ua forma flexionada ó declinada de Dius, ousada an spressones outelizadas pulBaticano, cumo las ourganizaçones católicas apostólicas romanasOupus Dei (Obra de Dius, sendo obra ouriunda deoupera),Agnus Dei (Cordeiro de Dius) iDei Gratie (Pula Grácia de Dius). Giralmente trata-se de l causo genitibo ("de Dius"), mas ye tamien la forma plural purmária adicionada a la bariantedi. Eesiste l'outro plural,dii, i la forma femeninadeae ("diusas").
La palabra Dius, atrabeç de la forma declinadaDei, ye la raiç dedeísmo,panteísmo,panenteísmo, ipoliteísmo, ironicamente tratan-se todas de teories na qual qualquiera figura debina ye ausente na anterbençon de la bida houmana. Essa circunstáncia curjidosa ouriginou-se de l'uso de "deísmo" ne ls seclos XVII i XBIII cumo forma cuntrastante de l prebalecente "teísmo".Deísmo ye la fé nun Dius probidente i anterferente.
Seguidores dessas teories i ocasionalmente, seguidores de l panteísmo, puoden benir a ousar an bariadas lénguas, specialmente ne l'anglés l termo "Dius" ó la spresson "l Dius" (the God), para deixar claro de que l'antidade çcutida nun trata-se dun Dius teísta.Arthur C. Clarke usou-lo an sou romance feturista,3001: The Final Odyssey. Nel, l termo "Dius" sustituiu "God" ne l longínquo seclo XXXI, pus "God" bieno a ser associado cun fanatismo relegioso. La bison relegiosa que prebalece an sou mundo fitício ye l Deísmo.
San Jerónimo traduziu la palabra heibraicaEilohin (אֱלוֹהִים, אלהים) pa l latin cumo Dius.
La palabra puode assumir conotaçones negatibas an alguas outelizaçones. Na filosofie cartesiana, la spresson Dius decetor ye ousada para çcutir la possibelidade dun "Dius malébolo" que percura eiludir-mos. Esse personaige ten relaçon cun un argumiento cético que questiona até adonde un demónio ó sprito malo tenerie éxito na tentatiba d'ampedir ó subberter l nuosso coincimiento. Outra yedius otiosus ("Dius ocioso"), un cunceito teológico para çcrebir la fé nun Dius criador que se çtancia de l mundo i nun se ambolbe an sou funcionamiento diairo. Un cunceito similar yedius absconditus ("Dius absconso ó scondido") de San Tomás de Aquino. Ambas refíren- se a ua debindade cuja eisisténcia nun ye prontamente reconhecida nin atrabeç de cuntemplaçon ó eisame ocular d'açones debinasin loco. L cunceito dedius otiosus frequentemente sugere un Dius que stenuou-se de l'angeréncia que tenie neste mundo i que fui sustituído por diuses mais moços i atibos qu'efetibamente se ambolben, anquantodius absconditus sugere un Dius que cunscientemente abandonou este mundo para ocultar-se alhures.
La forma mais antiga de scrita de la palabra germánica Dius ben de lCodex Argenteuscrestiano de lseclo VI. La própia palabra anglesa ye deribada de laProto-Germánica "ǥuđan". La maiorie de ls linguistas cuncordan que la forma reconstruída de laProto-Ando-Ouropeia (ǵhu-tó-m) fui baseada na raiç (ǵhau(ə)-), que senefica tamien "chamar" ó "ambocar".[4]
La forma capitalizada Dius fui purmeiramente ousada na traduçon góticaWulfila de lNuobo Testamiento, para repersentar l griego "Theos". Naléngua anglesa, la capitalizaçon cuntina a repersentar ua çtinçon antre un "Dius" monoteísta i "diuses" ne l politeísmo.[5] Anque de las defrenças seneficatibas antre religiones cumo lCristandade,Eislamismo,Hinduísmo, laFé Bahá'í i lJudaísmo, l termo "Dius" permanece cumo ua traduçon anglesa quemun a todas. L nome puode seneficar deidades monoteísticas relacionadas ó similares, cumo ne l monoteísmo primitibo deAkhenaton iZoroastrismo.
La palabraDius ne l latin, an anglésGod i sues traduçones an outras lénguas cumo l griegoΘεός, slaboBog, sánscritoIshbara, ó arábicoAlá son normalmente ousadas para to i qualquiera cuncepçon. L mesmo acuntece ne l'heibraicoEl, mas ne ljudaísmo, Dius tamien ye outelizado cumo nome própio, lTetragrama YHBH, qu'acradita-se referir-se a l'ourigeheinoteística de la religion. NaBíblia, quando la palabra "Senhor" stá an todas las capitales, esto senefica que la palabra repersenta l tetragrama.[6]
Dius tamien puode recebir un nome própio an corrientes monoteísticas de l'hinduísmo qu'anfatizan sue natureza pessonal, cun refréncias primitibas al sou nome cumoKrishna-Basudeba naBhagabata ó mais tardeBixnu iHari,[7] ó recentementeShakti.
Nasreligiones monoteístas atuales (Cristandade,judaísmo,zoroastrismo,eislamismo,sikhismo i laFé Bahá'í), l termo"Dius" refire-se a l'eideia dun ser supremo, anfenito, purfeito, criador de l'ouniberso, que serie la causa purmária i la fin de todas las cousas. Ls pobos de lamesopotámia l chamában pulNome, scrito anheibraico cumo יהוה (lTetragrama YHBH). Mas cul tiempo deixórun de pronunciar l sou nome diretamente, solo se referindo por meio d'associaçones i abrebiaçones, ó atrabeç d'adjetibos cumo "L Salbador", "L Criador" ó "L Supremo", i assi por delantre.
Un bun eisemplo desse tipo d'associaçon, inda stan persentes an alguns nomes i spressones heibraicos, cumoRafael ("curado por Dius" -El), iárabes, por eisemploAbdallah ("serbo -abd - de Dius" -Allah).
Muitas traduçones de lasBíblias crestianas grafan la palabra, oupcionalmente, cula enicial anmaiúscula, ó an bersalete (DEUS), sustituindo la trascriçon referente al tetragrama, YHBH, cunjuntamente cul uso de SENHOR an bersalete, para referenciar que se trataba de lampronunciable nome de Dius, que na cultura judaica era sustituído pula pronúnciaAdonay.
Las percipales caratelísticas deste Dius-Supremo serien:
la Onipoténcia: poder absoluto subre todas las cousas;
la Onipresença: poder de star persente an to lugar; i:
la Onisciéncia: poder de saber todo.
Essas caratelísticas fúrun rebeladas als homes atrabeç de testos cuntidos ne ls Libros Sagrados, quales séian:
Esses libros relatan stórias i fatos ambolbendo personaiges scolhidos para testemunhar i trasmitir la buntade debina na Tierra al pobo de sou tiempo, tales cumo:
Abraon iMoisés, na fé judaica, crestiana i eislámica;
Hai milénios, la queston de l'eisisténcia de Dius fui liebantada drento de l pensamiento de l'home, i ls percipales cunceitos filosóficos qu'ambestigan i percuran repuostas subre esse assunto, son:
Deísmo – Doutrina que cunsidra larezon cumo la única bie capaç de mos assegurar de l'eisisténcia de Dius, rejeitando, para tal fin, l'ansinamiento ó la prática de qualquiera religion ourganizada. L deísmo ye ua posturafilosófica-relegiosa qu'admite l'eisisténcia dun Dius criador, mas rejeita l'eideia derebelaçon debina.
Teísmo – L teísmo ye un cunceito surgido ne lseclo XVII,[8] cuntrapondo-se alateísmo, deísmo ipanteísmo. L teísmo sustenta l'eisisténcia dun Dius (contra l'ateísmo), ser absoluto trascendental (contra l panteísmo), pessonal, bibo, qu'atua ne l mundo atrabeç de sue probidéncia i l mantén (contra l deísmo). Ne l teísmo l'eisisténcia dun Dius puode ser probada pula rezon, prescindindo de la rebelaçon; mas nun la nega. Sou galho percipal ye l teísmo Crestiano, que fundamenta sue fé an Dius na Sue rebelaçon subrenatural atrabeç de la Bíblia. Eesiste inda l teísmoagnóstico, que ye la filosofie qu'angloba tanto l teísmo quanto l'agnosticismo. Un teísta agnóstico ye alguien qu'admite nun poder tener coincimiento algun acerca de Dius, mas decide acraditar an Dius mesmo assi. A partir de l teísmo se zambolbe laTeologie, que ye ancarada percipalmente, mas nun sclusibamente, de l punto de bista de lafé. Ambora tenga sues raízes ne l teísmo, puode ser aplicada i zambolbida ne l ámbito de todas lasreligiones. Nun debe ser cunfundida cul studo i codificaçon de lsrituales i legislaçon de cada credo.
Ateísmo – L'ateísmo angloba tanto lanegaçon de l'eisisténcia dedebindades quanto a simplesauséncia de la fé an sue eisisténcia.
Agnosticismo – Drento de la bison agnóstica, nun ye possible probar racional i cientificamente l'eisisténcia de Dius, cumo tamien ye eigualmente ampossible probar la sue ineisisténcia. L'agnóstico puode ser teísta ó ateísta, dependendo de la posiçon pessonal d'acraditar (sin certeza) na eisisténcia ó nun dedebindades.
Para alhá de studos de libros cunsidradossagrados cumo laBíblia, muitos argumentan que puode-se coincer subreDius i suesculidades, ouserbando lanatureza i suescriaçones. Argumentan qu'eisiste eibidénciacientífica dua fuonte deeinergie elimitada, i qu'esta poderie tener criado lasustáncia de louniberso, i que por ouserbáren l'orde, l poder i la cumplexidade de lacriaçon, tanto macroscópica quanto microscópica, muitos chegórun a admitir l'eisisténcia de Dius.
Doutrina sprita – Cunsidra Dius l'anteligéncia suprema, causa purmeira de todas las cousas, eiterno, eimutable, eimaterial, único, onipotente i soberanamente justo i buono. Todas las leis de la natureza son leis debinas, pus Dius ye sou outor.
Martenismo – Nesta doutrina, podemos ancontrar ne l libroCorpus Heirmeticun la seguinte citaçon: "beijo l To, beijo-me na minte… Ne l cielo you stou, na tierra, nas augas, ne l'aire; stou ne ls animales, nas plantas. Stou ne l útero, antes de l útero, passado l útero -stou an todos ls lugares."
Teosofia, baseada nua anterpretaçon nó-ourtodoxa de las doutrinas místicas ourientales i oucidentales, afirma que l Ouniberso ye, an sue eissencia, spritual i l'home ye un ser spritual an progresso eibolutibo cujo ápice ye coincer i antegrar la Rialidade Fundamental, que ye Dius.
Alguas pessonas speculan que Dius ó ls diuses son seres stra-terrestres. Muitas dessas teories sustentan que seres anteligentes probenientes d'outros planetas bejitórun la Tierra ne l passado i anfluenciórun ne l zambolbimiento de las religiones. Alguns libros, cumo l libro "Éran ls Diuses Astronautas?" deErich bon Däniken, proponen que tanto ls profetas cumo tamien ls messias fúrun ambiados al nuosso mundo cul oubjetibo sclusibo d'ansinar cunceitos morales i ancorajar l zambolbimiento de la ceblizaçon.
Specula-se tamien que to la religiosidade de l'home criará ne l feturo ua antidade chamada Dius, la qual eimergirá dua anteligéncia artificial.Arthur Charles Clarke, un scritor de fiçon científica, dixe nua antrebista que: "Puode ser que nuosso çtino nesse planeta nun seia adorar la Dius, mas si criá-Lo".
Outros speculan que las religiones i mitos son deribados de l medo. Medo de la muorte, medo de las malinas, medo de las calamidades, medo de ls predadores, medo de l çconhecido. Cul passar de l tiempo, essas religiones fúrun subjugadas sob la tutela de las outoridades dominantes, las quales se trasformórun an gobernantes debinos ó ambiados puls diuses. Dessa forma, la religion ye simplesmente un meio para se dominar la massa.Napoleon Bonaparte dixe que: "l pobo nun percisa de Dius, mas percisa de religion", l que quier dezir que la massa necessita dua doutrina que le decipline i le stableça un rumo, sendo que Dius ye un detalhe meramente secundairo.
Muitos argumientos zambolbidos porfilósofos mediebales pa l'eisisténcia de Dius,[3] tentórun cumprender las amplicaçones percisas de ls atributos de Dius. Cunceliar alguns desses atributos gerou porblemas filosóficos i debates amportantes. Por eisemplo, l'onisciéncia de Dius amplica que Dius sabe cumo agentes libres eiran scolher para agir. Se Dius sabe esso, l'aparentebuntade deilhes puode ser eilusória, ó l coincimiento nun amplicapredestinaçon, i se Dius nun sabe, anton nun ye onisciente.[10]
La repuostateísta ten sido de questionamientos, cumoAlbin Plantinga, que la fé ye "adequadamente básica", ó a tomar, cumoRichard Swinburne, la posiçoneibidencialista.[11] Algunsteístas cuncordan que nanhun de ls argumientos pa l'eisisténcia de Dius son binculatibos, mas alegan que lafé nun ye un perduto de larezon, mas eisige risco. Nun haberie risco, dízen, se ls argumientos pa l'eisisténcia de Dius fússen tan sólidos quanto las leis de la lógica, ua posiçon assumida porPascal cumo: "L coraçon ten rezones que la rezon nun conhece."[12]
La maior parte de las grandes religiones cunsidran la Dius, nun cumo ua metáfora, mas un ser qu'anfluencia l'eisisténcia de cada un ne l die-la-die. Muitos fiéis acraditan na eisisténcia d'outros seres sprituales, i dan-les nomes cumoanjos,santos,djinni,demónios, idebas.
Lteísmo sustenta que Dius eisiste rialmente, oubjetibamente, i andependientemente de l pensamiento houmano, sustenta que Dius criou todo; que ye onipotente i eiterno, i ye pessonal, antressado, i respunde a las ouraçones. Afirma que Dius ye tanto eimanente i trascendente, antoce, Dius ye anfenito i d'algua forma, persente an todos ls acuntecimientos de l mundo.
La teologie católica sustenta que Dius yeanfenitamente simples, i nun stá sujeito amboluntariamente al tiempo. La maiorie de ls teístas asseguran que Dius ye onipotente, onisciente i benebolente, ambora esta fé liebante questones acerca de la respunsabelidade de Dius pa l mal i sofrimiento ne l mundo. Alguns teístas atribuen la Dius ua outo-cuncéncia ó ua proposital lemitaçon de l'onipoténcia, onisciéncia, ó beneboléncia.
LTeísmo abierto, pul cuntrairo, afirma que, debido a la natureza de l tiempo, l'onisciéncia de Dius nun senefica que la debindade puode preber l feturo. L "Teísmo" ye por bezes outelizado para se referir, an giral, para qualquiera fé nun Dius ó diuses, ó seia, politeísmo ó monoteísmo.[13][14]
LDeísmo afirma que Dius ye totalmentetrascendente: Dius eisiste, mas nun anterbén ne l mundo para para alhá de l qu'era necessairo para criá-lo. An bista desta situaçon, Dius nun yeantropomórfico, i nun respunde literalmente a las ouraçones ó faç milagres acuntecíren. Ye quemun ne l deísmo la fé de que Dius nun ten qualquiera antresse na houmanidade i puode nin sequiera tener coincimiento deilha. Lpandeísmo i lpanendeísmo, respetibamente, cumbinan las fés de l deísmo cul panteísmo ó panenteísmo.
Posiçones científicas i críticas a respeito de l'eideia de Dius
Stephen Jay Gould propós ua abordaige debedindo l mundo de la filosofie ne l qu'el chamou de "magistérios nun subrepostos". Nessa bison, las questones de lsubrenatural, tales cumo las relacionadas culaeisisténcia i lanatureza de Dius, son nó-ampíricas i stan ne l domínio própio de lateologie. Ls métodos de la ciéncia dében ser outelizadas para respunder la qualquiera queston ampírica subre l mundo natural, i la teologie debe ser ousada para respunder preguntas subre l propósito i l balor moral. Nessa bison, la percepçon de falta de qualquiera passo ampírico de l magistério de l subrenatural para eibentos naturales faç de la ciéncia l único ator ne l mundo natural.[15]
Outro punto de bista, sposto porRichard Dawkines, ye que l'eisisténcia de Dius ye ua queston ampírica, cul fundamiento de que "un ouniberso cun un dius serie un tipo cumpletamente defrente dun ouniberso sin dius, i poderie ser ua defrença científica ".[16]
Carl Sagan argumentou que la doutrina dun Criador de l Ouniberso era defícel de probar ó rejeitar i que la única çcubierta científica cuncebible que poderie trazer zafio serie un ouniberso anfenitamente antigo.[17]
Pascal Boyer argumenta que, ambora eisista ua grande bariadade de cunceitos subrenaturales ancontrados al redror de l mundo, an giral seres subrenaturales tenden la se cumportar tanto cumo las pessonas. La custruçon de diuses i spritos cumo las pessonas ye un de ls melhores traços coincidos de la religion. El cita eisemplos demitologie griega, que ye, na sue oupenion, mais cumo ua nobela moderna de l qu'outros sistemas relegiosos.[18]Bertrand du Castel iTimothy Jurgensen demunstran atrabeç de formalizaçon que l modelo splicatibo de Boyer corresponde al que laeipistemologie física faç al trabalhar cun antidades nun diretamente ouserbables cumo antermediairos.[19]LantropólogoStewart Guthrie afirma que las pessonas porjetan caratelísticas houmanas pa ls aspetos nó-houmanos de l mundo, porque esso torna esses aspetos mais fameliares.Sigmund Freud tamien sugeriu que ls cunceitos de Dius son projeçones dun pai.[20]
De la mesma forma,Émile Durkhein fui un de ls purmeiros a sugerir que ls diuses repersentan ua stenson de la bida social houmana para ancluir ls seres subrenaturales. An linha cun esse pensar, l psicólogoMatt Rossano afirma que quando ls houmanos ampeçórun a bibir an grupos maiores, eilhes puoden tener criado ls diuses cumo un meio de garantir la moralidade. An pequeinhos grupos, la moralidade puode ser eisecutada por fuorças sociales, cumo la fofoca ó la reputaçon. Inda assi, ye mui mais defícel ampor la moral usando las fuorças sociales an grupos mui maiores. El andica que, al ancluir siempre diuses i spritos atentos, ls houmanos çcubriran ua stratégia eficaç pa la cuntençon de l'eigoísmo i la custruçon de grupos mais coperatibos.[21]
L'anarquistaMikhail Bakunin critica l'eideia de Dius cumo sendo ua eideia criada pulas elites (reis, senhores de scrabos, senhores feudales, sacerdotes, capitalistas) que busca justeficar la sociadade outoritária porjetando eideologicamente las relaçones de dominaçon pa l'ouniberso cumo un to (Dius cumosenhor órei i l'ouniberso cumoscrabo ósúdito). L'eideia de Dius serbirie cumo un strumiento de dominaçon cuja funçon serie fazer ls dominados aceitáren sue sploraçon cumo se fusse un fato natural, cósmico i eiterno, ó seia, un fato de l qual nun puoden fugir, restando-les solo l'oupçon de resignáren-se.[22]
↑3,03,13,23,3Plantinga, Albin. "Dius, Argumientos pa la sue Eesisténcia,"Anciclopédia Routledge de Filosofie, Routledge, 2000.
↑L'eitimologie ulterior ye çputada. A la parte l'heipótese amprobable d'adoçon dua léngua strangeira, l OTeut. "ghuba" amplica cumo sou tipo pretérito tamien "*ghodho-m" ó "*ghodto-m". L'anterior nun parece admitir splicaçon; mas l posterior repersentarie l neutro "pple" de la raiç "gheu-". Eesisten dues raízes arianas de la forma requerida ("*g,heiu-" with palatal aspirate) ua seneficando 'ambocar' (Skr. "hu") l'outra "a derramar, para ouferecer sacrifícios" (Skr "hu", Gr. χεηi;ν, OE "geotàn" Yete b).OED Cumpat Eidition, G, p. 267
↑.com.br/moderno/pertues/andex.php?lengua=pertues-pertues&palabra=Dius «Michaelis Dius - sn (lat Dius)» Cunsulte valor|url= (ajuda).1 L Ser supremo; l sprito anfenito i eiterno, criador i preserbador de l Ouniberso. 2 Teol Ente tríplice i uno, anfenitamente purfeito, libre i anteligente, criador i regulador de l Ouniberso. 3 Cada ua de las pessonas de la Santíssema Trindade. 4 Andibíduo ó personaige que, por culidades straordinárias, se ampone a l'adoraçon ó al amor de ls homes. 5 Oubjeto dun culto, ó dun zeio ardiente que se antepone a todos ls outros zeios ó afetos. 6 Cada ua de las debindades masculinas de l politeísmo. Pl: diuses. Fen: Deusa. Dius-dará: na locuçon adberbial al dius-dará: a a toa, çcuidadamente, a smo, al acauso. Nin a a mano de Dius Padre: por forma nanhue, anque todas las cuntradiçones.Parâmetro desconhecido|léngua2= ignorado (ajuda)
↑La Sketch of Semitic Ourigines: Social and Religious. [S.l.]: Kessinger Publishing. 2006.ISBN142861575X
