Napli ([ˈnaːpli] bit-Taljan:Napoli; bin-Naplitan:Napule [ˈnɑːpələ, ˈnɑːpulə]; bil-Grieg Antik: Νεάπολις, b'ittri RumaniNeápolis) hija l-belt kapitali reġjonali ta' Campania u t-tielet l-ikbar belt tal-Italja, waraRuma uMilan, b'popolazzjoni ta' 967,069 ruħ fi ħdan il-limiti amministrattivi tal-belt fl-2017.[1] Il-muniċipalità tagħha fil-livell ta' provinċja hija t-tielet l-iktar belt metropolitana popolata fl-Italja b'popolazzjoni ta' 3,115,320 resident, u ż-żona metropolitana tagħha (li tmur lil hinn mill-konfini tal-Belt Metropolitana ta' Napli) hija t-tieni l-iktar żona metropolitana popolata fl-Italja u s-seba' l-iktar żona urbana popolata fl-Unjoni Ewropea.[2]
Napli ġiet insedjata għall-ewwel darba mill-Griegi fl-ewwel millenju Q.K., u hija waħda mill-eqdem żoni urbani kontinwament abitati fid-dinja.[3] Fid-9 seklu Q.K., kolonja magħrufa bħala Partenope jew Παρθενόπη ġiet stabbilita fuq il-gżira ta'Megaride.[4] Fis-seklu 6 Q.K., ġiet stabbilita mill-ġdid bħala Neápolis.[5] Il-belt kienet parti importanti tal-Magna Graecia, qdiet rwol importanti fil-fużjoni tas-soċjetajiet Griegi uRumani, u kienet ċentru kulturali sinifikanti taħt ir-Rumani.[6]
Il-belt kienet ukoll il-belt kapitali tad-Dukat ta' Napli (661-1139), imbagħad tar-Renju ta' Napli (1282-1816), u finalment taż-Żewġ Sqallijiet sal-unifikazzjoni tal-Italja fl-1861. Napli titqies ukoll bħala l-kapitali tal-Barokk, mill-bidu tal-karriera artistika ta'Caravaggio fis-seklu 17, u r-rivoluzzjoni artistika li huwa ispira.[7] Kienet ukoll ċentru importanti tal-Umaniżmu u tal-Illuminiżmu.[8][9] Il-belt ilha punt ta' riferiment globali għall-mużika klassika u l-opri permezz tal-Iskola Naplitana.[10] Bejn l-1925 u l-1936, Napli ġiet estiża u mmodernizzata mill-gvern ta'Benito Mussolini. Matul l-aħħar snin tat-Tieni Gwerra Dinjija, il-belt ġarrbet ħsara estensiva mill-ibbumbardjar tal-Alleati li invadew il-peniżola. Il-belt sarilha xogħol estensiv ta' rikostruzzjoni wara l-1945.[11]
Mill-aħħar tas-seklu 20, Napli kellha tkabbir ekonomiku sinifikanti, bis-saħħa tal-kostruzzjoni tad-distrett tan-negozju msejjaħCentro Direzionale u network avvanzat tat-trasport, li jinkludi l-kollegament ferrovjarju ta' veloċità għolja ma' Ruma uSalerno u network estiż tat-tramm ta' taħt l-art. Napli hija t-tielet l-ikbar ekonomija urbana fl-Italja, wara Milan u Ruma.[12] Il-Port ta' Napli huwa wieħed mill-iktar importanti fl-Ewropa. Minbarra attivitajiet kummerċjali, jospita fih il-Kmand ta' Napli tal-Forzi Konġunti Alleati, il-korp tan-NATO li jissorvelja t-Tramuntana tal-Afrika, is-Saħel u l-Lvant Nofsani.[13]
Iċ-ċentru storiku tal-belt ta' Napli huwa l-ikbar ċentru storiku fl-Ewropa u tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1995.[14] Hemm firxa wiesgħa ta' siti kulturali u storiċi sinifikanti qrib il-belt, fosthom żewġ Siti ta' Wirt Dinji oħra li huma l-Palazz ta' Caserta u l-fdalijiet Rumani ta'Pompej uErcolano.[15][16][17] Napli hija magħrufa wkoll għall-ġmiel naturali tagħha, b'postijiet bħalPosillipo, l-Għelieqi Flegrej (vulkan kbir),Nisida, u l-Vesuvju. It-tisjir Naplitan huwa magħruf l-iktar għall-assoċjazzjoni tiegħu mal-pizza, li oriġinat fil-belt, kif ukoll għal diversi ikliet lokali oħra. Ir-ristoranti ta' Napli ngħataw l-ikbar ammont ta' stilel mill-Gwida Michelin meta mqabbel ma' kwalunkwe belt Taljana oħra.[18] Il-panorama urbana ta' Napli fiċ-Centro Direzionale kienet l-ewwel waħda tat-tip tagħha fl-Italja. Inbena fl-1994 u għal 15-il sena kienet l-unika binja ta' dak it-tip sal-2009. L-iktar tim sportiv magħruf f'Napli huwa l-klabb tal-futbol tas-Serie A msejjaħS.S.C. Napoli, li rebaħ il-kampjonat Taljan tal-futbol darbtejn u li jilgħab fil-grawnd fil-Lbiċ tal-belt, li fl-2020 issejjaħ għall-iktar plejer famuż tal-klabb (li miet dik is-sena),Diego Armando Maradona, fil-kwartier Fuorigrotta.[19]
Monte Echia, il-post fejn ġiet stabbilita Partenope
Napli ġiet abitata għall-ewwel darba fi Żmien in-Neolitiċi.[20] L-iktar insedjamenti Griegi bikrin ġew stabbiliti fiż-żona ta' Napli fl-ewwel millenju Q.K. Baħħara mill-gżira Griega ta'Rodi stabbilew port kummerċjali żgħir imsejjaħ Partenope (Παρθενόπη, li tfisser "Għajnejn Puri", u Sirena fil-mitoloġija Griega) fil-gżira ta' Megaride fis-seklu 9 Q.K.[21][22] Sas-seklu 8 Q.K., l-insedjament kien kiber u sar jinkludi wkoll lilMonte Echia.[23] Fis-seklu 6 Q.K., il-belt ġiet stabbilita mill-ġdid bħala Neápolis (Νεάπολις), u eventwalment saret waħda mill-ewwel bliet tal-Magna Graecia.
Xena bis-sirena Partenope, il-fundatur mitoloġiku ta' Napli
Il-belt kibret minħabba l-influwenza u s-setgħa tal-belt-stat ta'Siracusa, u saret alleat tar-Repubblika Rumana kontraKartaġni.[4] Matul il-Gwerer tas-Samniti, il-belt, li dak iż-żmien kienet saret ċentru kummerċjali importanti ferm, inħakmet mis-Samniti[24]; madankollu, ir-Rumani ma tantx damu wisq biex jaħkmu l-belt u għamluha kolonja Rumana. Matul il-Gwerer Puniċi, is-swar b'saħħithom mad-dawra ta' Neápolis irreżistew u kkuntrabbattew il-forzi invażuri tal-ĠeneralKartaġiniżAnnibale.[25]
Il-kolonni tat-Tempju ta' Dioskuri inkorporati fil-faċċata ta' tal-Knisja ta'San Paolo Maggiore
Napli kienet irrispettata ferm mir-Rumani bħala paragun tal-kultura Ellenistika. Matul l-Era Rumana, in-nies ta' Napli komplew jikkomunikaw bil-lingwa Griega u żammew id-drawwiet Griegi tagħhom, filwaqt li l-belt ġiet estiża b'vilel Rumani eleganti, b'akwedotti, u b'banjijiet pubbliċi. Inbnew binjiet ikoniċi bħat-Tempju ta' Dioskuri, u bosta imperaturi kienu jagħżlu li jqattgħu xi vaganza fil-belt, fosthomKlawdju uTiberju.[25]Virgilio, l-awtur tal-epika nazzjonali ta' Ruma, l-Eneide, ingħata parti mill-edukazzjoni tiegħu fil-belt, u iktar 'il quddiem għex qrib il-belt.
Matul dan il-perjodu, wasal għall-ewwel darba l-Kristjaneżmu f'Napli; jingħad li l-appostli Pietru uPawlu pprietkaw fil-belt.[26] Ġennaro, li mbagħad sar il-qaddis patrun ta' Napli, miet martri fil-belt fis-seklu 4 W.K. L-aħħar imperatur tal-Imperu Ruman tal-Punent, Romolu Awgustu, ġie eżiljat f'Napli mir-re ĠermanikuOdoacer fis-seklu 5 W.K.
Wara d-deklin tal-Imperu Ruman tal-Punent, Napli nħakmet mill-Ostrogoti, poplu Ġermaniku, u ġiet inkorporata fir-Renju tal-Ostrogoti.[27] Madankollu,Belisarju tal-Imperu Biżantin ħakem il-belt ta' Napli fis-sena 536, wara li rnexxielu jidħol fil-belt minn akwedott.[28]
Fis-sena 543, matul il-Gwerer Gotiċi,Totila għal żmien qasir ħakem il-belt għall-Ostrogoti, iżda l-Biżantini ħadu l-kontroll taż-żona wara l-Battalja tal-Vesuvju.[27] Napli kienet mistennija tibqa' f'kuntatt mal-Esarkat ta'Ravenna, li kien iċ-ċentru tal-poter Biżantin fil-Peniżola Taljana.[29]
Wara l-waqgħa tal-esarkat, inħoloq id-Dukat ta' Napli. Għalkemm il-kultura Greco-Rumana ta' Napli baqgħet qawwija fil-belt, eventwalment bidlet l-alleanza tagħha minnKostantinopli għal Ruma taħt id-DukaStiefnu II, u ġiet taħt is-sovranità Papali għall-ħabta tas-sena 763.[29]
Is-snin bejn it-818 u t-832 ġabu magħhom taqlib fir-rigward tar-relazzjonijiet ta' Napli mal-Imperatur Biżantin, b'diversi pretendenti lokali joħolqu fewdi biex jippruvaw jaslu għat-tron dukali.[30]Teoktistu nħatar mingħajr l-approvazzjoni imperjali; iktar 'il quddiem il-ħatra tiegħu ġie rrevokatqa uTeodoru II ħadlu postu. Madankollu, l-għadab tal-popolazzjoni ġenerali wassal għat-tkeċċija tiegħu mill-belt, u minfloku ġie elettStiefnu III, raġel li zzekka l-muniti bl-inizjali tiegħu stess, minflok dawk tal-Imperatur Biżantin. Napli kisbet l-indipendenza totali fil-bidu tas-seklu 9.[30] Il-belt bniet alleanza mal-MusulmaniSaraċeni fis-sena 836, u talbet għall-appoġġ tagħhom fl-assedju kontra t-truppiLombardi li kienu ġejjin mid-Dukat ta'Benevento fil-qrib. Madankollu, matul is-snin 50 tas-seklu 9,Muhammad I Abu 'l-Abbas mexxa l-ħakma Għarbija-Musulmana tal-belt, u rnexxielu jisraq ħafna rikkezzi minnha.[31][32]
Id-dukat kien taħt il-kontroll dirett tal-Lombardi għal perjodu qasir, wara liPandolfo IV ħakem il-Prinċipat ta'Capua, rivali dejjiemi ta' Napli. Madankollu, dan ir-reġim dam biss tliet snin u mbagħad id-duki b'influwenzi Greco-Rumani reġgħu ħadu r-riedni f'idejhom.[30] Sas-seklu 11, Napli bdiet tqabbad merċenarjiNormanni biex jiġġieldu kontra r-rivali tagħha; id-DukaSergio IV qabbad lilRainulf Drengot biex jagħmel gwerra kontra Capua f'ismu.[33]
Sal-1137, in-Normanni kienu kisbu influwenza kbir fl-Italja, u kienu jikkontrollaw prinċipati u dukati li qabel kienu indipendenti, fosthom dawk ta' Capua, Benevento, Salerno,Amalfi,Sorrento uGaeta; kien f'din is-sena li Napli, l-aħħar dukat indipendenti fin-Nofsinhar tal-peniżola, ġie taħt il-kontroll tan-Normanni. L-aħħar duka renjanti tad-dukat,Sergio VII, ġie mġiegħel jarrendi quddiem il-qawwa ta'Ruġġieru II, li kien ipproklama lilu nnifsu r-Re ta'Sqallija seba' snin qabel. B'hekk, Napli ngħaqdet mar-Renju ta' Sqallija, b'Palermo bħala l-belt kapitali.[34]
Wara perjodu taħt in-Normanni, fl-1189 ir-Renju ta' Sqallija kellu diżgwid dwar is-suċċessjoni bejnTancredi, ir-Re ta' Sqallija u iben illeġittimu u l-familjaHohenstaufen, familja rjaliĠermaniża[35], peress li l-Prinċep Enriku ta' dik il-familja kien iżżewweġ lill-Prinċipess Kostanza, l-aħħar werrieta leġittima għat-tron Sqalli. Fl-1191 Enriku invada Sqallija wara li kien inkurunat bħalaEnriku VI, Imperatur Ruman Sagru, u bosta bliet arrendew, iżda Napli rreżistiet minn Mejju sa Awwissu taħt it-tmexxija ta' Rikkardu, il-Konti ta'Acerra,Nicola d'Aiello,Aligerno Cottone uMargarito di Brindisi qabel il-mard li ħakem lill-Ġermaniżi u wassalhom biex jirtiraw.Konrad II, id-Duka tal-Boemja uFilippu I, l-Arċisqof ta'Köln, mietu minħabba l-mard matul l-assedju. Fid-dawl ta' dan, Tancredi kiseb kisba oħra mhux mistennija matul il-kontrattakk tiegħu, jiġifieri l-qbid tal-pretendent għat-tron Kostanza, li kienet saret imperatriċi. Huwa żamm l-imperatriċi priġuniera fil-Kastell dell'Ovo f'Napli qabel ma nħelset f'Mejju 1192 taħt il-pressjoni mill-Papa Ċelestinu III. Fl-1194 Enriku beda t-tieni kampanja tiegħu wara l-mewt ta' Tancredi, iżda din id-darba Aligerno arrenda mingħajr reżistenza, u finalment Enriku ħakem Sqallija, u b'hekk ġiet taħt it-tmexxija tal-familja Hohenstaufen.
L-Università ta' Napli, l-ewwel università fl-Ewropa ddedikata għat-taħriġ ta' amministraturi lajċi[36], ġiet stabbilita minn Federiku II, u b'hekk Napli saret iċ-ċentru intellettwali tar-renju. Minħabba kunflitt bejn il-familja Hohenstaufen u l-Papat, fl-1266 il-Papa Innoċenzu IV inkuruna lid-dukaAnġojinKarlu I bħala r-Re ta' Sqallija[37]: Karlu uffiċjalment ċaqlaq il-kapitali minn Palermo għal Napli, fejn kien jirresjiedi fil-Kastell il-Ġdid (Castel Nuovo).[38] Peress li kellu interess kbir fl-arkitettura, Karlu I importa arkitetti u ħaddiemaFranċiżi u kien personalment involut f'diversi proġetti ta' binjiet fil-belt.[39] Bdew ifeġġu ħafna eżempji ta' arkitettura Gotika madwar Napli, fosthom il-Katidral ta' Napli, li sa llum għadu l-knisja ewlenija tal-belt.[40]
Il-Kastell il-Ġdid ta' Napli, magħruf ukoll bħala l-Maschio Angioino, kien is-sede tar-rejietMedjevali ta' Napli,Aragona uSpanja
Fl-1282, wara l-Vespri Sqallin, ir-Renju ta' Sqallija ġie maqsum fi tnejn. Ir-Renju Anġojin ta' Napli kien jinkludi n-Nofsinhar tal-Peniżola Taljana, filwaqt li l-gżira ta' Sqallija saret ir-RenjuAragoniż ta' Sqallija.[37] Il-gwerer bejn id-dinastiji differenti f'kompetizzjoni ma' xulxin baqgħu jfaqqgħu sal-Paċi ta' Caltabellotta fl-1302, fejnFederiku III ġie rikonoxxut bħala r-Re ta' Sqallija, filwaqt liKarlu II ġie rrikonoxxut bħala r-Re ta' Napli mill-Papa Bonifazju VIII.[37] Minkejja d-diviżjoni, Napli kisbet kulma jmur iktar importanza, u attirat merkanti minnPisa uGenova[41], bankieta mit-Toskana, u wħud mill-iktar artistiRinaxximentali prominenti ta' dak iż-żmien, fosthomBoccaccio,Petrarka uGiotto.[42] Matul is-seklu 14, ir-re AnġojinUngeriżLuiġi l-Kbir ħakem il-belt diversi drabi. Fl-1442,Alfonso I ħakem il-belt ta' Napli wara r-rebħa tiegħu kontra l-aħħar re Anġojin, René, u Napli ġiet unifikata ma' Sqallija mill-ġdid għal perjodu qasir.[43]
Truppi u artillerija Franċiżi deħlin Napli fl-1495 matul il-Gwerra Taljana tal-1494-1498
Sqallija u Napli kienu sseparati mill-1282, iżda baqgħu dipendenzi ta' Aragona taħtFerdinandu I.[44] Id-dinastija l-ġdida saħħet il-pożizzjoni kummerċjali ta' Napli billi stabbiliet relazzjonijiet mal-Peniżola Iberika. Napli wkoll saret ċentru tar-Rinaxximent, u bdew jaslu artisti bħalLaurana,Antonello da Messina,Sannazzaro uPoliziano.[45] Fl-1501, Napli ġiet taħt it-tmexxija diretta ta' Franza taħtLuiġi XII, peress li r-re Naplitan Federiku nħataf bħala priġunier ta' Franza. Madankollu, dan l-andament ma damx wisq, peress li Spanja rebħet lil Napli mingħand il-Franċiżi fil-Battalja ta' Garigliano fl-1503.[46]
Wara r-rebħa Spanjola, Napli saret parti mill-Imperu Spanjol, u baqgħet hekk tul il-perjodu Spanjol kollu tal-Asburgi.[46] L-Ispanjoli bagħtu viċirejiet lejn Napli biex jindirizzaw il-kwistjonijiet lokali direttament: l-iktar wieħed importanti minn dawn il-viċirejiet kienPedro Álvarez de Toledo, li kien responsabbli għal riformi soċjali, ekonomiċi u urbani konsiderevoli fil-belt; huwa appoġġa wkoll l-attivitajiet tal-Inkwiżizzjoni.[47] Fl-1544, madwar 7,000 persuna ttieħdu bħala lsiera mill-pirati tal-Barbarija u ttieħdu lejn il-Kosta tal-Barbarija tat-Tramuntana tal-Afrika.[48]
Fl-1714, it-tmexxija Spanjola ta' Napli ntemmet b'riżultat tal-Gwerra tas-Suċċessjoni Spanjola; l-AwstrijakKarlu VI mexxa l-belt minnVjenna permezz ta' viċirejiet tiegħu.[51] Madankollu, il-Gwerra tas-SuċċessjoniPollakka reġgħet waslet biex Napli tkun taħt l-Ispanjoli flimkien ma' Sqallija bħala parti minn unjoni personali, u t-Trattat ta' Vjenna tal-1738 irrikonoxxa ż-żewġ entitajiet bħala indipendenti taħt fergħa kadetta tal-Borboni Spanjoli.[52]
It-tluq ta' Karlu III ta' Spanja minn Napli fl-1759
Fi żmienFerdinandu IV, l-effetti tar-Rivoluzzjoni Franċiża nħassew f'Napli:Orazju Nelson, alleat tal-Borboni, saħansitra mar fil-belt fl-1798 biex iwissih kontra r-Repubblikani Franċiżi. Ferdinandu ġie mġiegħel jirtira u ħarab lejn Palermo, fejn kien protett minn flottaBrittanika.[53] Madankollu, iċ-ċittadini ta' Napli tal-klassi l-baxxa magħrufa bħalalazzaroni kienu ferm devoti u rjalisti, u kienu favur il-Borboni; fit-taqbida fis-snin ta' wara, huma ġġieldu kontra l-aristokrazija pro-Repubblikana Naplitana, u kkawżaw gwerra ċivili.[53]
Eventwalment, ir-Repubblikani ħakmu l-Kastell ta' Sant'Iermu f'Napli u pproklamaw Repubblika Partenopea, mgħassa mill-Armata Franċiża.[53] Ġiet iffurmata armata reliġjuża kontrorivoluzzjonarja ta'lazzaroni, magħrufa bħalasanfedisti, taħt il-KardinalFabrizio Ruffo u dawn kellhom suċċess kbir, tant li l-Franċiżi kellhom jarrendu mill-kastelli Naplitani, u l-flotta tagħhom irtirat lejnToulon.[53]
Ir-Repubblika Partenopea ta' Napli fl-1799
Ferdinandu IV reġa' sar re; madankollu, wara seba' snin biss liNapuljun ħakem ir-renju u poġġa rejiet Bonapartisti, fosthom ħuhĠużeppi Bonaparte (ir-re Spanjol). Bl-għajnuna tal-Imperu Awstrijaku u l-alleati tiegħu, il-Bonapartisti tilfu fil-Gwerra Naplitana, u Ferdinand IV reġa' kiseb mill-ġdid it-tron u r-renju.[54]
Il-Kungress ta' Vjenna fl-1815 wassal biex ir-renji ta' Napli u ta' Sqallija jingħaqdu biex jiffurmaw ir-Renju taż-Żewġ Sqallijiet, b'Napli bħala l-belt kapitali.[54] Fl-1839, Napli saret l-ewwel belt fil-Peniżola Taljana b'linja ferrovjarja, permezz tal-kostruzzjoni tal-linja ferrovjarja bejn Napli uPortici.[55]
Id-daħla ta' Garibaldi f'Napli fis-7 ta' Settembru 1860
Wara l-Ispedizzjoni tal-Elf (bit-Taljan:Spedizione dei Mille) immexxija minnGiuseppe Garibaldi, li laħqet il-qofol tagħha fl-Assedju kontroversjali ta' Gaeta, Napli saret parti mir-Renju tal-Italja fl-1861 bħala parti mill-unifikazzjoni tal-Italja, u ntemmet l-era tat-tmexxija tal-Borboni. L-ekonomija taż-żona magħrufa qabel bħala ż-Żewġ Sqallijiet bdiet sejra lura, u dan wassal għal mewġa bla preċedent ta' emigrazzjoni.[56] Huwa stmat li erba' miljun ruħ emigraw minn Napli bejn l-1876 u l-1913.[57] Fl-erbgħin sena wara l-unifikazzjoni, il-popolazzjoni ta' Napli kibret b'26 % biss, meta mqabbel ma' 63 % f'Torino u 103 % f'Milan; madankollu, fl-1884, Napli kienet għadha l-ikbar belt fl-Italja b'496,499 abitant, jew bejn wieħed u ieħor 64,000 ruħ għal kull kilometru kwadru (iktar mid-doppju tad-densità tal-popolazzjoni ta' Pariġi).[58]
Il-kundizzjonijiet tas-saħħa pubblika f'ċerti żoni tal-belt kienu foqra, u kien hemm tnax-il epidemija tal-kolera u tat-tifojde li kkawżaw il-mewt ta' xi 48,000 ruħ bejn l-1834 u l-1884, u rata għolja ta' mwiet (għal dak iż-żmien) ta' 31.84 abitant għal kull elf abitant anke fil-perjodu ħieles mill-epidemiji bejn l-1878 u l-1883.[58] Imbagħad fl-1884, Napli reġgħet faqqgħet epidemija kbira tal-kolera, ikkawżata l-iktar mill-infrastruttura ħażina tad-dranaġġ. Bħala rispons għal dawn il-problemi, mill-1852 il-gvern ħabbar trasformazzjoni radikali tal-belt imsejħarisanamento bl-għan li tittejjeb l-infrastruttura tad-dranaġġ u l-iktar żoni popolati f'xulxin jiġu sostitwiti b'toroq kbar u wesgħin peress li din kienet meqjusa bħala l-kawża prinċipali tal-mard. Il-proġett iltaqa' ma' diffikultajiet politiċi u ekonomiċi biex jitwettaq minħabba l-korruzzjoni, kif ħareġ mill-Inkjesta ta' Saredo, l-ispekulazzjoni tal-art u l-burokrazija ma tispiċċa qatt. Dan kollu wassal biex il-proġett idum għexieren ta' snin biex jitwettaq b'kuntrast ta' riżultati. L-iktar trasformazzjonijiet notevoli li saru kienu l-kostruzzjoni ta'Via Caracciolo tul il-kosta, il-ħolqien tal-Galleria Umberto I u tal-Galleria Principe u l-kostruzzjoni ta'Corso Umberto.[59][60]
L-ibbumbardjar ta' Napli min-naħa tal-Alleati fl-1943
Napli kienet l-iktar belt Taljana li ġiet ibbumbardjata matulit-Tieni Gwerra Dinjija.[11] Għalkemm in-Naplitani ma rribellawx kontra l-Faxxiżmu Taljan, Napli kienet l-ewwel belt Taljana li rribellat kontra l-okkupazzjoni militari Ġermaniża; il-belt inħelset għalkollox fl-1 ta' Ottubru 1943, meta l-forzi Brittaniċi uAmerikani daħlu fil-belt.[61] Qabel telqu, il-Ġermaniżi ħarqu l-librerija tal-università, kif ukoll l-Għaqda Rjali Taljana. Qerdu wkoll l-arkivji tal-belt. Tpoġġew bombi tal-ħin fil-belt kollha li baqgħu jisplodu sa Novembru.[62] Is-simbolu tat-twelid mill-ġdid ta' Napli kien ir-rikostruzzjoni tal-Knisja ta' Santa Kjara, li kienet inqerdet minn bumbardament mill-Korp tal-Ajru tal-Armata tal-Istati Uniti.[11]
Finanzjament speċjali mill-Fond għan-Nofsinhar tal-gvern Taljan ġie pprovdut mill-1950 sal-1984, biex b'hekk l-ekonomija Naplitana terġa' tqum kemxejn fuq saqajha, anke permezz tar-rinnovazzjoni tal-attrazzjonijiet ikoniċi tal-belt bħalPiazza del Plebiscito.[63] Madankollu, f'Napli għad hemm qgħad kbir sa llum.
Il-mezzi tax-xandir Taljani attribwew il-problemi li kellha l-belt fir-rigward ir-rimi tal-iskart lill-attività tal-Camorra, network tal-kriminalità organizzata.[64] Minħabba dan, il-kontaminazzjoni ambjentali u r-riskji miżjuda għas-saħħa huma prevalenti wkoll.[65] Fl-2007, il-gvern immexxi minnSilvio Berlusconi organizza l-laqgħat għoljin f'Napli biex juri l-intenzjoni tal-gvern li jsolvi dawn il-problemi.[66] Madankollu, ir-reċessjoni fl-aħħar tal-ewwel deċennju tas-seklu 21 kellha impatt kiefer fuq il-belt, u kompliet tintensifika l-problemi marbuta mal-immaniġġjar tal-iskart u mal-qgħad.[67] Sa Awwissu 2011, l-għadd ta' persuni bla xogħol fiż-żona ta' Napli kien tela' għal 250,000 ruħ, u dan qanqal protesti pubbliċi kontra l-qagħda ekonomika.[68] F'Ġunju 2012, feġġew allegazzjonijiet ta' rikatti, estorsjoni u għoti illeċitu ta' kuntratti b'rabta mal-problemi tal-immaniġġjar tal-iskart tal-belt.[69][70]
Napli ospitat is-Sitt Forum Urban Dinji f'Settembru 2012[71] u t-63 Kungress Astronawtiku Internazzjonali f'Ottubru 2012.[72] Fl-2013, il-belt ospitat ukoll il-Forum Universali tal-Kulturi u fl-2019 ospitat l-Universjadi tas-Sajf.[73]
Il-veduta ta' Napli bil-Vesuvju fl-isfond mill-Kastell ta' Sant'Iermu
Iċ-Ċentru Storiku ta' Napli ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1995 u fl-2011 saret modifika minuri tal-konfini tas-sit.[14]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO:il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; ul-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[14]
^David J. Blackman; Maria Costanza Lentini (2010).Ricoveri per navi militari nei porti del Mediterraneo antico e medievale: atti del Workshop, Ravello, 4–5 novembre 2005. Edipuglia srl. p. 99. ISBN978-88-7228-565-7.
^"Touring Club of Italy, Naples: The City and Its Famous Bay, Capri, Sorrento, Ischia, and the Amalfi, Milano". Touring Club of Italy. 2003. p. 11. ISBN88-365-2836-8.
^Hilmar C. Krueger. "The Italian Cities and the Arabs before 1095" inA History of the Crusades: The First Hundred Years, Vol.I. Kenneth Meyer Setton, Marshall W. Baldwin (eds., 1955). University of Pennsylvania Press. p. 48.
^Bradbury, Jim (8 April 2004).The Routledge Companion to Medieval Warfare. Routledge. ISBN978-0-415-22126-9.
^Warr, Cordelia; Elliott, Janis (2010).Art and Architecture in Naples, 1266–1713: New Approaches. John Wiley & Sons. pp. 154–155.
^Bruzelius, Caroline (1991). ""ad modum franciae": Charles of Anjou and Gothic Architecture in the Kingdom of Sicily".Journal of the Society of Architectural Historians. University of California Press.50 (4): 402–420.
^Constable, Olivia Remie (1 August 2002).Housing the Stranger in the Mediterranean World: Lodging, Trade, and Travel. Humana Press. ISBN978-1-58829-171-4.
.svg)
.svg)
.JPG)
_e_San_Martino%2c_Napoli%2c1799.jpg)
