Semang

Negrito / Pangan / Ngò' Pa
Fail:The Orang Asli.jpg Sekumpulan orang Semang.
Jumlah penduduk
Kira-kira 4,800
Kawasan ramai penduduk
Semenanjung Melayu:
Malaysia	Kira-kira 2,000–3,000[1]
Thailand	300[2]
Bahasa
Jedek,[3]Bateq,Lanoh,Jahai,Mendriq,Mintil,Kensiu,Kintaq,Ten'edn,Melayu
Agama
Animisme,Kristian,Islam,Buddha atauHindu
Kumpulan etnik berkaitan
Negrito (Andaman,Aeta),[4]Orang Asli (Che Wong)

Orang Semang merupakan kelompok etnikNegrito yang berasal dariSemenanjung Melayu.^[5][6] Mereka terdapat di negeriPerak,Pahang,Kelantan^[7] danKedah diMalaysia^[8] serta wilayah selatan diThailand.^[9] Orang Semang dicatatkan pernah menduduki Semenanjung Melayu sejak sebelum abad ketiga. Secara etnologi, mereka dihuraikan sebagai masyarakatpemburu-pengumpul yangberpindah-randah.^[10]

Orang Semang tergolong dalam masyarakat sukuOrang Asli. Dalam sejarah, mereka cenderung berdagang dengan masyarakat setempat. Selama lebih seribu tahun Orang Semang lebih gemar hidup di hutan dan terpencil dari bandar.^[11]

DiMalaysia, istilah Orang Semang membawa maksud suku pribumi yang diberi gelaran amNegrito atau "hitam kecil" dalambahasa Sepanyol. Pada zaman dahulu, kelompok-kelompok Semang timur digelarPangan. Orang Semang di Thailand dipanggil Sakai, tetapi gelaran ini kini dianggap menghina di Malaysia.^[12]

Di Malaysia, orang Semang merupakan salah satu daripada tiga kelompok yang digelar "Orang Asli", iaitu kaum pribumi Semenanjung Malaysia, di sampingSenoi danMelayu Proto. Orang Semang terdiri daripada enam cabang, iaitu Kensiu, Kintaq,Lanoh,Jahai,Mendriq danBateq. Kerajaan persekutuan Malaysia telah menubuhkan agensiJabatan Kemajuan Orang Asli (JAKOA) dengan tujuan menyepadukan Orang Asli ke dalam masyarakat raya Malaysia.

Pembahagian Orang Asli kepada tiga kategori ini diwarisi oleh kerajaan Malaysia dari penjajah British, berdasarkan konsep ras yang menanggap golonganNegrito sebagai kaum paling primitif yang menjalani kehidupan seakan petualang sebagaipemburu-pengumpul.Senoi dianggap lebih maju, semenataraMelayu Proto disamatarafkan denganMelayu Malaysia.

Di Thailand, istilah Semang dan Orang Asli digantikan dengan istilahSakai atauNgopa (Ngopa bermaksud "orang berambut keriting"). IstilahSakai adalah menghina di Malaysia kerana dikaitkan dengan gambaran orang liar, orang tawanan, atau hamba abdi. Orang Semang menerima sedikit sebanyak naungan daripada kerabat diraja Thailand.

Orang Semang berbeza dari jiran-jiran etnik mereka bukan hanya dari segi gaya hidup, bahkan juga dari segi antropologi. Mereka tergolong dalam rasNegrito yang mempunyai ciri-ciri am seperti susuk badan yang pendek (kira-kira 150 cm bagi lelaki dan 140 cm bagi wanita), kulit gelap, rambut keriting, hidung lebar, bibir berisi, mata bulat dan tulang pipi rendah.^[13][14] Antara wakil-wakil lain bagi ras ini termasuk penduduk pribumiKepulauan Andaman diIndia danorang Aeta diFilipina.^[15]

Orang Semang merupakan kelompok etnik yang biasanya hanya disatukan atas dasar ciri-ciri ras dan budaya, padahal mereka tidak berkongsi jati diri etnik yang sama.^[16]

Terdapat sekurang-kurangnya 10 kelompok etnik Orang Asli yang tergolong dalam "Semang" (bukan semua diperakui oleh kerajaan Malaysia):-

• SukuKensiu tinggal di bahagian utaraKedah, berdekatan sempadanThailand. Kebanyakannya menghuni Kampung Lubuk-Legong diDaerah Baling,Kedah.^[17]
• SukuKintaq juga mempunyai satu buah kampung sahaja yang terletak berhampiran bandarGerik diDaerah Hulu Perak,Perak.^[18] Dahulu mereka berpindah-randah sekitar Klian Intan di Daerah Hulu Perak District dan berhampiran Daerah Baling di Kedah.
• SukuLanoh tertumpu di tiga buah kampung yang terletak berhampiran Gerik di Daerah Hulu Perak.^[19] Di kalangan mereka juga terdapat pelbagai puak seperti Lanoh Yir (barangkali berpindah-randah), Lanoh Jengjeng (separa menetap) dan lain-lain lagi.^[20]
  • Suku Semnam tidak termasuk dalam senarai rasmi JAKOA, sebaliknya tergolong dalam suku Lanoh. Mereka tinggal di tepi Sungai Ayer Bal berhampiran Kampung Kuala Kenering di Daerah Hulu Perak.^[20]
  • Suku Sabub'n juga tergolong dalam Lanoh. Saki-baki puak yang hampir pupus ini di samping lain-lain kelompok Lanoh tinggal berhampiranLenggong danGerik di Daerah Hulu Perak.^[21]
• SukuJahai tinggal di pergunungan yang menyempadankan negeriPerak danKelantan, di selatan sempadan Thailand. Inilah satu-satunya puak Semang yang mendiami kawasan gunung. Mereka tertumpu di kawasan tepi sungai atau tasik. DiPerak, mereka hidup di sepanjang sungai seperti Sungai Banun, Sungai Tiang dan berhampiranTasik Temenggor di Daerah Hulu Perak.^[22] Di Kelantan, mereka tertumpu sepanjang sungai-sungai seperti Sungai Rual dan Sungai Jeli diJajahan Jeli.^[23]
• SukuMendriq tinggal di beberapa kampung di sepanjang kawasan pertengahanSungai Kelantan, di kawasan terpencilJajahan Gua Musang di selatanKelantan.^[24]
• SukuBateq:-
  • Bateg Deq rata-ratanya tinggal di Sungai Aring di selatanKelantan, dan daerah-daerah berhampiran diTerengganu danPahang. JAKOA tidak membezakan puak-puak Bateq.^[25]
  • Bateg Nong, tinggal di daerah-daerahJerantut (dua kampung) danLipis (lima kampung) di utaraPahang, dan Jajahan Gua Musang (empat kampung) di Kelantan.^[25]
  • SukuMintil atau "Mayah" tinggal di sepanjang tebing Sungai Tanum berdekatan Chegar Perah di Daerah Lipis, Pahang.^[25] Secara rasminya, mereka tergolong dalam Bateq.^[26]

Beberapa lagi kelompok kecil Semang tinggal di wilayah selatanThailand. Kelompok berpindah-randah ini disebut dengan nama-nama seperti Tonga, Mos, Chong and Ten'en. Mereka menggelar diriMani,^[27] tetapi belum dipastikan hubungan linguistik mereka.

Disebabkan jumlah mereka yang kurang, kaum Semang semuanya berdepan dengan kepupusan.

Bahasa-bahasa Semang tergolong dalam cabangAsli dalam salasilahAustroasiatik. Bahasa-bahasa Asli juga dituturkan oleh masyarakat jiranSenoi. Pertalian bahasa inilah yang membezakan Semang dan Senoi daripada populasi Melayu dan Thai.

Dipercayai bahawa bahasa-bahasa Asli didatangkan ke Semenanjung Melayu dari kawasanThailand moden di utara. Nenek moyang Semang sudah lama mendiami semenanjung sebelum ini, maka ternyata mereka pernah menuturkan bahasa-bahasa lain yang tidak diketahui, namun tidak terdapat buktinya yang diperoleh secara langsung dari kosa kata mereka.^[28]

Bahasa-bahasa Asli terdiri daripada empat cabang, iaitubahasa-bahasa Asli Utara,bahasa-bahasa Asli Tengah,bahasa-bahasa Asli Selatan, danbahasa Jah Hut.

Di kalangan masyarakat Semang Malaysia, terdapat bahasa-bahasa dan loghat-loghat sepertiKensiu,Kentaq Bong,Kintaq Nakil,Jahai,Minriq,Bateg Deq,Mintil,Bateg Nong,Semnam,Sabüm,Lanoh Yir dan Lanoh Jengjeng. Kebanyakan bahasa tersebut membentuk cabangbahasa Asli Utara di bawahbahasa-bahasa Asli, kecuali loghat-loghat Lanoh dan Semnam yang tergolong dalambahasa Asli Tengah. Sedikit sahaja bahasa Semang yang dikaji di Thailand, iaitu Kensiu atau Jahai.^[25]

Antara ciri-ciri khas bahasa-bahasa Semang ialah tiadanya sempadan yang jelas sesama mereka. Perkara ini kebiasaan bagi bahasa-bahasa yang penuturnya terdiri daripada kelompok kecil yang berpindah-randah, di mana seringkali terdapat ahli-ahli dari pelbagai suku etnik yang hidup bersama dalam penempatan sementara yang sama. Oleh itu, kesemua bahasa Asli Utara sama-sama membentuk satu jaringan besar bahasa yang saling berhubungan. Begitu juga denganbahasa Lanoh yang mempunyai jaringan serupa tetapi lebih kecil.^[29]

Bukan semua bahasa Semang diteruskan hingga hari ini, malah sesetengah loghat sudah pupus sama sekali. Loghat-loghat yang masih ada turut terancam, misalnyaSabüm,Semnam, danMintil. Selain bahasa ibunda masing-masing, masyarakat Semang juga bertutur dalambahasa Melayu di Malaysia danbahasa Thai di Thailand. Juga terdapat banyak kata serapan Melayu dan Thai dalam semua bahasa Semang. Selain daripada itu, bahasa-bahasa Asli turut meminjam kata dari satu sama lain.

Dinamik populasi Negrito (Semang) semenjakMalaysia diisytiharkan merdeka:-

Taburan subkumpulanOrang Asli Negrito diMalaysia mengikut negeri (1996):-^[30]

Populasi Semang diThailand dianggarkan seramai 240 orang (2010).^[29]

Dipercayai bahawa orang Semang sudah mendiamiSemenanjung Melayu selama sekurang-kurangnya 30,000 tahun. Mereka dikaitkan dengan pembawa awal budayaHòa Bình dariZaman Mesolitik yang tertabur di Asia Selatan dari kawasanVietnam hingga bahagian timur lautSumatera pada alaf ke-9 hingga ke-3 SM. Budaya hidup Hòa Bình pada dasarnya sejajar dengan Semang, iaitu selakupemburu-pengumpul. Akan tetapi, ini tidak bermakna Orang Asli moden mempunyai persamaan fizikal dengan penghuni kuno tadi. Pembawa budaya Hòa Bình tingginya sederhana, tengkoraknya besar dengan muka yang sangat kecil dan lebar. Terbantutnya pertumbuhan penduduk Semenanjung Melayu serta terbentuknya tengkorak yang bujur dikaitkan dengan penyesuaian kepada keadaan persekitaran.^[33]

Kira-kira 4,000 tahun lalu, amalan pertaniantebang bakar tiba di Semenanjung Melayu, tetapi amalan memburu dan memungut masih diteruskan.^[34] Pendatang baru memperkenalkanbahasa-bahasa Asli kepada semenanjung, dan kini penduduk Semang bertutur dalam bahasa-bahasaSenoi danSemang. Dipercayai bahawa nenek moyangSenoi adalah petani sementara nenek moyang Semang terus mengamalkan pemungutan tanaman di samping perdagangan dan pertanian. Golongan Semang dan Senoi masih ketara berbeza kerana terdapat pantang-larang utuh yang menegah perkahwinan campur sesama dua kaum.

Selepas 500 SM, sudah dibangunkan perdagangan maritim dan Semenanjung Tanah Melayu menjadi persimpangan yang menghubungkanIndia denganChina.^[35] Di kawasan pantai terbinanya petempatan, ada di antaranya dimajukan menjadi bandar besar, terdiri daripada saudagar luar yang menjalin hubungan erat denganChina,India,Timur Tengah, danMediterranean. Orang Semang berperanan sebagai pembekal hasil hutan yang mendapat permintaan tinggi di negara luar seperti kayu wangi,kapur barus,rotan,sumbu badak,gading gajah, dan sebagainya, di samping menjadi pengawal hutan.

Kaum Semang dihampiri Kerajaan MelayuSrivijaya, di mana pada tahun 724 M, dua orang Semang kerdil dijadikan ufti kepada raja-raja Melayu. Orang Semang kerdil dari hutan-hutan selatan diabdikan dan dipergunakan sehingga zaman moden.^[11]

Di akhir abad ke-14, di pesisirSelat Melaka, petempatan saudagar terawal ditubuhkan oleh penduduk Melayu dariSumatera,^[36] berpusatkan negeriMelaka. Di awal abad ke-15, rajaMelaka memeluk agamaIslam. Penduduk Melayu beransur-ansur berpindah ke hulu, menyebabkan orang Asli ditakluki atau terpaksa berpindah ke pedalaman.^[37]

Pada awalnya, masyarakat Semang berdamai dan berdagang dengan orang Melayu, tetapi semenjak mantapnya negeri-negeri Melayu, hubungan antara dua kaum mula tegang. Pada abad-abad ke-18 dan ke-19, orang Semang dan Orang Asli lain ditawan oleh penjarah Melayu sebagai hamba abdi.^[37] Sebagai balasan, masyarakat Semang berikhtiar untuk mengelak sebarang pertembungan dengan orang luar. Demi mempertahankan kebebasan mereka, orang Semang memusnahkan kediaman mereka serta-merta seandainya diceroboh orang luar, maka mereka akan kekal bersembunyi atau "tertutup" di tengah hutan.^[38]

Makin terpencilnya Semang dari masyarakat sekeliling, maka makin hairanlah dipandang orang. Ramai penduduk Asia Tenggara beranggapan bahawa hutan rimba dihuni oleh makhluk-makhluk ajaib, antaranya orang Negrito yang 'dianugerahi' dengan sifat-sifat ajaib dan dikaitkan dengan pelbagai legenda dan dongengan. Di kalangan raja-raja Melayu zaman dahulu, menyimpan orang Negrito dalam halaman sebagai himpunan makhluk hutan yang aneh-aneh merupakan tanda martabat.^[39][40]

Pada awal abad ke-20,Raja Chulalongkorn (Rama V) dari Thailand mengunjungi kawasan selatan negara dan bertemu dengan orang Semang. Pada 1906, seorang anak piatu lelaki Semang Khanung dibawa ke istana di mana dia dilayan sebagai anak angkat raja.^[41] Peristiwa ini memulakan naungan kerabat diraja ke atas kaum Semang.

Kerajaan penjajah British mengharamkan amalan pengabdian pada akhir abad ke-19 dan memperkenalkan dasar pembelaan bagiOrang Asli. British menganggap Orang Asli sebagainoble savage yang menjalani kehidupan yang ideal dan diidam-idamkan, dan oleh itu memerlukan perlindungan daripada kesan mudarat kehidupan moden.^[40]

Orang Asli kembali mencuri perhatian sewaktuDarurat diMalaysia pada 1950-an.^[42] Untuk memujuk Orang Asli untuk berpihak dengan kerajaan dalam usaha menentang komunis, ditubuhkannya jabatan khusus baharu iaituJabatan Hal-Ehwal Orang Asli (JHEOA) dengan tujuan membekalkan pendidikan, kemudahan kesihatan, dan pembangunan ekonomi kepadaOrang Asli, disusuli kawalan menyeluruh ke atas seluruh masyarakat pribumi.^[42] Kerajaan Thailand juga melakukan tindakan seumpama untuk meneutralkan puak Negrito mereka sebagai reaksi terhadap kemasukan komunis ke dalam wilayah mereka.

Pengisytiharan kemerdekaan Tanah Melayu pada 1957 serta penamatan Darurat pada 1961 tidak banyak mengubah dasar negara terhadap Orang Asli. Pada 1970-an, JHEOA mula mengaturkan penempatan baharu untuk sesetengah kelompok Semang yang berpindah-randah.^[43] Menjelang 1980, usaha penggantian kawasan hutan dengan dusun secara berleluasa telah banyak menjejaskan kehidupan ramai puak Semang.^[43]

Kebanyakan suku Kintaq, Jahai, Bateq dan Lanoh kini tinggal di perkampungan yang dibina negara, dikelilingi oleh hutan sekunder dan dusun-dusun, dan juga kampung-kampung petempatan bukan Orang Asli. Mereka terpaksa meninggalkan kehidupan lama dan sedikit sebanyak menyesuaikan diri dengan pertanian kecil-kecilan.^[44]

Pada tahun 1966 (atau 1973),^[45] sebuah kampung Semang ditubuhkan di Thailand untuk memperbaiki kualiti hidup mereka, dilengkapi dengan dusun getah. Pada awal 1990-an, kampung tersebut dijadikan pusat tumpuan pelancong untuk mempamerkan gaya hidup tradisional Semang.

Secara tradisi, masyarakat Semang menjalani kehidupanpemburu-pengumpul yang berpindah-randah dalam kawasan hutan.^[46] Setiap puak menduduki satu kawasan adat tertentu yang menjadi tempat sara hidup mereka. Dalam kawasan inilah mereka berpindah dari tempat ke setempat untuk mencari bekalan makanan baharu. Orang Semang bukanpemburu-pengumpul secara literal kerana mereka sentiasa berubah cara hidup sesuai dengan keadaan semasa. Sebaik sahaja satu punca makanan habis ditebus, mereka beralih ke satu lagi.^[47]

Cara hidup ini terpelihara selama ribuan tahun disebabkan ciri-ciri khusus dalam struktur sosial masyarakat mereka. Setiap satu keluarga dalam masyarakat Semang menyara diri secara berdikari sepenuhnya;^[48] mereka akan berkumpul beramai-ramai di perkhemahan sementara, kemudian berpecah mengikut hala tuju masing-masing, dan kemudian berkumpul dengan keluarga lain di perkhemahan baharu. Begitu ketaranya amalaneksogami (perkahwinan luar puak sahaja) sehingga terjadinya pertalian antara keluarga berskala besar.^[44] Struktur sosial begini memang padan dengan cara hidup nomad dan tidak serasi sama sekali untuk golongan penetap, malah ia menjadi perintang yang membahagikan populasi yang hidup bersama selama ribuan tahun.

Kawasan adat Semang dianggap bebas digunakan oleh semua ahli kaum setempat. Orang Semang Barat mempertahankan hak mereka untuk memiliki pokok-pokok beracun dan pokok-pokok berbuah malar yang ditanam atau ditemui dalam hutan, sedangkan kelompok lain menganggap pokok-pokok tersebut bebas digunakan semua ahli.^[49] Tuntutan hak eksklusif ke atas kawasan tertentu dalam sebarang pertikaian dengan kelompok Semang yang lain mahupun kaum-kaum lain selalunya tidak dikemukakan kepada pihak berkuasa, dan oleh itu tidak sah sama sekali. Kerajaan Malaysian tidak sama sekali mengiktiraf hak Semang ke atas tanah atau sumber adat.^[49]

Biarpun dianggap umum sebagai penduduk tengah hutan, orang Semang sebenarnya mendiami zon peralihan antara hutan tropika dan daerah pertanian kerana bekalan makanan di sini sangat banyak dan berbagai-bagai. Di sini juga mereka boleh mengumpul kayu-kayan berharga dan berdagang dengan masyarakat jiran. Di tengah hutan pula, mereka hanya boleh memburu haiwan kecil yang hidup di kalangan pokok kerana sumber makanan tumbuhan yang berharga amat terhad.^[50]

Jabatan Kemajuan Orang Asli berusaha menggalakkan masyarakat semang untuk bercucuk tanam di kampung-kampung negeri. Di kawasan hutan yang ditebang, pihak negeri menganjurkan penanamangetah,durian,rambutan,kelapa sawit, dan pisang. Masyarakat Semang dipaksa menyesuaikan diri dengan keadaan baharu, tetapi aktiviti pertanian memerlukan masa yang lama untuk menghasilkan buah, dan itu bercanggah dengan pandangan duia mereka. Dari waktu ke waktu, sesetengah kelompok Semang menghantar ahli mereka untuk memungut hasil hutan untuk dijual, mencari kerja sambilan dengan petani Melayu, memancing ikan, atau sekadar mengemis atau meminta sedekah dari pelawat.^[51]

Oleh yang demikian, JAKOA membekalkan bekalan runcit kepada mereka supaya mereka tidak meninggalkan kerja, tetapi jika berlakunya tunggakan bekalan, orang Semang berhenti bercucuk tanam serta-merta dan ada di kalangan mereka juga yang kembali hidup di hutan. Aktiviti memungut hasil hutan untuk dijual masih diutamakan berbanding kerja upah dan pertanian tetap.^[52]

Masyarakat Semang pada asalnya mengamalkananimisme,^[53] iaitu kepercayaan bahawa bukan sahaja manusia, bahkan juga segala benda semula jadi mempunyai roh.^[54]

Masyarakat Semang membayangkan bahawa bumi mereka berbentuk cakera yang terletak di atas belikat ular atau kura-kura yang terapung di bawah tanah. Bumi dihubungkan dengan langit dengan tonggak batu, dunia dipenuhi entiti-entiti ghaib yang daim dalam bentuk semangat-semangat yang hidup di langit, di dalam tonggak batu, mahupun di bawah tanah. Latar langit merupakan syurga yang dipenuhi bunga-bungaan dan pokok buah-buahan. Hutan hujan dicipta oleh entiti-entiti ghaib untuk memenuhi keperluan penduduk bumi. Sesetengah entiti ghaib ini pernah hidup di atas bumi sebagai manusia biasa dan kembali dari masa ke semasa dengan menjelma dalam mimpi orang.^[55]

Kebanyakan entiti ghaib ini tiada nama dan sering dikaitkan dengan fenomena alam atau benda-benda tertentu seperti angin mahupun pokok berbuah. Ada entiti ghaib yang mempunyai nama dan sifat-sifat khusus. Kebanyakan orang Semang takut dengan tiga kejadian alam, iaitu petir, banjir, dan ribut,^[56] kerana ia melambangkan dewa petir Karey yang dianggap kejam dan durjana. Menurut kepercayaan asal, Karey menjalankan peranan moral penting dengan menghukum pencabul pantang larang, malah menyebabkan kematian dengan panahan petir atau serangan haiwan liar.^[57]

Setiap puak mempunyai bomoh yang dipanggilhala, yang bertindak sebagai penghubung antara alam nyata dan alam ghaib.Halamengadakan ritual, mengamalkan ilmu sihir, meramal masa depan, merawat penyakit, dan mencari tempat penempatan yang selamat. Mereka merawat penyakit dengan menggunakan pelbagai herba dan jampi. Orang Semang bahawahalabersawai menghubungi entiti ghaib untuk menyampaikan kesyukuran serta mempelajari ilmu merawat penyakit tenat.^[58]

Lelaki mahupun wanita boleh menjadihala.Hala juga terdiri daripada yang besar dan yang kecil.Hala kecil adalah manusia biasa yang tahu serba sedikit cara merawat penyakit menerusi lagu-lagu, urut-mengurut, ubat-ubatan herba dan jampi serapah, dan ada kalanya bersawai.Hala besar pula adalah mereka yang mempunyai keupayaan luar biasa, bukan sahaja menghubungi semangat melalui mimpi atau sawai, bahkan mereka sendiri juga makhluk ghaib, misalnya boleh menjelma sebagai harimau dan menghalau haiwan buas.Hala besar mahupun kecil memperoleh ilmu daripada roh-roh melalui mimpi atau darihala lain. Cara yang terbaik ialah menunggu di tepi pusarahala yang sudah meninggal sehingga rohnya menjelma dalam rupa harimau, dan kemudian ia akan berpaling kepada diri dan menurunkan ilmu.

Upacara khas diadakan sempena peristiwa penting dalam kehidupan seperti kelahiran, kesakitan, kematian, bahkan juga peralihan ekonomi.^[59] Apabila ritual diadakan, simbol-simbol animisme digunakan.

Kerajaan Malaysia sedang mengusahakan dasar menukarkanOrang Asli ke agamaIslam. Terdapat secukup bilangan Semang yang dikira Muslim pada akhir abad ke-20. Statistiknya seperti berikut:^[30]

Masyarakat Semang mengamalkan ritualpelelasan,^[60] yang mana anak-anak muda dilelas (dikupas kulit) untuk menandakan akhir usia kanak-kanak.^[61] Pelelasan dilakukan dengan menggores kulit dengan dauntebu yang bergerigi halus, kemudian menyapu serbuk arang ke atas cakaran.^[62]

Alat muzik tradisional Semang diperbuat daripada buluh, antaranya termasukgenggong danseruling hidung.^[63] Sewaktu perayaan, lelaki mahupun wanita menari-nari sambil menyanyi dengan berpakaian daun-daunan.^[64][65]

Orang Semang yang meninggal dunia dikebumikan pada hari yang sama; mayatnya berkafankan tikar sementara harta kepunyaan si mati disimpan dalam para-para buluh kecil yang terletak di atas pusara.^[66] Orang-orang besar seperti penghulu atau bomoh pula dikebumikan di bawah pokok.^[67]

Masyarakat Semang menilik dengan asap untuk menentukan sama ada perkhemahan mereka selamat untuk bermalam.^[68]

• Geoffrey Benjamin & Cynthia Chou (2002),Tribal Communities in the Malay World: Historical, Cultural and Social Perspectives, Institute of Southeast Asian Studies,ISBN 98-123-0167-4
• Alberto G. Gomes (September 1982),Ecological Adaptation And Population Change: Semang Foragers And Temuan Horticulturalists In West Malaysia(PDF), East-West Environment And Policy Institute
• Joachim Schliesinger (2015),Ethnic Groups of Thailand: Non-Tai-Speaking Peoples, Booksmango,ISBN 978-16-332-3229-7
• Alberto G. Gomes (2007),Modernity and Malaysia: Settling the Menraq Forest Nomads, Routledge,ISBN 978-11-341-0077-4

• Human Relations Area Files, inc. (1976),Semang, Ann Arbor, Mich: University Microfilms
• Mirante, Edith (2014),The Wind in the Bamboo: Journeys in Search of Asia's 'Negrito' Indigenous Peoples, Bangkok, Orchid Press

• Kategori berkenaanSemang di Wikimedia Commons

• Kelompok etnik di Malaysia
• Orang asli Malaysia
• Negrito

• Laman dengan ralat rujukan
• Rencana dengan sumber bahasa Inggeris (en)
• Laman yang ada pautan fail yang terputus
• Rencana menggunakan kotak info kumpulan etnik dengan parameter image
• Pautan kategori Commons ada di Wikidata