Pahang (Sebutan bahasa Melayu: [paˈhaŋ];Jawi: ڤهڠ, Melayu Hulu Pahang:Paha, Melayu Hilir Pahang:Pahaeng, Melayu Ulu Tembeling:Pahaq) atau nama penuhnyaPahang Darul Makmur (Jawi: ڤهڠ دار المعمور) ialah sebuah kesultanan dan salah satu dari tiga belasnegeri di Malaysia. Ia adalah negeri yang ketiga terbesar diMalaysia dan yang paling besar di Semenanjung Malaysia mengikut luas kawasan, dan yang kesembilan paling besar mengikut jumlah penduduk. Negeri Pahang terletak dilembanganSungai Pahang, dan hamparan pantai timur hingga ke selatan diEndau. Geografinya terletak di bahagian pantai timur Semenanjung Malaysia, bersempadan denganKelantan danTerengganu di sebelah utara,Perak,Selangor sertaNegeri Sembilan di sebelah barat,Johor di selatan, danLaut China Selatan di sebelah timur.[5]Banjaran Titiwangsa yang membentuk pemisah semula jadi antara pantai timur dan barat Semenanjung tersebar di sepanjang utara dan selatan negeri ini, memuncak diGunung Tahan, yang setinggi 2,187 meter (7,175 kaki). Walaupun dua pertiga daripada negeri ini diliputi oleh hutan hujan tebal, dataran tengahnya bersilang dengan banyak sungai, dan di sepanjang pantai terdapat tanah aluvium seluas 32 kilometer yang merangkumi delta dan dataran muaraSungai Kuantan, Pahang,Rompin,Endau, danMersing.[6]
Negeri ini dibahagikan kepada 11daerah – Pekan, Rompin, Maran, Temerloh, Jerantut, Bentong, Raub, Lipis, Cameron Highlands dan Bera. Daerah terbesar ialah Jerantut, merupakan pintu masuk utama keTaman Negara. Ibu negeri dan bandar terbesar Pahang,Kuantan, merupakan kawasan bandar kelapan terbesar mengikut populasi di Malaysia. Bandar diraja dan pusat utamaSultan Pahang terletak diPekan. Pekan juga merupakan ibu negeri lama di mana namanya diterjemahkan secara literal kepada 'bandar', dan dahulunya dikenali dalam sejarah sebagai 'Inderapura'.[7] Pekan utama lain termasukTemerloh, Raub, Bentong, Jerantut, Lipis dan pusat peranginan bukitnya diGenting Highlands,Bukit Tinggi danCameron Highlands. Ketua negeri ialahSultan Pahang, manakala ketua kerajaannya ialahMenteri Besar Pahang. Sistem kerajaan bercirikansistem parlimen Westminster.Agama negeri Pahang ialahIslam, namun penganut agama lain turut diberikan hak untuk mengamalkan agama masing-masing.
Bukti arkeologi mendedahkan kewujudan tempat tinggal manusia di kawasan yang kini dikenali sebagai Pahang seawal zamanPaleolitik. Petempatan awal secara beransur-ansur berkembang menjadi negara perdagangan maritim purba menjelang abad ke-3.[8] Pada abad ke-5,Kerajaan Pahang Tua menghantar utusan ke mahkamahLiu Song. Pada zamanLangkasuka,Srivijaya danLigor, Pahang merupakan salah satutanggungan terpencil. Pada abad ke-15,Kesultanan Pahang menjadi sebuah kerajaan berautonomi dalamKesultanan Melaka. Pahang memeteraikesatuan wangsa denganKesultanan Johor pada awal abad ke-17 dan kemudiannya muncul sebagaikerajaan berautonomi pada akhir abad ke-18. BerikutanPerang Saudara Pahang yang telah berakhir pada tahun 1863, negeri ini yang berada di bawahTun Ahmad dariwangsa Bendahara, akhirnya dipulihkan sebagai sebuah kesultanan pada tahun 1881. Pada tahun 1895, Pahang menjadi sebuahnegeri naungan British bersama-sama dengan negeri Perak, Selangor dan Negeri Sembilan. SemasaPerang Dunia Kedua, Pahang dan negeri-negeriTanah Melayu lain telahdiduduki olehEmpayar Jepun dari tahun 1941 hingga 1945. Selepas perang, Pahang menjadi sebahagian daripadaMalayan Union sebelum diserap ke dalamPersekutuan Tanah Melayu dan memperolehi kemerdekaan sepenuhnya melalui persekutuan itu. Pada 16 September 1963, Persekutuan Tanah Melayu bersama-sama dengan negeri-negeri baru Borneo Utara, Sarawak dan Singapura telah bergabung dan membentuk sebuah persekutuan baru, iaitu Malaysia.
Pahang Moden merupakan sebuah negeri yang penting dari segi ekonomi dengan aktiviti utama dalam sektor perkhidmatan, pembuatan dan pertanian. Sebagai sebahagian daripadaWilayah Ekonomi Pantai Timur (ECER), ia merupakan wilayah utama bagi sektor pembuatan, dengan rangkaian sokongan logistik tempatan yang berfungsi sebagai hab untuk seluruh wilayah pantai timur Semenanjung Malaysia.[9] Selama bertahun-tahun, negeri ini telah menarik banyak pelaburan tempatan dan asing, dalam sektor mineral. Eksport mineral penting termasuklah bijih besi, emas,timah danbauksit. Medan minyak dan gas asli Malaysia yang besar terletak di luar pesisir di Laut China Selatan. Pada suatu ketika, sumber kayu juga membawa banyak kekayaan kepada negeri ini. Projek pembangunan berskala besar telah menghasilkan pembukaan ratusan batu persegi tanah untuk ladangkelapa sawit dan getah serta penempatan semula ribuan penduduk di kampung baharu di bawah agensi dan institusi persekutuan sepertiFELDA,FELCRA danRISDA.
Perkataan Khmer untuktimah ialah pāhang[10] (ប៉ាហាំង) dan secara fonetiknya sama dengan ڤهڠ (perhatikan bahawa ejaan Jawi, secara harfiah, "phŋ", menyimpang[11] daripada peraturan DBP moden walaupun bunyinya jelas /paahaŋ/ , ambil perhatian bahawa bunyi ā panjang tidak diberikan atau ditekankan secara eksplisit dalam Jawi lama, sama seperti ڤد). Memandangkan lombong bijih timah di Sungai Lembing diketahui sejak zaman purba dan bahawa Semenanjung Tanah Melayu berada dalam lingkungan pengaruh tamadun Khmer, William Linehan membuat hipotesis[7] bahawa nama negeri itu dinamakan sempena istilah Khmer bagi mineral tersebut (notakan bahawa Perak yang kaya dengan bijih timah juga dikaitkan secara etimologi dengan mineral yang sama).
Negeri ini juga dipercayai mendapat namanya dariSungai Pahang yang diberikan olehorang Jakun sekitarnya yang mana tertumbangnya sebatang pokokmahang besar di pertemuan dengan tempat yang kini dikenali sebagaiPahang Tua.[12] Titik permulaan leksemik ini boleh digunakan untuk menerangkan derivatif lain dari cerita ini seperti Sungai Pahang, sebuah tempat yang bernama Mahang, pokok Mahang (Macaranga, spesies pokok biasa di hutan sekunder, mungkin dinamakan sempena toponim fonem yang sama).[7] Orang-orang Proto-Melayu Sungai Bebar yang berinteraksi dengan Trito-Melayu berkemungkinan memperoleh istilah itu daripada rakan sejawat di bandar mereka dan nama itu telah kekal dalam ingatan mereka. Teori bahawa negeri ini dinamakan sempena sungai atau pokok adalah tidak memuaskan kerana masih belum ada penjelasan tentang bagaimana sungai atau pokok itu mendapat nama mereka.
Terdapat banyak variasi nama Pahang di luar alam Melayu. Sebagai contoh, pengarang dinasti Song, Zhao Rukuo (趙汝适) menulis dalam Zhufanzhi (諸蕃志) (kira-kira 1225) bahawa Phong-hong (蓬豐 dieja mengikut dialek Min Selatan memandangkan Zhao berasal dari Quanzhou) merupakan wilayah tanggungan Srivijaya. Peralihan dari Inderapura ke Pahang, kira-kira sekitar zaman Song menunjukkan bahawa pengaruh Khmer di negeri itu telah dilemahkan dan dipindahkan oleh Srivijaya dan Majapahit.
Sewaktu zamandinasti Yuan, Pahang dikenali sebagai Phenn-Khenn (彭坑) dalam Daoyi Zhilue (島夷志略) (sekitar 1349), dan dalam Ming Shilu( 明實錄) (sekitar 1378), ia telah ditransliterasi sebagai Pen-Heng (湓亨), manakala di dalam Haiguo Wenjianlu (海國聞見錄) (sekitar 1730), yang disusun sewaktu zaman Qing, Pahang telah ditransliterasi sebagai 邦項 (Pang-hang).
Orang Arab dan Eropah pula mentransliterasi Pahang kepada Pam, Pan, Paam, Paon, Phaan, Phang, Paham, Pahan, Pahaun, Phaung dan Phahangh.[7]
Gelaran "Darul Makmur" pula dari ungkapanbahasa Arabnyaدَار المَعْمُورdār ul-ma`mūr bermaksud "tempat perlindungan yang menyubur/panjang umur".[13]
Bukti arkeologi mendedahkan kewujudan tempat tinggal manusia di kawasan yang kini dikenali sebagai Pahang seawalZaman Paleolitik. Di Gunung Senyum telah ditemui peninggalan tamadunMesolitik menggunakan peralatan paleolitik. Di Sungai Lembing, Kuantan, telah ditemui artifak paleolitik sumbing dan tanpa kesan penggilap, tinggalan tamadun berusia 6,000 tahun.[14] Jejak budaya Hoabinhian diwakili oleh beberapa tapak gua batu kapur.[15] Terdapat juga banyak peninggalan akhir zaman neolitik, termasuk alat yang digilap, cakera quoit, loket telinga batu, gelang batu dan penumbuk kulit kayu bersilang.[14] Menjelang sekitar 400 SM, perkembangan tuangan gangsa membawa kepada perkembangan budaya Đông Sơn, yang terkenal dengangendang perang gangsanya yang rumit.[16]
Tamadun besi awal di Pahang yang bermula sekitar awal Era Umum dikaitkan oleh ahli prasejarah dengan budaya neolitik akhir. Peninggalan zaman ini, yang ditemui di sepanjang sungai sangat banyak di Lembah Tembeling, yang berfungsi sebagai laluan perhubungan utara utama lama. Pertukangan emas purba di Pahang juga dipercayai bermula sejak Zaman Besi awal ini.[15]
KawasanSegenting Kra diSemenanjung Tanah Melayu dan pinggirannya diiktiraf oleh sejarawan sebagai tempat lahirnya tamadun Melayu.[17] Kerajaan Melayu primordial digambarkan sebagai wilayah ufti kepadaFunan oleh sumber Cina abad ke-2.[18] Penempatan purba di Pahang boleh dikesan dari Tembeling hingga ke selatan sejauh Merchong. Jejak mereka juga boleh ditemui di kawasan pedalaman Jelai, di sepanjang Tasik Chini, dan sehingga ke muara Rompin.[19] Satu penempatan tersebut dikenal pasti sebagai Koli dalamGeographia atau Kiu-Li, berpusat di muara Sungai Pahang di selatan Langkasuka, yang berkembang pesat pada abad ke-3. Ia memiliki pelabuhan antarabangsa yang penting, di mana banyak kapal asing singgah untuk pertukaran barang dan pembekalan semula.[20] Sama seperti kebanyakan negeri di Semenanjung Tanah Melayu pada masa itu, Kiu-Li berhubung dengan Funan. Rekod Cina menyebut bahawa kedutaan yang dihantar ke Funan oleh Raja Murunda dari India telah berlayar dari pelabuhan Kiu-Li (antara 240 dan 245 M). Raja Murunda menghadiahkan kepada Raja Funan, Fan Chang empat ekor kuda dari ladang ternakan Yuezhi (Kushan).[8]
Menjelang pertengahan abad ke-5, sebuah kerajaan yang dianggap sebagai Pahang purba, digambarkan dalamKitab Song sebagai Pohuang atau Panhuang (婆皇). Raja Pohuang,She-li Po-luo-ba-mo ('Sri Bhadravarman'), direkodkan telah menghantar utusan ke mahkamah Liu Song pada tahun 449–450. Sekitar tahun 456–457, seorang lagi utusan negara yang sama tiba di ibu negara China, Jiankang.[21] Pahang purba ini dipercayai telah ditubuhkan kemudiannya sebagai mueang[22] kepadamandalaLangkasuka-Kedah yang berpusat di wilayah Patani moden yang menjadi terkenal dengan kemunduran Funan dari abad ke-6.[23] Menjelang awal abad ke-8, Langkasuka-Kedah pula berada di bawah hegemoni ketenteraan dan politikSrivijaya.[24] Pada abad ke-11, kekosongan kuasa yang ditinggalkan oleh keruntuhan Srivijaya telah diisi oleh kebangkitan Kerajaan Nakhon Si Thammarat, yang biasa dikenali dalam tradisi Melayu sebagai 'Ligor'. Dalam tempoh ini, Pahang, yang dinamakan sebagaiMuaeng Pahang[22] telah ditubuhkan sebagai salah satu daripada 12 negeri bandar naksat[25] Ligor.[26]
Pada abad ke-14, Pahang mula mengukuhkan pengaruhnya di bahagian selatan Semenanjung Tanah Melayu. Kerajaan itu, yang dirujuk oleh sejarawan Portugis, Manuel Godinho de Erédia sebagaiPam, adalah salah satu daripada dua kerajaan Malayos di semenanjung, berturut-turut daripadaPattani, yang berkembang pesat sebelum penubuhanMelaka. Pemerintah Pahang ketika itu yang bergelar Maharaja, juga merupakan penguasa negara-negara Ujong Tanah ('hujung tanah'), bahagian selatan semenanjung termasuk Temasek.[27] Babad Majapahit,Nagarakretagama bahkan menggunakan nama Pahang untuk menamakan Semenanjung Tanah Melayu, yang menunjukkan kepentingan kerajaan ini.[28]Sejarah Ming mencatatkan beberapa misi utusan dari Pahang ke mahkamah Ming pada abad ke-14 dan 15. Pada tahun 1378, Maharaja Tajau menghantar utusan dengan sepucuk surat di atas sehelai daun emas dan menghantar enam hamba asing dan hasil negara sebagai tanda penghormatan. Pada tahun 1411, semasa pemerintahan MaharajaPa-la-mi-so-la-ta-lo-si-ni (transliterasi oleh sejarawan sebagai 'Parameswara Teluk Chini'), beliau juga menghantar utusan yang membawa ufti.[29]
Kesultanan Pahang Lama yang berpusat di Pekan moden telah ditubuhkan pada abad ke-15. Pada kemuncak pengaruhnya, kesultanan ini merupakan sebuah kuasa penting dalam sejarah Asia Tenggara dan menguasai seluruh lembangan Pahang, bersempadan denganKesultanan Patani di utara danKesultanan Johor-Riau di selatan. Di sebelah barat, ia juga meluaskan pengaruhnya ke sebahagian Selangor dan Negeri Sembilan zaman moden.[30]
Kesultanan ini pada asalnya merupakan negeri lindungan kepadaKesultanan Melaka, dengan Sultan pertamanya ialah seorang putera Melaka,Sultan Muhammad Shah, yang juga merupakan cucu Dewa Sura, pemerintah Pahang pra-Melaka terakhir.[30] Selama bertahun-tahun, Pahang semakin bebas daripada penguasaan Melaka bahkan pada satu ketika ia menjadi negeri saingan kepada Melaka[31] sehinggalahkejatuhan Melaka pada tahun 1511. Pada tahun 1528, Sultan Melaka yang terakhir,Sultan Mahmud Shah mangkat. Pahang kemudiannya bergabung tenaga dengan penggantinya,Alauddin Riayat Shah II yang berkuasa di Johor untuk mengusir Portugis dari Semenanjung Tanah Melayu. Dua percubaan telah dibuat pada tahun 1547 di Muar dan pada tahun 1551 diMelaka Portugis. Walau bagaimanapun, dalam menghadapi senjata dan kapal Portugis yang unggul, pasukan Pahang dan Johor terpaksa berundur pada kedua-dua kesempatan itu.[32]
Semasa pemerintahanSultan Abdul Kadir, Pahang menjalinkan hubungan mesra dengan Portugis dalam tempoh masa yang singkat. Namun hubungan ini telah diputuskan oleh penggantinya,Sultan Ahmad Shah II. Pemerintah seterusnya,Sultan Abdul Ghafur menyerang Portugis dan pada masa yang sama mencabar kehadiran Belanda diSelat Melaka. Namun begitu, pada tahun 1607, Pahang bukan sahaja bertolak ansur dengan Belanda, tetapi, selepas lawatan Laksamana Matelief de Jonge, Pahang mula bekerjasama dengan mereka dalam usaha untuk menyingkirkan Portugis.[32]
Sultan cuba membentuk semula pakatan Johor-Pahang untuk membantu Belanda. Namun, pergaduhan yang tercetus antara Sultan Abdul Ghafur danSultan Alauddin Riayat Shah III dari Johor, mengakibatkan Johor mengisytiharkan perang ke atas Pahang pada tahun 1612. Dengan bantuanSultan Abdul Jalilul Akbar dariBrunei, Pahang akhirnya berjaya mengalahkan Johor pada tahun 1613. Putera Sultan Abdul Ghafur,Sultan Alauddin Riayat Shah menaiki takhta pada tahun 1614. Pada 1615,Aceh di bawahSultan Iskandar Muda menyerang Pahang, memaksa Sultan Alauddin Riayat Shah untuk berundur ke kawasan pedalaman. Walau bagaimanapun, baginda terus menjalankan beberapa urusan pemerintahan. Pemerintahan baginda dalam buangan dianggap tamat secara rasmi selepas pertabalan seorang kerabat jauh,Raja Bujang ke takhta Pahang pada tahun 1615, dengan sokongan Portugis berikutan perjanjian antara Portugis dan Sultan Johor.[32]
Raja Bujang yang memerintah sebagai Sultan Abdul Jalil Shah akhirnya digulingkan dalam pencerobohan Aceh pada tahun 1617, tetapi dikembalikan ke takhta Pahang dan juga ditabalkan sebagai Sultan Johor yang baharu berikutan kemangkatan bapa saudaranya,Sultan Abdullah Ma'ayat Shah pada tahun 1623. Peristiwa ini. membawa kepada penyatuan kerajaan Pahang dan Johor, dan penubuhan rasmiEmpayar Johor.[32]
Sultan Ahmad dan para sida-sida baginda sekitar tahun 1897. Pemerintah merampas takhta Pahang pada tahun 1863 selepas enam tahunperang saudara terhadap saudaranyaTun Mutahir dan sekutunyaBritish-Johor. Pemerintahannya menandakan pemulihan Pahang sebagai Kesultanan dan pemodenan negeri.
Kerajaan Pahang moden telah wujud dengan penyatuan kuasa olehkeluarga Bendahara di Pahang, berikutan perpecahanEmpayar Johor secara beransur-ansur. Pemerintahan sendiri telah ditubuhkan di Pahang pada akhir abad ke-18, denganTun Abdul Majid diisytiharkan sebagaiRaja Bendahara yang pertama.[33] Kawasan sekitar Pahang juga membentuk sebahagian daripada penguasaan turun-temurun yang berkait dengan gelaran ini dan ditadbir secara langsung oleh Raja Bendahara. Kelemahan kesultanan Johor dan penggantian takhta yang dipertikaikan telah dipadankan dengan peningkatan kebebasan pembesar-pembesar wilayah, iaitu Bendahara di Pahang, Temenggong di Johor dan Singapura, dan Yamtuan Muda di Riau.[34]
Pada tahun 1853, Raja Bendahara keempat,Tun Ali melepaskan taat setianya kepada Sultan Johor dan menjadi pemerintah Pahang yang merdeka.[35][36] Beliau berjaya mengekalkan keamanan dan kestabilan semasa pemerintahannya, tetapi kematiannya pada tahun 1857 mencetuskan perang saudara antara anak lelakinya. Anak bongsunyaWan Ahmad telah mencabar penggantian saudara tirinyaTun Mutahir, dalam pertikaian yang memuncak menjadiperang saudara. Disokong olehKesultanan Terengganu dan Siam yang berjiran, Wan Ahmad menang dan berjaya menubuhkan kawalan ke atas bandar-bandar penting serta mengusir abangnya pada tahun 1863. Beliau berkhidmat sebagai Raja Bendahara terakhir, dan telah diisytiharkan sebagai Sultan Pahang oleh pembesarnya pada tahun 1881.[36]
Oleh kerana perselisihan dalaman di Pahang, British mendesak Sultan Ahmad supaya akur dengan kehadiran penasihat British. Dibantu olehSultan Abu Bakar, Sultan Johor dan William Fraser dari Syarikat Perlombongan Pahang, mereka berjaya meyakinkan Sultan Ahmad untuk menerima ejen British,Hugh Clifford, pada Disember 1887. Pada Oktober 1888, Sultan Ahmad dengan berat hati menerima John Pickersgill Rodger sebagai Residen pertama Pahang. Berikutan campur tangan itu, Sultan Ahmad menjadi Raja dalam Majlis dan bertindak mengikut nasihat Residen British dan Majlis Negeri, kecuali dalam hal-hal yang berkaitan dengan agama Islam dan adat istiadat Melayu. Cukai hendaklah dikutip atas nama Sultan oleh Residen, dengan bantuan pegawai Eropah.[37]
Antara tahun 1890 dan 1895,Dato' Bahaman, Orang Kaya Setia Perkasa Pahlawan Semantan, danImam Perang Rasu, Orang Kaya Imam Perang Indera Gajah Pulau Tawar, mengetuai pemberontakan menentang pencerobohan British. Sultan Ahmad kelihatan seperti bekerjasama dengan British, namun baginda diketahui berasa simpati kepada penentang British. Menjelang tahun 1895, pemberontakan telah mula dihalang oleh British dan ramai penentang menyerah kalah. Pada Julai 1895, Sultan Ahmad menandatangani Perjanjian Persekutuan, yang menjadikan Pahang sebagai salah satuNegeri-Negeri Melayu Bersekutu, sebuah persekutuan negeri naungan British, bersamaPerak,Selangor danNegeri Sembilan. Perjanjian ini telah mengurangkan lagi kuasa dan ketuanan Sultan dengan berkesan, begitu juga dengan penubuhan Majlis Persekutuan pada tahun 1909. Fungsi eksekutif dan perundangan Majlis Negeri juga menjadi semakin nominal.[37]
Seperti negeri-negeri Melayu yang lain, Pahang telah mengalami kekacauan semasapendudukan Jepun di Tanah Melayu sehingga tahun 1945. Semasa Pendudukan Jepun,Sultan Abu Bakar telah membuka ladang kentang yang besar di belakang Istana Terentang untuk membantu mengurangkan masalah kekurangan makanan dan baginda sendiri memperkenan cadangan untuk membentukAskar Wataniah, pasukan penentangan bawah tanah Melayu. Baginda juga menghabiskan hari-hari terakhir pendudukan di kawasan persembunyian hutan bersama anggotaForce 136, pejuang penentangan dan pelarian. Pada penghujung tahun 1945, bagi menandakan penamatan Askar Wataniah, pasukan tentera itu berarak melalui Pekan dan diserahkan kepada pemeriksaan diraja, selepas itu mereka diraikan di Istana Sa'adah dengan apa yang dipanggil sebagai 'ronggeng pertama pembebasan'.[38]
Semasa pemerintahannya, Sultan Abu Bakar menghidupkan semula jawatan Mufti Negeri dan menubuhkan Majlis Agama Islam dan Adat Istiadat Melayu Pahang. Ibu kota pentadbiran negeri yang ditubuhkan di Kuala Lipis semasa pentadbiran British, telah dipindahkan ke Kuantan.[38]
SelepasPerang Dunia Kedua, Pahang membentukPersekutuan Tanah Melayu dengan lapan Negeri Melayu yang lain dan duaJajahan Mahkota British, Melaka dan Pulau Pinang pada tahun 1948. Persekutuan itu telah diberikan kemerdekaan pada tahun 1957, dan kemudiannya dibentuk semula sebagai Malaysia dengan kemasukan negeri-negeri Singapura (meninggalkan persekutuan pada 1965), Sabah dan Sarawak pada 1963.
Pahang meliputi kawasan seluas 35,965 km2 (13,886 batu persegi),[2] dan merupakan negeri ketiga terbesar di Malaysia selepasSabah danSarawak, dan yang terbesar diSemenanjung Malaysia. Negeri ini memiliki kepelbagaian geografi, di mana lokasinya yang mencakupi lembanganSungai Pahang yang luas, dikelilingi oleh Banjaran Titiwangsa di barat dan tanah tinggi timur di utara. Walaupun kira-kira dua pertiga daripada negeri ini adalah hutan tebal,[39] dataran tengahnya disilangi oleh banyak sungai, bergabung membentuk Sungai Pahang yang mendominasi sistem perparitan. Pahang terbahagi kepada tigaekokawasan, sistem air tawar, hutan hujan tanah pamah dan tanah tinggi serta pinggir pantai.[6]
Lembangan Sungai Pahang terhubung dengan dua tasik air tawar semulajadi terbesar di Malaysia,Tasik Bera danChini. Disifatkan sebagai tanah lembap berkepentingan antarabangsa, Tasik Bera telah diterima sebagai tapakRamsar pertama di Malaysia pada tahun 1994.[40]
Puncak tertinggi negeri ini,Gunung Tahan, mencapai ketinggian 2,187 meter (7,175 kaki), yang juga merupakan titik tertinggi di Semenanjung Malaysia. Iklimnya cukup sederhana untuk mempunyai variasi suhu yang berbeza sepanjang tahun, dan kebanyakan tanah tinggi dilitupi hutan hujan tropika. Pahang adalah rumah kepada dua taman negara penting Malaysia,Taman Negara danEndau-Rompin, kedua-duanya terletak di utara dan selatan negeri itu. Hutan hujan primer yang besar ini sangat luas, dan merupakan habitat kepada banyak haiwan yang jarang ditemui atau terancam, seperti tapir, kancil, harimau, gajah dan harimau bintang. Pakis juga sangat biasa ditemui di sini, terutamanya disebabkan oleh kelembapan yang tinggi dan kabus yang meresap ke kawasan itu. Pusat peranginan tanah tinggi terkenal yang terletak di sepanjang kawasan tanah tinggi utama ini ialahTanah Tinggi Cameron,Genting Highlands,Bukit Fraser danBukit Tinggi. Tanah Tinggi Cameron menempatkan ladang teh yang luas dan juga pembekal utama kekacang dan sayur-sayuran kepada Malaysia dan Singapura. Ladang kelapa sawit FELDA terbesar di Malaysia terletak di Segitiga Jengka yang berpusat di sekitarBandar Tun Razak di daerah Maran.
Kawasan pesisir laut Pahang yang panjang menempatkan beberapa pantai berpasir sepertiCherating,Teluk Cempedak,Beserah,Batu Hitam danTanjung Sepat. Di sepanjang dataran pantai ini juga terdapat kawasan bertanah aluvium seluas 32 km2 (12 bt persegi) yang merangkumi delta dan dataran muara sungai Kuantan, Pahang, Rompin, Endau, dan Mersing.[6] Pusat-pusat ekonomi penting boleh ditemui di sepanjang kawasan pantai, di mana kedua-dua ibu negeri dan bandar diraja, Kuantan dan Pekan, terletak di kawasan pesisir laut negeri. Kira-kira 58 km dari pesisir laut Pahang terletaknyaPulau Tioman, diiktiraf sebagai salah satu pulau percutian terbaik di dunia.[41]
Pahang mempunyai geografi tropika denganiklim khatulistiwa dan kelembapan sepanjang tahun tidak kurang daripada 75%. Ia panas dan lembap sepanjang tahun dengan suhu antara 21 °C hingga 33 °C. Taburan hujan di sini berpurata 200 mm setiap bulan, sebahagian besarnya berlaku semasa monsun timur laut. Kerpasan paling sedikit dicatatkan pada bulan Mac, dengan purata 22.25 mm. Pada bulan Oktober dan November, taburan hujan mencapai tahap kemuncak, dengan purata 393 mm. Bulan paling panas di negeri ini ialah Mei dengan purata suhu maksimum dicatatkan mencecah 33°, dengan suhu purata 28° dan purata suhu minimum 24°. Di kawasan tanah tinggi, suhu boleh berbeza-beza daripada 23 °C (73 °F) pada waktu siang hingga 16 °C (61 °F) pada waktu malam.[42][43]
Pahang mengalami dua musimmonsun, iaitu monsun timur laut dan monsun barat daya. Ribut tropika monsun timur laut berlaku dari akhir Oktober hingga awal Mac setiap tahun, membawa hujan lebat, arus deras dan ribut yang tidak menentu pada musim tengkujuh yang datang dariLaut China Selatan. Monsun barat daya, yang berlaku bermula Mac setiap tahun, membawa hujan yang agak kurang, dengan cuaca cerah dan tropika sehingga penghujung Oktober.[42]
Malaysia, sebagai sebuah negara, dianggap sebagai salah satu rantauan yang paling berbiopelbagaian di bumi.[44] Pahang mengekalkan rangkaian kawasan terurus yang dilindungi yang kaya dengan flora, fauna dan sumber semula jadi, di sebalik penebangan hutan, perindustrian pesat dan populasi yang semakin meningkat. Di Pahang, terdapat kira-kira 74 hutan simpan, termasuk 10 hutan simpan dara dan 13 hutan lipur berbeza, rizab hidupan liar, taman negara dan taman laut. Terdapat banyak contoh kawasan yang berkaitan secara nasional dan antarabangsa, termasukRizab Hidupan Liar Tengku Hassanal, Tapak Ramsar Tasik Bera, Taman Laut Pulau Tioman dan Santuari Hidupan Liar Cameron Highlands.[45]
Jumlah keluasan hutan di Pahang adalah kira-kira 2,367,000 hektar (66% daripada keluasan tanah), di mana 89% adalah hutan tanah kering, 10% hutan paya gambut, dan 1% hutan bakau. Kira-kira 56% daripada jumlah keseluruhan hutan berada di dalam kawasan Hutan Kekal. Ini termasuk hampir keseluruhan jenis hutan yang terdapat di Malaysia, walaupun beberapa persekitaran yang lebih unik (seperti hutan rawa atau hutan atas batu ultrabes) hanya wujud di beberapa kawasan di Pahang. Hutan yang dilindungi di dalam Taman Negara dan Rizab Hidupan Liar Tengku Hassanal merangkumi kawasan kecil dataran aluvium tanah pamah yang ekstrem. Di tempat lain, kebanyakan hutan tanah kering di Pahang terletak di cerun curam, berfungsi sebagai pelindung tadahan dan cerun.[45] Hampir setiap spesies burung dan mamalia yang diketahui dari Semenanjung Malaysia telah ditemui di Pahang, selain daripada beberapa spesies terkurung di utara tanah air atau pantai barat. Terdapat juga sejumlah besar spesies tumbuhan dan haiwan pergunungan di negeri ini. Beberapa puncak dalam Taman Negara,Gunung Benom, dan puncak di sepanjang Banjaran Titiwangsa, dengan spesies endemik yang berbeza di setiap kawasan pergunungan ini terletak di Pahang. Blok hutan besar di barat dan timur laut menyokong populasi penting negara bagi mamalia besar dan fauna lain, dan bertindak sebagai satu unit dengan Taman Negara.[46]
Sungai Pahang ialah sungai terpanjang di Semenanjung, dan dari hulu ke muara sungainya ia merangkumi hampir semua jenis sungai semula jadi. Ini terdiri daripada sungai pergunungan, sungai saraca dan sungai neram hingga ke air pasang rasau dan nipah. Kawasan radahan air di negeri ini direkodkan meliputi 81% keluasan negeri dan lebih separuh daripadanya adalah hutan.[47] Rangkaian sungai yang besar di Pahang menjadi habitat kepada biodiversiti akuatik air tawar, penting kepada ekonomi negeri. Bersambung ke sistem sungai ini ialah beberapa tasik air tawar semula jadi, terutamanya Tasik Bera dan Chini. Dikelilingi oleh taburan hutan dipterokarpa tanah pamah yang kering, persekitaran tasik ini meluas ke pulau-pulau hutan paya gambut. Kaya dengan hidupan liar dan tumbuh-tumbuhan, tasik-tasik ini menyediakan ekosistem yang bukan sahaja menyokong kepelbagaian hidupan haiwan dan tumbuhan, tetapi membantu kehidupan orang asli yang mendiami tanah lembap.
Kebanyakan garis pantai di negeri ini berpasir, dengan sedikit kawasan tanjung berbatu. Paya bakau dan nipah hanya terkurung di muara sungai dan tidak terdapat di sepanjang pantai yang terdedah. Muara ini boleh menjadi penting mengikut musim kepada nelayan apabila cuaca buruk menghalang penangkapan ikan di laut. Terdapat sedikit kawasan dengan karang keras dan lembut di pesisir luar, yang telah dipetakan bersama-sama dengan ciri-ciri pantai. Terdapat banyak pulau di luar pantai timur, yang terbesar ialah Pulau Tioman dan Seri Buat. Selain populasi fauna dan flora di pulau, yang kadangkala berbeza secara genetik daripada bentuk spesies yang sama di tanah besar, pulau-pulau ini juga mempunyai nilai untuk terumbu dan ciri dasar lain yang menyokong kepelbagaian biologi marin. Terumbu karang khususnya sensitif terhadap pemendapan daripada aktiviti di darat. Ciri-ciri ini berkaitan dengan penyelenggaraan perikanan marin, sektor penting ekonomi pantai. Pulau Tioman, Chebeh, Tulai, Sembilang dan Seri Buat merupakan kumpulan pulau Tioman dalam sistem Taman Laut Semenanjung Malaysia.[48]
Perlembagaan moden Pahang, Undang-Undang Tubuh Kerajaan Pahang, pertama kali digubal pada 1 Februari 1948. Ia diterima pakai secara rasmi pada 25 Februari 1959. Perlembagaan ini mengisytiharkan bahawa Pahang ialah sebuah negara yang mengamalkan sistem raja berperlembagaan. Ketua negeri ialahSultan, yang digambarkan sebagai "ketua keadilan dan seluruh kuasa kerajaan" di negeri ini. Baginda yang diberi kuasa sebagai pemerintah negeri, juga merupakan ketua bagi agama Islam dan sumber segala gelaran, pingat, penghormatan dan anugerah.[49][50] Sultan kini tergolong dalam garis keturunan lelakiwangsa Bendahara yang telah memerintah negeri ini sejak abad ke-17.[33] Sejak tahun 2019, sultan yang memerintah ialahSultan Abdullah. Baginda dimasyhurkan sebagai Sultan pada 15 Januari 2019, menggantikan ayahandanya,Sultan Ahmad Shah, di mana pelepasan takhtanya diputuskan pada mesyuarat Majlis Diraja pada 11 Januari. Pada 24 Januari 2019, beberapa hari selepas mewarisi takhta Pahang, baginda telah dipilih sebagaiYang di-Pertuan Agong Malaysia ke-16, menggantikanSultan Muhammad V yang turun takhta pada 6 Januari. Corak penggantian takhta Pahang secara amnya ditentukan secara kasar oleh primogeni agnatik. Tiada wanita yang boleh menjadi sultan, dan keturunan garis wanita biasanya dikecualikan daripada penggantian. Dalam struktur politik tradisional Pahang, jawatan Orang Besar Berempat adalah jawatan terpenting selepas Sultan sendiri. Empat pembesar wilayah turun-temurun ialahOrang Kaya Indera Pahlawan,Orang Kaya Indera Perba Jelai,Orang Kaya Indera Segara danOrang Kaya Indera Shahbandar. Seterusnya di dalam hierarki ialah Orang Besar Berlapan dan Orang Besar Enam Belas yang patuh kepada pembesar utama.[34]
Sultan mengetuai dua institusi,Dewan Undangan Negeri danMajlis Mesyuarat Kerajaan Negeri.[51] Badan perundangan negeri ini ialah Dewan Undangan Negeri yang unikameral, yang mana 42 ahlinya dipilih daripada kawasan pilihan raya ahli tunggal. Dewan Undangan Negeri mempunyai kuasa untuk menggubal undang-undang negeri. Kerajaan negeri diketuai oleh seorangMenteri Besar, yang merupakan ahli Dewan Undangan Negeri daripada parti majoriti. Mengikut perlembagaan Pahang, Menteri Besar perlulah berbangsa Melayu dan beragama Islam, dilantik oleh sultan daripada parti yang menguasai majoriti Dewan Undangan Negeri.[50] Mengikut konvensyen, pilihan raya negeri diadakan serentak dengan pilihan raya persekutuan, diadakan sekurang-kurangnya sekali setiap lima tahun, yang terbaharu diadakan padaNovember 2022. Pengundi berdaftar berumur 21 tahun ke atas boleh mengundi ahli untuk Dewan Undangan Negeri.[52]
Kuasa eksekutif terletak pada Majlis Mesyuarat Kerajaan Negeri mengikut Perlembagaan 1959. Majlis ini terdiri daripada Menteri Besar, yang merupakan pengerusinya, dan 13 ahli lain.[53] Sultan melantik Menteri Besar dan ahli majlis yang lain dari kalangan ahli Dewan Undangan Negeri. Menteri Besar ialah ketua kedua-dua Majlis Mesyuarat Kerajaan dan Kerajaan Negeri.[50] Penyandangnya,Wan Rosdy Wan Ismail daripadaPertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu, parti komponen utama gabunganBarisan Nasional (BN), dilantik pada tahun 2018, ialah Menteri Besar ke-15.[54]
Sebagai sebuah negeri persekutuan, Pahang tertakluk kepada sistem perundangan Malaysia yang berasaskanCommon law Inggeris. Mahkamah tertinggi dalam sistem kehakiman ialahMahkamah Persekutuan, diikuti olehMahkamah Rayuan danMahkamah Tinggi Malaya. Malaysia juga mempunyai mahkamah khas untuk mendengar kes yang dibawa oleh atau terhadap kerabat diraja. Hukuman mati dijatuhkan untuk jenayah berat seperti pembunuhan, keganasan, pengedaran dadah, dan penculikan. Terpisah daripada dan berjalan selari dengan mahkamah sivil, adalahMahkamah Syariah, yang menggunakan undang-undang Syariah kepada orang Islam dalam bidang undang-undang keluarga dan pemeliharaan agama. Seperti yang diperuntukkan dalam Perkara 3 Perlembagaan Persekutuan, undang-undang Syariah atau Islam adalah perkara di bawah undang-undang negeri, diluluskan di Dewan Undangan Negeri. Perkara berkaitan penguatkuasaan undang-undang Syariah terletak di bawah bidang kuasa Jabatan Agama Islam Pahang. Perlembagaan Pahang memberi kuasa kepada Sultan sebagai ketua agama Islam dan adat istiadat Melayu di negeri ini. Majlis negeri yang dikenali sebagai Majlis Ugama Islam dan Adat Resam Melayu Pahang bertanggungjawab menasihati sultan serta mengawal hal ehwal Islam dan adat.[50]
Pahang terbahagi kepada 11 daerah pentadbiran, yang seterusnya dibahagikan kepada 66 mukim.[55] Pada masa ini juga terdapat empat daerah kecil di Pahang iaitu Genting, Gebeng, Jelai dan Muadzam Shah.[56] Bagi setiap daerah, kerajaan negeri melantik seorang pegawai daerah yang mengetuai pejabat tanah dan daerah. Daerah pentadbiran boleh dibezakan daripada kawasan kerajaan tempatan di mana pejabat daerah dan tanah berurusan dengan pentadbiran tanah dan hasil[57] manakala kerajaan tempatan menguruskan hal berkaitan dengan perancangan dan penyampaian infrastruktur asas kepada penduduknya. Sempadan daerah pentadbiran biasanya bersamaan dengan sempadan kawasan kerajaan tempatan tetapi kadangkala mungkin berbeza terutamanya di kawasan bandar. Kerajaan tempatan di Pahang terdiri daripada satu dewan bandaraya, tiga majlis perbandaran dan tujuh majlis daerah.[58]
Bahagian pentadbiran di Pahang berasal dari zaman Kesultanan Pahang lama, di mana pembesar wilayah dilantik oleh Sultan untuk mentadbir pecahan bahagian bersejarah negeri ini.[59] Pembahagian wilayah lama yang terbesar ialah; Jelai (bersamaan dengan Daerah Lipis moden), Temerloh, Chenor (bersamaan dengan Daerah Maran moden) dan Pekan, masing-masing ditadbir oleh empat penghulu utama (Orang Besar Berempat). Seterusnya dalam hierarki ialah Orang Besar Berlapan dan diikuti Orang Besar Enam Belas yang tunduk kepada pembesar utama masing-masing. Yang paling rendah dalam hierarki tradisi ini ialah Tok Empat atau ketua kampung yang tunduk kepada Tok Mukim, yang seterusnya tunduk kepada Tok Penghulu, yang seterusnya tunduk kepada salah seorang daripada enam belas ketua.[34]
Pada zaman moden, Tok Empat secara rasmi dikenali sebagai ketua kampung, walaupun terus dirujuk sebagai sedemikian secara tidak rasmi. Kedudukannya berada di bawah seorang penghulu atau ketua mukim, yang seterusnya di bawah pegawai daerah.
Sebagai sebuah negeri persekutuan Malaysia, Pahang merupakan sebuah negeri yang berorientasikan ekonomi pasaran yang agak terbuka.[67] Perbadanan Kemajuan Kerajaan Negeri Pahang, yang ditubuhkan pada 1965, memikul tanggungjawab untuk memacu pembangunan ekonomi dan sosial, dengan menarik pelaburan, menggalakkan pembangunan perindustrian, hartanah dan keusahawanan, serta menubuhkan hab komersial dan perbandaran baharu.[68] Kerajaan persekutuan, melalui siri inisiatif dan program pembangunan, yang terbaru ialahWilayah Ekonomi Pantai Timur yang diperkenalkan pada 2007, juga dikreditkan untuk pertumbuhan ekonomi yang teguh dalam beberapa tahun kebelakangan ini. Dengan KDNK berkembang pada purata 5.6 peratus setiap tahun dari 1971 hingga 2000, Pahang dianggap sebagai sebuah negeri membangun.[69] Pada 2015, ekonomi negeri ini berkembang sebanyak 4.5%, yang ke-10 tertinggi dalam kalangan 15 negeri dan wilayah persekutuan Malaysia, tetapi kemudiannya berkurangan kepada 2% pada 2016.[70] KDNK per kapita pula direkodkan sebanyak $7,629.39 pada 2016, manakala kadar pengangguran dikekalkan di bawah 3% dari 2010 hingga 2016. Ekonomi Pahang dari segi keluaran dalam negara kasar (KDNK) pada pariti kuasa beli (PPP) pada 2016 ialah $12.414 bilion, yang kelapan terbesar di Malaysia. Jumlah itu merupakan 4.5% sumbangan kepada KDNK negara, dan sebahagian besarnya didorong oleh tiga aktiviti ekonomi utama; perkhidmatan (49%), pertanian (23%) dan perkilangan (22.1%).[66]
Dari segi sejarah, menjelang abad ke-19, ekonomi Pahang masih banyak bergantung kepada eksport emas seperti zaman dahulunya. Lombong emas boleh didapati dari Bera ke lembanganSungai Jelai.[71] Perlombongan sistematik bermula pada tahun 1889 semasa zaman pentadbiran British, apabila Lombong Emas Australia Raub ditubuhkan. Perlombongan bawah tanah yang meluas berlaku di kawasan itu dan berterusan sehingga tahun 1985 di mana pada masa itu lombong di Raub menghasilkan hampir 1 juta auns, 85% daripada jumlah pengeluaran Semenanjung Malaysia.[72] Satu lagi bahan eksport yang penting ialah bijih timah, yang juga dilombong dalam skala besar. Kegiatan perlombongan bijih timah kebanyakannya tertumpu diSungai Lembing, di mana pada zaman kegemilangannya, operasi ini menjadi antara penggalian lombong syaf dalam yang terbesar, terpanjang dan terdalam di dunia.[73] Pertumbuhan industri perlombongan memberi impak yang besar kepada masyarakat dan ekonomi Pahang menjelang akhir abad ke-19. Ribuan orang bekerja di lombong-lombong, sehingga lokasi lombong itu berjaya menjadi pusat perdagangan penting di negeri ini.[74] Industri perlombongan dan kuari yang dahulunya merupakan antara yang terpenting, kini hanya menyumbang 1.6% daripada jumlah KDNK negeri pada 2016.[66] Industri perlombongan moden juga melibatkan mineral lain, khususnya bijih besi dan bauksit. Pahang menyumbang lebih daripada 70% daripada anggaran 109.1 juta tan rizab bauksit Malaysia. Perlombongan bijih, yang digunakan untuk membuat aluminium, melonjak pada 2015 selepas negara jiran Indonesia melarang bahan mentah itu dijual di luar negara. China, sebaliknya, membeli hampir 21 juta tan dari Malaysia, bernilai AS$955.3 juta.[75] Pengeluaran bijih besi Pahang tertumpu di lombong berskala kecil yang tersebar di seluruh negeri. Bijih besi gred rendah telah digunakan oleh industri salutan paip yang membekalkan sektor minyak dan gas serta loji simen, manakala gred tinggi pula dieksport.[76]
Sebuah lombong emas diRaub semasa zaman British. Emas merupakan eksport terpenting Pahang sejak zaman dahulu.[71]Pelabuhan Kuantan, pintu masuk maritim utama ke wilayah pantai timur Semenanjung Malaysia.
Sektor perkhidmatan, yang membentuk 49% daripada jumlah KDNK Pahang, sebahagian besarnya dirangsang oleh subsektor perdagangan borong dan runcit, subsektor makanan dan minuman serta subsektor penginapan, yang berjumlah $1.8 bilion pada 2016.[70] Subsektor ini pula merupakan faktor pendorong utama pertumbuhan industri pelancongan. Dengan kekayaan biodiversitinya, Pahang menawarkan ekopelancongan ke pusat peranginan bukit, pantai dan taman negara. Pada 2014, negeri ini menarik 9.4 juta pelawat, dan angka itu meningkat kepada 12 juta pada 2016. Sektor pertanian merupakan satu lagi sektor ekonomi utama negeri.[77] Dahulunya merupakan sebuahkerajaan agraria, kegiatan pertanian Pahang didominasi oleh pengeluaran sayur-sayuran, padi, keladi dan ubi pada zaman dahulu. Dengan sokongan meluas oleh agensi dan institusi persekutuan seperti FELDA, FELCRA dan RISDA, sektor pertanian berkembang pesat, dengan kemasukan produk seperti getah dan minyak sawit sebagai hasil pertanian utama,[78][79] Negeri ini menempatkan penempatan FELDA terbesar dikenali sebagai 'Segitiga Jengka' yang berpusat diBandar Tun Razak, Daerah Maran. Pahang dahulunya merupakan pengeksport utama produk perhutanan seperti cendana, damar dan rotan.[74] Pada zaman moden, perhutanan kekal sebagai subsektor utama dengan kayu tropika merupakan hasil penting, kerana kawasan hutan yang besar menyokong pengeluaran besar-besaran produk kayu.[80] Namun kemerosotan pokok matang akibat penuaian intensif sejak kebelakangan ini menyebabkan kemerosotan dan amalan perhutanan yang lebih mampan.[81] Hasil perikanan dan akuakultur juga merupakan sumber pendapatan utama terutamanya bagi masyarakat di pesisir pantai yang panjang dan rangkaian sungai yang besar di negeri ini. Hari ini, pertanian adalah komponen kedua terbesar dalam ekonomi negeri yang merupakan 23% daripada jumlah KDNK negeri. Ia menyumbang kira-kira 12.3% daripada KDNK persekutuan, yang keempat terbesar selepas Sarawak, Sabah dan Johor.[66] Di bawah pelan induk Wilayah Ekonomi Pantai Timur (ECER), yang diperkenalkan pada 2007, perniagaan tani di negeri ini dirancang untuk ditingkatkan lagi rantaian nilai, dengan pengenalan inisiatif pertanian seperti Pusat Penyelidikan dan Pembiakan Lembu Nukleus di Muadzam Shah, Ladang Nanas Bersepadu Rompin, Lembah Agro Kuantan-Maran untuk sayur-sayuran berdaun dan jagung, serta Lembah Agro Pekan-Rompin-Mersing untuk tembikai, sayur-sayuran, roselle, dan jagung.[80]
Komponen ketiga terbesar ekonomi Pahang ialah sektor perkilangan. Ia menyumbang 22.1% daripada ekonomi negeri[66] dan pertumbuhannya didorong terutamanya oleh banyak industri berasaskan sumber, termasuklah pemprosesan getah, kayu, minyak sawit, petrokimia dan produk halal lain. Industri automotif Pahang yang sedang pesat membangun berpusat di Taman Perindustrian Peramu Jaya di Pekan.[80] Rumah kepada pemain automotif terkenal seperti DefTech, Isuzu HICOM Malaysia, Mercedes-Benz dan Suzuki, kawasan perindustrian itu dijangka berkembang menjadi Taman Automotif Pekan seluas 217 hektar, yang dijadualkan siap pada 2020. Pelan pembesaran itu dijangka mengubah kawasan itu menjadi sebuah hab nasional dan serantau untuk pemasangan kereta, pembuatan alat ganti dan komponen automotif, serta aktiviti penyelidikan dan pembangunan automotif.[82] Rancangan ini akan menjadi sebahagian daripada inisiatif perkilangan di bawah pelan induk Wilayah Ekonomi Pantai Timur (ECER), yang akan turut melibatkan pembangunan taman industri perkilangan lain termasuklah Kompleks Petrokimia Bersepadu Gebeng (GIPC), Taman Perindustrian Kuantan Malaysia-China (MCKIP), Taman Teknologi Pahang. (PTP), Taman Bio Bersepadu Kuantan (KIBP), dan Taman Halal Gambang (GHP). Kebanyakan taman perindustrian ini terletak di dalam Zon Ekonomi Khas ECER yang terbentang dari Kerteh, Terengganu di utara hingga daerah Pekan, Pahang di selatan. Dibayangkan untuk menjadi enjin utama pertumbuhan ekonomi dalam ECER, zon ekonomi itu dijangka menarik $23 bilion Pelaburan Langsung Asing dan mewujudkan 120,000 pekerjaan baharu menjelang 2020.[83]
Prasarana di Pahang, seperti kawasan pantai timur Semenanjung Malaysia yang lain, masih agak kurang membangun berbanding dengan kawasan pantai barat.[84] Bagi mengurangkan jurang pembangunan, kerajaan persekutuan telah membuat pelaburan yang besar dalam pembangunan berimpak tinggi serta menaik taraf infrastruktur sedia ada. Geran pembangunan kepada kerajaan negeri berjumlah $24.82 juta pada 2017.[85] Dalam bajet persekutuan 2017, kira-kira $958 juta peruntukan telah diumumkan untuk setiap negeri Malaysia bagi menambah baik prasarana awam. Kira-kira 46% daripada bajet tahunan negeri turut diperuntukkan untuk penambahbaikan infrastruktur negeri. Pahang juga membiayai kebanyakan projek infrastrukturnya di bawah konsep penswastaan, melalui 13 badan berkanun negeri termasuk Perbadanan Kemajuan Pahang, Yayasan Negeri Pahang, Lembaga Kemajuan Wilayah Pahang Tenggara, Lembaga Pembangunan Tioman dan Perbadanan Kemajuan Bukit Fraser.[86] Di bawahRancangan Malaysia Kesepuluh (2011-2015), $493 juta telah diperuntukkan untuk 351 projek infrastruktur di negeri ini.[87] Manakala di bawahRancangan Malaysia Kesebelas (2016-2020), $547 juta telah diperuntukkan kepada Pahang, dengan infrastruktur di kawasan luar bandar diberi perhatian dengan peningkatan bekalan air luar bandar, bekalan elektrik dan liputan jalan raya.[88]
Semenanjung Malaysia secara keseluruhannya termasuk Pahang, mempunyai hampir 100% bekalan elektrik.[89] Penghantaran dan pengagihan elektrik di negeri Pahang terletak di bawah tanggungjawab syarikat utiliti nasional,Tenaga Nasional.[90] Loji janakuasa utama di Pahang terletak di Cameron Highlands dengan kapasiti terpasang 250 MW yang menjana kira-kira 643 GWj tenaga hidro.[91] Voltan penghantaran adalah pada 500 kV, 275 kV dan 132 kV manakala voltan agihan ialah 33 kV, 22 kV, 11 kV dan 415 V tiga fasa atau 240 V fasa tunggal. Kekerapan sistem ialah 50 Hz 1%. Di bawah Penyelesaian Tenaga Menyeluruh-nya, Tenaga Nasional juga menawarkan tenaga elektrik yang dibungkus dengan wap dan air sejuk untuk faedah industri tertentu yang memerlukan pelbagai bentuk tenaga untuk aktiviti mereka.[92]
Akses kepada sumber air yang baik di Malaysia adalah 100%. Bekalan air di Pahang diuruskan oleh Pengurusan Air Pahang Berhad (PAIP). Jabatan ini juga bertanggungjawab dalam perancangan, pembangunan, pengurusan bekalan air serta pengebilan dan kutipan bayaran. Di Pahang, bekalan air kebanyakannya datang dari sungai dan anak sungai dan terdapat kira-kira 79 loji rawatan air yang terletak di pelbagai daerah.[93] Sumber air yang banyak di Pahang juga penting kepada peningkatan permintaan bekalan air diKawasan Kuala Lumpur Raya danSelangor, pusat perindustrian Malaysia. Kerajaan pusat telah memulakan Projek Pemindahan Air Mentah Pahang-Selangor yang merangkumi pembinaanEmpangan Kelau di Sungai Pahang, serta pemindahan air melalui terowong yang menembusiBanjaran Titiwangsa.[94]
Pada 2016, penembusan internet jalur lebar isi rumah bagi setiap 100 penduduk di Pahang agak tinggi dalam kalangan negeri di pantai timur, tetapi lebih rendah daripada angka kebangsaan Malaysia, 71.7 berbanding 99.8.[95] Usaha meluas untuk meningkatkan capaian internet, telah dilaksanakan oleh kerajaan sejak 2007 untuk merapatkan jurang digital, dengan memfokuskan terutamanya kawasan luar bandar. Sejak 2013, program ini telah diperluaskan untuk merangkumi komuniti bandar yang kurang mendapat perkhidmatan. Sehingga 2015, 89 pusat internet telah diwujudkan di Pahang, selain 11 pusat Jalur Lebar Komuniti Mini dan sebuah Perpustakaan Jalur Lebar Komuniti. Inisiatif WiFi komuniti (WK) juga telah dilaksanakan oleh kerajaan sejak 2011 untuk menyediakan akses internet percuma melalui hotspot Wifi. Di Pahang sahaja, sejumlah 199 Wi-Fi Komuniti telah disediakan. Dari segi jalur lebar talian tetap, inisiatif jalur lebar pinggir bandar telah digariskan dalam Rancangan Malaysia Kesebelas untuk meningkatkan kebolehcapaian jalur lebar di kawasan pinggir bandar dan luar bandar. Menjelang 2016, bilangan portal di Pahang berkembang sehingga 7,936 portal, keempat tertinggi di Malaysia selepas Selangor, Johor dan Perak.[96]
Penembusan telekomunikasi mudah alih, walaupun semakin popular, adalah lebih rendah berbanding angka nasional bagi setiap 100 penduduk, 130.9 berbanding angka nasional 143.8. Peluasan liputan selular di Pahang disediakan oleh 207 menara komunikasi, dengan liputan jalur lebar mudah alih 3G telah diperluas kepada 150 tapak dan jalur lebar mudah alih LTE kepada 42 tapak. Untuk menampung permintaan jalur lebar mudah alih berkelajuan tinggi, kapasiti rangkaian teras telah dinaik taraf, dengan rangkaian gentian optik telah diperluas pada tahun 2015 kepada jumlah 45.6 km.[97] Pada 2015, satu inisiatif telah diumumkan oleh kerajaan persekutuan untuk menghubungkan Semenanjung dam negeri Malaysia Timur, Sabah dan Sarawak dengan rangkaian kabel gentian optik dasar laut membawa kapasiti 4 terabit sesaat dengan jarak keseluruhan kira-kira 3,800 kilometer. Kabel dasar laut yang dirancang akan menghubungkan negeri Pahang dan Sabah melalui titik penghubung masing-masing di Cherating dan Kota Kinabalu.[98]
Sama seperti kebanyakan bekas negeri naungan British, Pahang menggunakan jalan raya kembar dengan peraturan lalu lintas kiri. Sehingga 2013, Pahang mempunyai sejumlah 19,132 kilometer (11,888 mi) jalan raya bersambung, dengan 12,425 kilometer (7,721 mi) merupakan laluan negeri berturap, 702 kilometer (436 mi) trek tanah, 2,173 kilometer (1,350 mi) jalan berbatu kerikil dan 3,832.6 kilometer (2,381.5 mi) jalan persekutuan berturap.[99] Laluan utama di Pahang ialah Lebuhraya Pantai Timur, yang merupakan lanjutan dariLebuhraya Kuala Lumpur–Karak, menghubungkan pantai timur dan pantai barat Semenanjung Malaysia, dari Kuala Lumpur ke Kuantan dan seterusnya Kota Bharu. Lebuh raya itu melalui tiga negeri Semenanjung iaitu Pahang, Terengganu dan Selangor, menghubungkanPelabuhan Kuantan kegrid nasional dan menghubungkan banyak pekan dan bandar penting di Pantai Timur ke pusat perindustrian Malaysia di barat. Satu lagi laluan penting,Lingkaran Tengah Utama yang dirangka dalam Rancangan Malaysia Kesebelas, merupakan jalan alternatif ke pantai timur, menghubungkan Kuala Krai di Kelantan dan daerah Bentong di Pahang.
Laluan kereta api utama ialahLaluan kereta api Pantai Timur, yang digelar 'Laluan Kereta Api Hutan' kerana laluannya yang melalui kawasan pedalaman yang berpenduduk jarang dan berhutan lebat. Ia dikendalikan olehKeretapi Tanah Melayu, sebuah syarikat berkaitan kerajaan persekutuan. Tolok meter trek tunggal sepanjang 526 km yang dibina dari Gemas di Negeri Sembilan ke Tumpat di Kelantan, dahulunya digunakan semasa zaman British untuk mengangkut bijih timah. Laluan kereta api yang lebih maju,Laluan Rel Pantai Timur MRL (ECRL) yang berkembar dan dielektrikkan, diumumkan pada 2016 sebagai projek di bawah pelan indukECER, untuk mengangkut penumpang dan kargo. Landasan kereta api baharu sepanjang 688 kilometer ini dirancang untuk membentuk tulang belakang infrastruktur pengangkutan pelbagai mod ECER, menghubungkan hab pengangkutan sedia ada di Zon Ekonomi Khas ECER (SEZ) dengan wilayah pantai barat.[100]
Zon Ekonomi Khas yang berpusat di Kuantan,[83] merupakan hab pengangkutan utama bagi perkhidmatan bas, laluan udara dan laluan laut bagi seluruh wilayah pantai timur.Terminal Kuantan Sentral berfungsi sebagai hab pengangkutan darat, menawarkan perkhidmatan dalam negeri yang menghubungkan semua daerah di Pahang, serta perkhidmatan antara negeri yang menghubungkan negeri ini ke seluruh Semenanjung, termasuk Singapura dan Thailand. Pada 2012, kerajaan mengumumkan bahawaPrasarana, yang mengendalikanRapid KL, akan mengambil alih semua perkhidmatan bas awam di Kuantan di bawah entiti baharu,Rapid Kuantan. Satu-satunya lapangan terbang di Pahang ialahLapangan Terbang Sultan Haji Ahmad Shah, juga dikenali sebagai Lapangan Terbang Kuantan. Terletak 15 kilometer dari Kuantan, lapangan terbang ini menyediakan penerbangan domestik dan antarabangsa. Penerbangan antarabangsa terus menghubungkan negeri ini dengan Singapura. Lapangan terbang ini menyediakan perkhidmatan syarikat penerbangan nasionalPenerbangan Malaysia dan anak syarikat tambang rendahnyaFirefly. Lapangan terbang ini juga menempatkan Skuadron ke-6 dan Skuadron ke-19Tentera Udara Diraja Malaysia.[101] Kuantan juga menempatkan satu-satunya pelabuhan di Pahang,Pelabuhan Kuantan. Pelabuhan pelbagai guna ini, yang mengendalikan kedua-dua kontena antara mod dan kargo pukal, merupakan pintu masuk penting laluan perdagangan laut antarabangsa untuk seluruh wilayah pantai timur Semenanjung Malaysia. Sejak 2013, pelabuhan itu memulakan program pembesaran besar-besaran dengan pembangunan Terminal Laut Dalam Baharu yang terdiri daripada sambungan ranjang 2 kilometer, untuk disepadukan sepenuhnya dengan Taman Perindustrian Kuantan Malaysia-China (MCKIP) dan taman perindustrian lain yang berdekatan dalam Zon Ekonomi Khas. Pelan pembesaran ini, bersama-sama dengan projek pembangunan berimpak tinggi yang lain adalah seiring dengan peningkatan pembangunan ekonomi Koridor Perindustrian Timur.[83]
Penduduk Pahang telah mendapat manfaat daripada sistem penjagaan kesihatan Malaysia yang maju, akses yang baik kepada air bersih dan sanitasi, dan program sosial dan ekonomi yang kukuh. Perkhidmatan penjagaan kesihatan terdiri daripada hospital dan pusat penjagaan kesihatan utama yang dibiayai cukai dan dikelolai kerajaan, serta perkhidmatan swasta yang berkembang pesat terutamanya di klinik dan hospital di kawasan bandar. Kadar kematian bayi bagi setiap 1000 kelahiran hidup, satu piawaian dalam menentukan kecekapan keseluruhan penjagaan kesihatan, pada tahun 2010 ialah 7.6.[83] Merujuk kepada angka kebangsaan, kadar kematian bayi jatuh daripada 75 setiap 1000 kelahiran hidup pada tahun 1957 kepada tujuh pada tahun 2013.[102] Jangka hayat semasa lahir pada 2016 pula ialah 70.8 tahun bagi lelaki dan 76.3 tahun bagi perempuan.[2]
Sistem penjagaan kesihatan awam di Pahang disediakan oleh lima hospital kerajaan pakar[103], iaituHospital Tengku Ampuan Afzan,Hospital Sultan Haji Ahmad Shah,Hospital Bentong,Hospital Kuala Lipis danHospital Pekan, serta hospital daerah lain, klinik kesihatan awam, klinik 1 Malaysia, dan klinik desa. Terdapat beberapa hospital swasta di Pahang, antaranya termasuklah Pusat Perubatan Kuantan, Hospital Pakar KPJ Pahang, Pusat Perubatan Darul Makmur, Hospital Pakar PRKMUIP dan Hospital KCDC. Pusat Perubatan UIAM yang terletak diIndera Mahkota, adalah sebuah hospital pengajar yang dibiayai oleh kerajaan dan diuruskan oleh Kulliyyah Perubatan,Universiti Islam Antarabangsa Malaysia. Untuk rawatan pesakit luar, pengamal am boleh didapati di klinik milik swasta yang mudah diakses di kebanyakan taman perumahan.[104] Ketersediaan perkhidmatan perubatan canggih yang mampu dimiliki telah memberi manfaat kepada negeri ini secara langsung daripada pelancongan perubatan Malaysia yang berkembang pesat.
Sistem kesihatan awam dibiayai terutamanya melalui hasil umum dan cukai yang dikutip oleh kerajaan persekutuan, manakala sektor swasta dibiayai terutamanya melalui bayaran luar daripada pesakit dan beberapa insurans kesihatan swasta. Walau bagaimanapun, masih terdapat kekurangan yang ketara dalam tenaga kerja perubatan, terutamanya pakar yang sangat terlatih. Oleh itu, rawatan dan penjagaan kesihatan tertentu hanya tersedia di bandar-bandar besar. Usaha baru-baru ini untuk membawa lebih banyak kemudahan ke bandar lain telah dihalang oleh kekurangan kepakaran untuk menggunakan peralatan yang ada. Akibatnya, penjagaan sekunder ditawarkan di kemudahan perubatan awam yang lebih kecil di pinggir bandar dan kawasan luar bandar, manakala penjagaan tertiari yang lebih kompleks tersedia di hospital daerah dan kerajaan di kawasan bandar seperti Temerloh dan Kuantan.[105]
Sebuah sekolah rendah diRaub.Sebuah sekolah menengah diRompin.
Pendidikan di Pahang diselia oleh dua kementerian persekutuan,Kementerian Pendidikan yang bertanggungjawab untuk pendidikan rendah dan menengah, danKementerian Pendidikan Tinggi yang bertanggungjawab ke atas universiti, politeknik dan kolej komuniti. Walaupun pendidikan awam adalah tanggungjawab kerajaan Persekutuan, Pahang mempunyai Jabatan Pendidikan tersendiri untuk menyelaraskan hal-hal pendidikan di wilayahnya. Undang-undang utama yang mengatur sistem pendidikan ialahAkta Pendidikan 1996. Sistem pendidikan di negeri ini terdiri daripada pendidikan tadika, diikuti oleh enam tahun pendidikan rendah, dan lima tahun pendidikan menengah.[106] Sekolah dalam sistem pendidikan rendah dibahagikan kepada dua kategori: sekolah kebangsaan, yang mengajar dalam bahasa Melayu, dan sekolah vernakular, yang mengajar dalam bahasa Cina atau Tamil.[107] Pendidikan menengah dijalankan selama lima tahun. Pada tahun akhir pendidikan menengah, setiap pelajar akan menduduki peperiksaanSijil Pelajaran Malaysia.[108] Sejakprogram matrikulasi diperkenalkan pada 1999, pelajar yang menamatkan program 12 bulan di kolej matrikulasi boleh mendaftar di universiti tempatan. Menurut undang-undang Malaysia, pendidikan rendah adalah wajib.[109] Pendidikan awal kanak-kanak tidak dikawal secara langsung oleh Kementerian Pendidikan seperti yang dilakukan di pendidikan rendah dan menengah. Walau bagaimanapun, kementerian mengawasi pelesenan tadika swasta, bentuk utama pendidikan awal kanak-kanak, selaras dengan Standard Kualiti Pra Sekolah Kebangsaan, yang telah dilancarkan pada 2013.[110]
Sekitar masa kemerdekaan pada tahun 1957, kadar literasi dewasa Tanah Melayu secara amnya agak rendah iaitu 51%.[111] Menjelang tahun 2000, kadar literasi dewasa telah meningkat dengan ketara di Pahang kepada 92.5% dan terus meningkat kepada 95% 10 tahun kemudian pada bancian 2010. Daripada angka-angka ini, kadar literasi di bandar dicatatkan pada 95% pada tahun 2000 dan meningkat kepada 97.5 pada tahun 2010, manakala kadar literasi di luar bandar dicatatkan pada 90% pada tahun 2000 dan meningkat kepada kira-kira 93.5% pada tahun 2010.[112]
Sehingga 2017, terdapat 736 sekolah di Pahang, iaitu 540 sekolah rendah dan 196 sekolah menengah. Termasuk dalam angka ini ialah enamMaktab Rendah Sains Mara yang diuruskan olehMajlis Amanah Rakyat (MARA), tujuhSekolah Berasrama Penuh, lapan sekolah teknik/vokasional dan 18 sekolah menengah agama negeri yang diuruskan oleh Jabatan Agama Islam Pahang.[113][114] Selain sekolah yang dibiayai kerajaan persekutuan dan negeri, terdapat beberapa sekolah swasta antarabangsa di Pahang. Sekolah Antarabangsa Garden, Sekolah Antarabangsa Kuantan, dan Sekolah Islam Antarabangsa Malaysia merupakan tiga sekolah antarabangsa utama yang menyediakan pendidikan peringkat rendah dan menengah. Satu lagi sekolah antarabangsa yang terkenal ialah Highlands International Boarding School yang terletak di Genting Highlands dan menyediakan pendidikan menengah.[115]
Pendidikan tinggi di negeri ini menawarkan persijilan, diploma, ijazah pertama dan kelayakan ijazah tinggi. Institusi pengajian tinggi terdiri daripada dua kumpulan besar iaitu institusi awam dan swasta. Institusi awam termasuklah universiti, politeknik, kolej komuniti daninstitut pendidikan guru. Manakala institusi swasta pula merangkumi universiti swasta, kolej universiti, universiti kampus cawangan luar negara dan kolej swasta. Antara universiti awam yang terkenal ialahUniversiti Malaysia Pahang Al-Sultan Abdullah, Universiti Islam Antarabangsa Malaysia kampus Kuantan, satu kampusUiTM Cawangan Pahang diJengka, dan dua kampus satelitnya diKuantan danRaub. Pahang juga menempatkan universiti swasta seperti Universiti Automotif Malaysia DRB-Hicom danUniversiti Tenaga Nasional Kampus Sultan Haji Ahmad Shah.[116]
Menurut bancian kebangsaan terkini pada 2020, penduduk Pahang berjumlah 1,591,295 orang termasuk bukan warganegara Malaysia, menjadikannya negeri ke-9 paling ramai penduduk di Malaysia.[3] Pada 2023, dengan purata pertumbuhan penduduk tahunan sebanyak 1.8%,[60] bilangan penduduk diunjurkan meningkat kepada 1.64 juta.[2] Penduduk Pahang bertaburan di kawasan yang luas menyebabkan negeri ini mempunyai kepadatan penduduk kedua terendah di negara ini selepas Sarawak, dengan hanya 45 orang setiap kilometer persegi.[117] Dari segi kumpulan umur, keseluruhan populasi adalah agak muda, di mana penduduk dalam kumpulan umur 0-14 mencatatkan 26.7% daripada jumlah penduduk, kumpulan umur 14-64 terdiri daripada 67.0% penduduk, manakala warga emas berumur 65 tahun ke atas membentuk 6.3%. Nisbah lelaki kepada perempuan di negeri ini adalah yang ketiga tertinggi di Malaysia iaitu 113,[117] dengan populasi lelaki dicatatkan pada 0.844 juta berbanding angka populasi perempuan pada 0.747 juta. Sehingga 2023, kadar kelahiran kasar di Pahang ialah 14.7 bagi setiap 1000 individu, kadar kematian kasar ialah 6.4 bagi setiap 1000 penduduk, dan kadar kematian bayi ialah 7.6 bagi setiap 1000 kelahiran hidup.[118]
Kira-kira 95% daripada penduduk adalah warganegara Malaysia. Warganegara Malaysia dibahagikan mengikut garis etnik, dengan 81% dianggapBumiputera. Kumpulan terbesar Bumiputera yang membentuk 71% penduduk Pahang, adalah orangMelayu, yang ditakrifkan dalam perlembagaan sebagai orang Islam yang mengamalkan adat dan budaya Melayu. Mereka memainkan peranan yang dominan secara politik. Taraf Bumiputera juga diberikan kepada beberapa kelompok selain Melayu yang lain sepertiOrang Asli yang membentuk 5% daripada populasi. Antara kelompok Bumiputera bukan Melayu lain termasuklah etnik Thai, Khmer, Cham dan orang asli Sabah dan Sarawak. 15.3% daripada jumlah penduduk terdiri daripada masyarakat berketurunan Cina, manakala mereka yang berketurunan India merangkumi 4% daripada populasi.[119] Kehadiran saudagar pelombong Cina telah direkodkan sejak zamanKesultanan Pahang Tua,[30] dan masyarakat itu sejak dahulunya dominan dalam komuniti perniagaan dan perdagangan. Imigran dari India, majoritinya Tamil dan mula tiba dalam jumlah yang besar semasa zaman pentadbiran British pada akhir abad ke-19. Setiap warganegara diberikan kad pengenalan cip pintar biometrik yang dikenali sebagaiMyKad pada usia 12 tahun, dan mesti membawa kad itu pada setiap masa.
Pada tahun 1957, majoriti besar penduduk menetap di kawasan luar bandar dengan kadar pembandaran hanya 22.2%.[120] Kadar pembandaran telah meningkat dengan ketara tetapi secara relatifnya pada kadar yang lebih rendah berbanding negeri-negeri lain, disebabkan oleh tanah pertaniannya yang luas. Negeri ini mempunyai kadar pembandaran kedua terendah selepas Kelantan pada bancian 2010, dengan 50.5% penduduk tinggal di kawasan bandar dan selebihnya adalah penduduk luar bandar.[117] Menjelang 2020, kadar pembandaran negeri ini telah disasarkan untuk mencapai 58.8%.[121] Pusat bandar utama ialah Kuantan, Temerloh, Bentong dan Pekan, berfungsi sebagai pusat komersial dan kewangan utama Pahang. Berikutan peningkatan dalam industri intensif buruh, negeri ini mempunyai lebih 74 ribu pekerja asing; kira-kira 5% daripada penduduk, terutamanya bekerja dalam sektor pertanian dan perindustrian.[119]
Sebagai sebuah negara berbilang kaum, Malaysia adalah rumah kepada berbagai kumpulan etnik. Pada tahun 2016, ia berada di kedudukan ke-59 negara paling pelbagai etnik di dunia dengan indeks pada 0.596. Walau bagaimanapun, kepelbagaian etnik tidak diagihkan sama rata antara negeri dan wilayahnya. Pahang dikategorikan sebagai negeri yang sederhana dalam tahap kepelbagaian etnik dengan indeks kepelbagaian etnik sebanyak 0.36 pada tahun 2010. Ia berada di kedudukan ke-5 paling rendah tahap kepelbagaian etnik dalm kalangan negeri dan wilayah Malaysia, selepas Terengganu, Kelantan, Melaka dan Perlis. Daerah yang mempunyai kadar kepelbagaian etnik paling rendah ialah Pekan, Rompin dan Temerloh (indeks antara 0.1 dan 0.39), dan daerah yang mempunyai tahap kepelbagaian etnik paling tinggi ialah Bentong dan Raub (indeks antara 0.49 dan 0.59) di mana golongan minoriti membentuk sebahagian besar penduduk. Kepelbagaian etnik di Pahang dahulunya berkadar tinggi, pada indeks antara 0.5 dan 0.6 pada 1970-an, tetapi menunjukkan penurunan beberapa dekad kemudian, sebahagian besarnya disebabkan oleh migrasi keluar, kadar kelahiran tinggi penduduk majoriti dan pembukaan tanah pertanian baru khususnya penempatan FELDA, yang menarik ramai imigran dari negeri Malaysia yang lain.[122]
Kumpulan etnik yang paling dominan ialahMelayu yang membentuk 70% penduduk Pahang, yang ditakrifkan dalam perlembagaan sebagai orang Islam yang mengamalkan adat dan budaya Melayu. Orang Melayu pula, boleh dibahagikan lagi kepada beberapa sub-etnik, yang mana yang paling dominan di negeri ini ialahMelayu Pahang. Dari segi sejarah, komuniti itu boleh ditemui dalam sistem sungai yang luas di Pahang dan menonjol dalam sejarah negeri ini. Terdapat juga sekelompok kecil masyarakat Melayu Pahang di lembah Sungai Lebir di Kelantan dan bahagian hulu beberapa sungai berhampiran sempadan Perak dan Selangor, keturunan pelarian daripada perang saudara yang melanda negeri ini pada abad ke-19.[123]Orang Melayu Terengganu, satu lagi sub-etnik pantai timur, berasal dari jalur sempit perkampungan dan pekan nelayan yang kadang-kadang tidak bersebelahan di sepanjang pantai Pahang.[124] Sub-etnik Melayu utama yang lain termasuklah orangKelantan danKedah, yang masing-masing berhijrah dari Kelantan dan Kedah, dan boleh ditemui di pusat bandar utama dan penempatan pertanian.
Orang Melayu secara kolektif dirujuk sebagai Bumiputera bersama denganOrang Asli yang membentuk kira-kira 5% daripada penduduk negeri ini. Masyarakat Orang Asli membentuk kumpulan peribumi bukan Melayu yang paling dominan. Menurut bancian 2010, Pahang mempunyai populasi penduduk Orang Asli terbesar di Malaysia iaitu seramai 64,000 orang, diikuti Perak dengan 42,841 orang.[125] Orang Asli di Pahang dikelompokkan kepada 3 kumpulan besar;Negrito,Senoi danMelayu Proto. Kira-kira 40% daripada mereka tinggal berhampiran atau di dalam kawasan hutan, dan terlibat dalam aktiviti penerokaan serta memburu dan mengumpul hasil hutan. Ada juga yang mengamalkan pertanian kekal dan menguruskan ladang getah, kelapa sawit atau koko sendiri. Sebilangan yang sangat kecil, terutamanya di kalangan kumpulan Negrito, masih hidup secara separa nomad dan bergantung kepada limpahan hutan yang bermusim. Disebabkan oleh pemodenan yang meluas, sebilangan besar daripada mereka boleh ditemui di kawasan bandar yang masih hidup dengan pekerjaan berupah atau bergaji. Ketiga-tiga kumpulan Orang Asli itu boleh dibahagikan lagi kepada beberapa suku kaum yang lebih kecil yang secara tradisinya bermastautin di bahagian geografi tertentu Pahang. SukuBateq dari kumpulan Negrito boleh ditemui di bahagian utara Pahang. Dua suku kaum Senoi,Semaq Beri danSemai juga bermastautin di utara Pahang. Dua lagi suku kaum Senoi,Che Wong danJah Hut boleh ditemui di tengah Pahang. Manakala bahagian selatan negeri ini diduduki oleh suku kaum Melayu Proto iaituJakun,Temoq,Semelai danTemuan.[126]
Minoriti terdiri daripada Cina dan India yang membentuk secara kolektif kira-kira 19.5% daripada populasi. Mereka adalah keturunan imigran dari China dan India yang datang beramai-ramai semasa zaman pentadbiran British untuk bekerja di lombong, ladang getah dan pelbagai sektor perkhidmatan. Penempatan mereka tertumpu terutamanya di barat daerah Raub dan Bentong serta kawasan bandar lain.
Perlembagaan Pahang menetapkanIslam sebagai agama rasmi negeri, tetapi kebebasan diberikan bagi mengamalkan agama lain di wilayahnya. Dalam bidang undang-undang keluarga dan pemeliharaan agama, undang-undang Syariah digunakan untuk orang Islam dan berada di bawah bidang kuasa mahkamah Syariah. Bidang kuasa mahkamah Syariah terhad kepada orang Islam dalam perkara-perkara seperti perkahwinan, pewarisan, perceraian, murtad, penukaran agama, dan hak penjagaan antara lain. Tiada kesalahan jenayah atau sivil lain berada di bawah bidang kuasa mahkamah Syariah, yang mempunyai hierarki yang serupa dengan mahkamah sivil. Walaupun menjadi mahkamah tertinggi negara, mahkamah sivil tidak mendengar perkara yang berkaitan dengan amalan Islam.[129] Perkara berkaitan penguatkuasaan undang-undang Syariah terletak di bawah bidang kuasa Jabatan Agama Islam Pahang. Perlembagaan Pahang memberi kuasa kepada Sultan sebagai ketua agama Islam dan adat istiadat Melayu di negeri itu. Majlis negeri yang dikenali sebagai Majlis Ugama Islam dan Adat Resam Melayu Pahang bertanggungjawab menasihati raja serta menguruskan hal ehwal Islam dan adat. Islam berpeganganAhli Sunah Waljamaah dan bermazhabSyafii adalah cabang Islam yang dominan,[130][131] dan menjadi asas kepada keputusan mahkamah Syariah dan undang-undang Syariah yang diluluskan di Dewan Undangan Negeri Pahang.
Menurut Banci Penduduk dan Perumahan 2020, kepercayaan agama dan kepelbagaian etnik sangat berkait rapat. Kira-kira 76.5% penduduk menganut agama Islam, 13.6% penduduk menganutagama Buddha, 3.7% penduduk merupakan penganutHinduisme, 1.5% menganutKristian dan 0.7% mengikut lain-lain agama. Terdapat juga kira-kira 4.1% penduduktidak menganut mana-mana agama atau tidak diketahui status agamanya.[3]
Perlembagaan Malaysia mentakrifkan beberapa kriteria wajib bagi seorang "Melayu", di mana seorang Melayu perlulah beragama Islam, berbahasa Melayu dengan kerap, mengamalkan adat istiadat Melayu, dan tinggal atau mempunyai nenek moyang dari Malaysia dan Singapura.[132][sumber terbitan sendiri] Oleh itu, semua orang Melayu adalah semestinya beragama Islam. Statistik dari Banci 2010 menunjukkan bahawa 89.4% penduduk Cina mengenal pasti diri mereka sebagai penganut Buddha, dengan minoriti penganut yang ketara dikenal pasti sebagai Kristian (6.7%), agama rakyat Cina (2.8%) dan Islam (0.4%). Majoriti penduduk India dikenal pasti sebagai penganut Hindu (90.3%), dengan bilangan minoriti yang ketara dikenal pasti sebagai penganut agama Islam (3.6%), Kristian (2.5%) dan Buddha (2.3%). Masyarakat bumiputera bukan Melayu kebanyakannya tidak beragama (51.9%), dengan minoriti yang ketara dikenal pasti sebagai Muslim (11.8%) dan Kristian (11.7%).[133]
Bahasa rasmi dan bahasa negeri Pahang ialahBahasa Melayu Malaysia,[134] satu bentuk kepiawaianBahasa Melayu yang ditetapkan olehDewan Bahasa dan Pustaka.[135] Istilah mengikut dasar kerajaan persekutuan ialah Bahasa Malaysia[136] tetapi dalam perlembagaan persekutuan terus merujuk kepada bahasa rasmi sebagai Bahasa Melayu.[137] Akta Bahasa Kebangsaan 1967 menetapkantulisan Latin (Rumi) sebagai tulisan rasmi bahasa kebangsaan, tetapi membenarkan penggunaantulisan Jawi tradisional.[138] Tulisan Jawi masih digunakan dalam dokumen rasmi jabatan dan majlis agama Islam negeri, papan tanda jalan dan bangunan, dan juga diajar di sekolah rendah dan agama. Pada 2018,Pemangku Sultan Pahang ketika itu dalam titah diraja, menyatakan hasrat baginda agar penggunaan tulisan Jawi lebih meluas di papan tanda jalan, premis perniagaan, papan tanda pejabat, agensi kerajaan dan semua pejabat pendidikan negeri di negeri ini. Antara maklum balas terawal terhadap titah diraja itu ialah tindakan Majlis Perbandaran Kuantan yang mengumumkan penguatkuasaan menjelang 2019.[139] Bahasa Inggeris kekal sebagai bahasa kedua yang aktif, dengan penggunaannya dibenarkan untuk beberapa tujuan rasmi di bawahAkta Bahasa Kebangsaan 1967.[138]
Bahasa Melayu yang dituturkan di Pahang boleh dibahagikan lagi kepada beberapa ragam dialek Melayu.Bahasa Melayu Pahang ialah dialek Melayu yang paling dominan dituturkan di sepanjang sistem sungai yang luas di Pahang, tetapi ia wujud bersama dengan dialek Melayu lain yang dituturkan secara tradisi di negeri ini. Di sepanjang pesisir pantai Pahang,bahasa Melayu Terengganu dituturkan di kawasan kampung dan pekan nelayan yang kadangkala tidak bersebelahan. Dialek lain yang dituturkan di Pulau Tioman ialah varian Melayu yang berbeza dan paling berkaitan rapat dengan subdialek Melayu Kepulauan Riau yang dituturkan di kepulauanNatuna danAnambas di Laut China Selatan, bersama-sama membentuk kesinambungan dialek antara Melayu Borneo dengan Tanah Besar Semenanjung/Melayu Sumatera.Bahasa Kelantan danKedah, bersama-sama dialek Melayu yang lain juga dituturkan oleh perantau dari negeri Malaysia yang lain.
Pahang juga merupakan rumah kepada majoriti bahasa Orang Asli, kebanyakannya tergolong dalam bahasaAustroasia cabangAsli sepertiSemai,Bateq,Semaq Beri,Jah Hut,Temoq,Cheq Wong,Semelai (walaupun diiktiraf sebagai "Melayu Proto"),Temiar danMendriq. Selain bahasa Austroasia, bahasa Melayu-Proto yang merupakan cabang Austronesia juga dituturkan, kebanyakannyaTemuan danJakun.
Penduduk berbangsa Cina kebanyakannya menggunakan dialek Cina dari wilayah selatan China. Variasi dialek Cina yang lebih biasa digunakan di negara ini ialahMandarin,Hokkien,Hakka,Kantonis,Hainan danFuzhou.
Bahasa Tamil pula digunakan terutamanya oleh orangTamil, yang membentuk majoriti orang India Malaysia.
Sebagai sebuah negeri yang kurang kepelbagaian etniknya, budaya tradisional Pahang sebahagian besarnya didominasi oleh budaya masyarakat peribumi negeri ini, iaitu kedua-dua orang Melayu dan Orang Asli. Kedua-dua budaya menjejaki asal usulnya dari peneroka awal di negeri ini yang terdiri terutamanya daripada pelbagai puakAustronesia yang berbahasaMelayu danAustroasia yang berbahasa Mon-Khmer.[140][141] Sekitar permulaan era Masihi, ajaranBuddha Mahayana telah diperkenalkan ke rantau ini, di mana ia berkembang pesat dengan penubuhan sebuahkerajaan Buddha dari abad ke-5.[21] Budaya Melayu berkembang pesat semasa eraSrivijaya, dan proses Melayusasi semakin rancak selepas Pahang ditubuhkan sebagaiKesultanan Melayu-Islam pada tahun 1470. Perkembangan banyak pusat yang dikuasai orang Melayu di negeri ini, menarik sebahagian daripada orang asli untuk menjadi Melayu dengan memeluk Islam, mencontohi pertuturan Melayu dan pakaian mereka.[142] Orang Melayu Pahang berkongsi ciri-ciri budaya yang sama dengan sub-kumpulan orang Melayu lain yang berasal dari Semenanjung Tanah Melayu. Mereka khususnya berkait rapat dengan masyarakat di pantai timur Semenanjung seperti Melayu Thai, Melayu Terengganu dan Melayu Kelantan.[143]
Tidak seperti budaya Melayu yang agak homogen, ciri-ciri budaya Orang Asli diwakili oleh identiti suku kaum yang sangat pelbagai. Sebelum tahun 1960, pelbagai kumpulan orang asli secara tidak sedar mengamalkan penanda etnik yang sama untuk membezakan diri mereka daripada orang Melayu. Label 'Orang Asli' itu sendiri dari segi sejarah berasal dari British. Setiap suku mempunyai bahasa dan budaya sendiri, dan menganggap dirinya berbeza daripada yang lain. Identiti mikro ini sebahagian besarnya diperoleh secara spatial, dari kawasan geografi yang mereka menetap secara tradisional. Keistimewaan budaya mereka adalah relatif hanya kepada masyarakat Orang Asli yang lain, dan perbezaan yang dirasakan ini cukup besar untuk setiap kumpulan menganggap mereka unik daripada yang lain.[144]
Pada tahun 1971, kerajaan mewujudkanDasar Kebudayaan Kebangsaan, mentakrifkan budaya Malaysia. Ia menyatakan bahawa budaya Malaysia mestilah berasaskan budaya masyarakat peribumi Malaysia, supaya ia boleh menggabungkan unsur-unsur yang sesuai daripada budaya lain, dan Islam mestilah memainkan peranan di dalamnya.[145] Dasar ini juga memartabatkan bahasa Melayu melebihi bahasa lain.[146] Campur tangan kerajaan dalam hal ehwal kebudayaan ini telah menimbulkan kemarahan dalam kalangan masyarakat bukan peribumi yang merasakan kebebasan budaya mereka berkurangan. Kedua-dua persatuan Cina dan India telah menyerahkan memorandum kepada kerajaan, menuduhnya menggubal dasar budaya yang tidak demokratik.[145]
Seni visual tradisional kebanyakannya tertumpu kepada bidang ukiran, tenunan, dan pertukangan perak,[147] dan berkisar dari bakul tenunan tangan dari kawasan luar bandar hinggalah karya perak istana Melayu. Orang Melayu secara tradisinya telah menghiasi monumen, perahu, senjata, kubur, alat muzik, dan perkakas mereka dengan motif flora, kaligrafi, geometri dan ciri kosmik.[148] Karya seni biasa termasukkeris hiasan, setbuah pinang, dan kain tenunbatik dansongket. Industri tenunan tangan Melayu dikesan asal usulnya sejak abad ke-13 apabila laluan perdagangan timur berkembang pesat di bawahdinasti Song.[149] Menjelang abad ke-16, industri tenunan sutera di Pahang telah disempurnakan dengan gaya yang dipanggilTenun Pahang, fabrik pakaian khas yang digunakan dalam pakaian khas Melayu tradisional bagi raja-raja Pahang dan pegawai istana.[150] Selain tenunan sutera, tenunan batik telah menjadi sebahagian daripada industri kotej kecil di negeri ini. Walaupun tidak begitu popular, batik Pahang, bagaimanapun, berkembang maju sebagai industri kecil di pinggir kemasyhuran batik Terengganu dan Kelantan.[151] Selama berabad-abad, gaya tersendiribaju kurung telah dikembangkan di Pahang, biasanya dikenali sebagai Baju Kurung Pahang atau Baju Riau-Pahang, atau kadangkala dipanggil Baju Turki. Baju ini menampilkan gaya gaun panjang, dipotong di bahagian hadapan dengan 7 butang atau lebih dan dipakai dengan sarung.[152][153]
Muzik Melayu tradisional sebahagian besarnya berasaskan alat perkusi,[154] dan yang paling utama ialahgendang. Terdapat sekurang-kurangnya 14 jenis gendang tradisional.[155] Dram dan alat perkusi tradisional lain selalunya dibuat daripada bahan semula jadi.[155] Muzik tradisional Pahang boleh diklasifikasikan sebagai sejenis sastera lisan lama dalam bentuk puisi, yang wujud dalam beberapa genre yang berbeza. Yang paling ketara ialah set 36 buah lagu dalam tarian Indung.[156] Genre lain yang utama teermasuklah himpunan lagu penyembuhan dalam tarian Saba yang biasa dipersembahkan menggunakan azimat kepawangan.[156] Terdapat juga genre lain yang wujud, antaranya ialah lagu-lagu daripada tarian tradisional Mayang', Limbung dan Lukah, lagu-lagu daripada Dikir Rebana, Berdah, persembahan Main Puteri dan Ugam, serta lagu dodoi, lagu bercerita dan lagu permainan kanak-kanak.[157][158] Lagu-lagu rakyat Pahang yang popular lain termasuklah;Walinong Sari, Burung Kenek-Kenek, Pak Sang Bagok, Lagu Zikir, Lagu Orang Muda, Pak Sendayung, Anak Ayam Turun Sepuluh, Cung-Cung Nai, Awang Belanga, Kek Nong atau Dayang Kek Nong, Camang Di Laut, Datuk Kemenyan Tunggal, Berlagu Ayam, Walida Sari, Raja Donan, Raja Muda, Syair Tua, Anak Dagang, Puteri Bongsu, Raja Putera, Puteri Mayang Mengurai, Puteri Tujuh, Pujuk Lebah, Ketuk Kabung (Buai Kangkong) dan Tebang Tebu.[159]
Bentuk teater ritual dalam kalangan orang Melayu Pahang termasuklahMain Puteri,[160] Saba[156] dan pelbagai bentuk persembahan Ugam. Terdapat Ugam Mayang, Ugam Lukah, Ugam Kukur dan Ugam Serkap, semuanya melibatkan khayalan dan berfungsi sebagai agen penyembuhan oleh seorang bomoh. Ugam Mayang juga terkenal di Terengganu dan seluruh Malaysia sebagaiUlek Mayang.[161] Salah satu teater tarian yang paling popular ialahMak Yong, yang turut dipersembahkan di Kelantan dan Terengganu.[162] Bentuk tarian popular juga termasuklahJoget Pahang,[163] Zapin Pekan dan Zapin Raub,[164] serta Dikir Pahang atau Dikir Rebana (bentuk zikir atau nyanyian agama yang diubahsuai dan disekularkan, juga dipersembahkan di Kelantan sebagai Dikir barat).[156] Dikir Rebana yang dibahagikan lagi kepada Dikir Maulud dan Dikir Berdah, mempunyai banyak lagu yang dimainkan oleh kumpulan lima hingga tujuh orang dan dahulunya dipersembahkan di istana diraja. Seni persembahan Pahang juga merangkumi beberapa bentuk tarian asli seperti Limbung, Labi-Labi, Pelanduk dan Indung.[165] Satu bentukgamelan tersendiri yang diterima pakai daripada budaya Jawa pada zaman Empayar Johor, dikenali sebagaiGamelan Melayu atau Gamelan Pahang, membentuk warisan ensembel muzik utama di negeri ini dan dinaungi oleh istana diraja Pahang sejak abad ke-19.[166]
Pahang mempunyai tradisi lisan kuat yang telah wujud sejak sebelum kedatangan tulisan, dan berterusan sehingga kini. Kisah rakyat Melayu terkenal asal Pahang, termasuklah cerita bardik seperti lagenda Putri Walinong Sari,Sang Kelembai, Seri Gumum dari Tasik Chini, dan buaya putih Seri Pahang dari Sungai Pahang. Selain kesusasteraan lisan, tradisi kesusasteraan di Pahang ditelusuri sejak zaman Kesultanan Pahang lama. Sumbangan kepada kekayaan sastera Melayu Klasik dibuktikan dalam bentuk sastera undang-undang sepertiHukum Kanun Pahang dan sastera sejarah sepertiHikayat Pahang.
Puding diraja, dahulunya merupakan makanan khas bagi kerabat diraja Pahang.
Masakan tradisional Pahang menampilkan banyak makanan laut, sama seperti masakan tradisional negeri lain. Dari sungai dan tasiknya boleh didapati ikan air tawar sepertipatin (Pangasius). Hidangan tertentu dikongsi dengan kumpulan Melayu lain, seperti Singgang, Tembosa, Satak dan Lempeng Nyiur yang juga biasa ditemui di Kelantan dan Terengganu.[167] Sementara beberapa hidangan daerah lain disediakan dalam gaya Pahang seperti Ikan Bakar Petai dan Laksa Pahang. Terdapat juga hidangan asing yang popular disediakan dengan gaya Pahang yang jelas seperti Martabak Mengkasar danPuding Diraja, kedua-duanya boleh didapati di ibu kota diraja Pahang, Pekan.[168]
Makanan ruji dalam tradisi kulinari Pahang adalahnasi, yang juga biasa dalam mana-mana budaya Asia yang lain. Nasi biasanya dihidangkan bersama gulai atau singgang, ulam dan perasa sambal. Sambal yang popular ialah sambal hitam,sambal tempoyak dansambal belacan. Salah satu gulai terkenal di Pahang yang telah menjadi hidangan istimewa negeri ini ialah Gulai Tempoyak Patin. Hidangan ini terdiri daripada ikan patin yang lembut dimasak dalam kuah yang diperbuat daripada tempoyak (durian yang diperam).[168] Gulai Pahang lain yang terkenal ialah Gulai Patin Asam Rebus (hidangan yang serupa dengan Gulai Tempoyak Patin tetapi sup atau kuah berair, rasanya sedikit masam dan pedas) dan Asam Rong (gulai masam dan sedikit pahit yang diperbuat daripada buah pokok getah yang diproses).[168] Hidangan Pahang terkenal yang lain termasuklah Nasi Kebuli, Opor Daging dan Pajeri Nenas.[168][169]
Penduduk Pahang menikmati dan merayakan beberapa cuti dan perayaan sepanjang tahun. Antaranya ada yang diwartakan secara persekutuan pada hari kelepasan am dan ada yang dipatuhi secara eksklusif di dalam negeri. Perayaan lain disambut oleh kumpulan etnik atau agama tertentu, dan cuti utama setiap kumpulan utama telah diisytiharkan sebagai hari kelepasan am. Hari Hol Pahang ialah cuti umum bagi memperingati tarikh kemangkatanSultan Abu Bakar. Cuti itu ditetapkan pada setiap 7 Mei. Hari Keputeraan Sultan Pahang disambut sebagai cuti umum pada 24 Oktober. Antara hari kelepasan kebangsaan lain yang utama termasuklah Hari Kemerdekaan pada 31 Ogos, bagi memperingati kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu pada tahun 1957.[170] Hari Malaysia pada 16 September diadakan bagi memperingati pembentukan persekutuan Malaysia pada tahun 1963.[171] Hari kelepasan kebangsaan lain yang ketara ialah Hari Pekerja (1 Mei) dan Hari Keputeraan Yang di-Pertuan Agong (minggu pertama bulan Jun).[170]
Hari kelepasan orang Islam adalah yang paling menonjol kerana Islam adalah agama negeri. Antara perayaan yang disambut umat Islam termasuklah Hari Raya Puasa (juga dikenali sebagaiHari Raya Aidilfitri), Hari Raya Haji (juga dipanggilHari Raya Aidiladha),Maulidur Rasul (hari kelahiran Nabi Muhammad), danNuzul Quran.[170] Orang Cina pula menyambut perayaan sepertiTahun Baru Cina dan lain-lain yang berkaitan dengan kepercayaan tradisional Cina. Majoriti orang Cina yang juga beragama Buddha, menyambutHari Wesak. Penganut Hindu di Pahang pula menyambutHari Diwali, perayaan cahaya,[172] manakalaThaipusam, walaupun merupakan cuti umum persekutuan yang penting, tidak diwartakan sebagai cuti umum negeri. Masyarakat Kristian Pahang meraikan sebahagian besar cuti yang disambut oleh penganut Kristian di tempat lain, terutamanyaKrismas danPaskah. Walaupun kebanyakan perayaan dikenal pasti dengan kumpulan etnik atau agama tertentu, setiap perayaan tersebut adalah universal. Dalam adat kebiasaan yang dikenali sebagai "rumah terbuka", semua rakyat Malaysia mengambil bahagian dalam perayaan orang lain, dan sering mengunjungi rumah mereka yang merayakan perayaan itu.[173]
Sukan di Pahang ditadbir melalui Jawatan Belia dan Sukan Negeri, dipengerusikan oleh ahli Majlis Mesyuarat Kerajaan Negeri.[174] Jabatan Belia dan Sukan Negeri Pahang ialah sebuah cawangan Jabatan Belia dan Sukan Negara, sebuah jabatan di bawahKementerian Belia dan Sukan. Bagi melahirkan lebih ramai atlet dan menambah baik serta meningkatkan taraf sukan di negeri ini, Majlis Sukan Negeri Pahang telah ditubuhkan pada tahun 1984.[175]Polo dinaungi secara eksklusif oleh Kerabat Diraja negeri selain bola sepak persatuan. Ditubuhkan pada tahun 1926, Kelab Polo Diraja Pahang merupakan salah satu kelab Polo tertua di negara ini. Pada 1990-an, kelab itu memulakan kejohananRoyal Pahang Classic, kejohanan tahunan bermatlamat tinggi yang membawa pemain terbaik dunia untuk bermain di Pekan, Pahang.[176] Tiga sukan paling terkenal di peringkat kebangsaan ialah bola sepak, badminton dan hoki padang.Sultan Ahmad Shah dan puteranyaSultan Abdullah merupakan antara tokoh terkenalPersatuan Bola Sepak Malaysia, setelah mengetuai badan induk persatuan bola sepak itu selama lebih tiga dekad. Sultan Abdullah yang merupakan presidenKonfederasi Hoki Malaysia dari 2008 hingga 2015, juga merupakan ahliMajlis FIFA dan presidenPersekutuan Hoki Asia. Di Malaysia, Pahang menjadi tuan rumahSukan Malaysia (SUKMA) edisi keenam pada 1996 dan edisi ke-15 pada 2012. Negeri ini juga mempunyai wakilnya dalam kem kebangsaan yang bersaing di pelbagai acara sukan antarabangsa.
Sukan tradisional negeri ini termasuklahSilat Melayu, gaya seni mempertahankan diri yang paling biasa juga diamalkan di negeri lain di Malaysia, Brunei, dan Singapura. Silat Melayu yang diamalkan di Pahang adalah pelbagai, dengan perbezaan yang besar dalam alat latihan, kaedah dan falsafah merentasi sekolah dan gaya yang berbeza. Silat Melayu Pahang secara umumnya boleh dibahagikan kepada dua kumpulan besar. Gaya sepertiLincah,Gayong danCekak yang diamalkan secara meluas di peringkat kebangsaan di Malaysia, wujud bersama gaya tempatan eklektik Pahang sepertiSilat Terlak,Silat Lian, Silat Tari Pulut, Silat Melayu Lok Keris 9,Silat Sendeng 2 Beradik, Silat Tongkat Panding Juan, Silat Laksamana, Silat Sutan Muaakad,Silat Pedang, Silat Setimbun Tulang, Silat Carik Kapor dan Silat Sangkar Maut.[160]
Garis pantai Pahang yang panjang dan sistem sungai yang luas sesuai untuk pelbagai jenis aktiviti dan sukan air. Berakit, belayar, jet ski, selam skuba dan meluncur adalah antara sukan air yang popular. Musim meluncur lazimnya bermula dari Oktober–November hingga Februari–Mac, di mana kawasan pantai di Pantai Timur menjadi zon bahaya semasa musim tengkujuh disebabkan angin kencang dan ombak ganas. Di Pahang, pantaiCherating adalah antara tempat yang paling popular untuk meluncur di Malaysia.[178]
Pelancongan membentuk salah satu sektor ekonomi terbesar negeri Pahang, menyumbang kira-kira 26% daripada keseluruhan ekonomi negeri.[179] Pada 2016, negeri ini menjadi tuan rumah kepada 12.8 juta pelawat dengan pendapatan bernilai lebih RM7 bilion. 2.9 juta daripada angka ini adalah pelancong asing terutamanya dari Singapura, China, dan Indonesia,[180] denganGenting Highlands dan Kuantan, kekal sebagai destinasi teratas.[181] Pelancong domestik membentuk baki 9.9 juta.[180] Lima tempat teratas yang paling ramai dikunjungi rakyat Malaysia di Pahang ialahTanah Tinggi Cameron, Genting Highlands,Teluk Cempedak, Taman Air Gambang danCherating.[181] Daripada hotel yang dinilai oleh Kementerian Pelancongan dan Kebudayaan, Pahang mempunyai nisbah hotel mewah ketiga tertinggi selepas Kuala Lumpur dan Sabah. Pahang juga mencatatkan kadar penghunian tertinggi pada 81.1%, dengan Kuala Lumpur dan Selangor mencatatkan kadar penghunian kedua dan ketiga tertinggi masing-masing pada 69.7% dan 68.2%.[182]Hotel First World yang terletak di Genting Highlands yang menempatkan 7,351 bilik, kini merupakan hotel terbesar di dunia.[183]
Pahang melaksanakan dasar pembangunan pelancongan negara di peringkat negeri, di samping rancangan pembangunan zon pantai yang merangkumi pertimbangan pelancongan.[184] Diberkati dengan kekayaan biodiversiti, Pahang menawarkan ekopelancongan dalam semua bentuknya. Dari tanah tinggi dan hutan hujan hingga ke pulau dan pantai, ia mempamerkan tarikan yang terbaik di dunia. Pelancongan konvensional di sepanjang pantai berlaku terutamanya di pantai utara Kuantan, di mana terdapat bandar pantai terkenal seperti Cherating,Batu Hitam danBeserah.Pulau Tioman adalah sumber pulau utama Pahang. Perairan yang mengelilingi seluruh pulau dan gugusan Pulau Seri Buat yang berjumlah sembilan pulau telah diwartakan sebagai taman laut.
Puncak tertinggi Semenanjung Malaysia,Gunung Tahan, boleh diakses melalui Pahang.[184] Pahang juga menempatkan tiga pusat peranginan bukit utama Semenanjung Malaysia, di Cameron Highlands,Bukit Fraser dan Genting Highlands. Setiap kawasan itu telah dibangunkan atas konsep yang berbeza. Cameron Highlands terkenal dengan ladang teh yang luas, rama-rama, strawberi dan ladang lebah madu.[185] Bukit Fraser adalah salah satu daripada beberapa hutan asli Malaysia, dengan tahap biodiversiti yang tinggi. Ia adalah salah satu lokasi utama Malaysia untuk aktiviti memerhati burung.[186] Manakala Genting Highlands terkenal dengan cuaca sejuk & berangin dengan taman tema dalaman & luaran, pusat hiburan terkini, hotel lima bintang dan menempatkan satu-satunya kasino di Malaysia.[187]
Taman Negara ialah hutan simpan tanah pamah yang paling kerap dikunjungi.[184] Ia terkenal sebagai salah satu hutan hujan tertua di dunia, dianggarkan berusia 130 juta tahun.[188] Taman Kenong Rimba berhampiran Kuala Lipis merupakan satu lagi hutan simpan yang dikekalkan sebagai sokongan alternatif kepada Taman Negara.[184] Satu lagi hutan simpan terkenal,Taman Negara Endau-Rompin sedang giat dipromosikan oleh Kerajaan Negeri Pahang sebagai tapak ekopelancongan penting yang lain. Terletak di dalam hutan tanah pamah besar Pahang ialahRizab Hidupan Liar Tengku Hassanal yang mengandungi stesen pembiakan seladang di Jenderak serta pusat pemuliharaan Gajah di Kuala Gandah. Sungai Pahang merupakan satu lagi aset pelancongan. Bahagian atas beberapa anak sungainya sesuai untuk sukan air seperti berkanu dan arung jeram. Banyak air terjun boleh diakses oleh orang ramai terutamanya di hutan rekreasi. Air terjun yang terkenal termasuklahAir Terjun Sungai Pandan dan Air Terjun Berkelah.Tasik Bera danTasik Chini adalah contoh tasik semula jadi yang penting dan jarang ditemui di Malaysia.[184]
^Ahmad, Zainal-Abidin (1928)."Jawi spelling".Journal of the Malayan Branch of the Royal Asiatic Society.6 (2): 81–104.JSTOR41559699 – melalui JSTOR.
^Linehan, W. (1936, edisi cetakan semula 1974).History of Pahang. Journal of the Malayan Branch of the Royal Asiatic Society. 2.
^Abd. Rauf Dato' Haji Hassan; Abdul Halim Salleh; Khairul Amin Mohd Zain (2005).Kamus Bahasa Melayu-Bahasa Arab Bahasa Arab-Bahasa Melayu. Shah Alam: Oxford Fajar. m/s. 257.ISBN967-65-7321-3.
^"List of Pahang Menteri Besar".www.pahang.gov.my. Pahang State Government. 2014. Diarkibkan daripadayang asal pada 23 October 2017. Dicapai pada29 October 2017.
^abMyGdi Standards Technical Committee (2011),"Kod dan Nama Sempadan Pentadbiran Tanah - Pahang"(PDF),www.mygeoportal.gov.my, Malaysian Centre for Geospatial Data Infrastructure, diarkibkan daripadayang asal(PDF) pada 14 September 2019, dicapai pada29 October 2017
^"Districts and Land Office".www.pahang.gov.my. Pahang State Government. 2014. Diarkibkan daripadayang asal pada 21 October 2017. Dicapai pada29 October 2017.
^ab"Local Authority".www.pahang.gov.my. Pahang State Government. 2014. Diarkibkan daripadayang asal pada 16 October 2017. Dicapai pada29 October 2017.
^"Background".www.pknp.gov.my. Pahang State Development Corporation. 2015. Diarkibkan daripadayang asal pada 24 October 2017. Dicapai pada29 October 2017.
^ab"GDP by State 2010-2016"(PDF).www.dosm.gov.my. Department of Statistics Malaysia. 2017.Diarkibkan(PDF) daripada yang asal pada 2022-10-09. Dicapai pada29 October 2017.
^"Buletin ICU JPM"(PDF).www.phg.icu.gov.my. Federal Development Office of Pahang State. 2015. m/s. 8.Diarkibkan(PDF) daripada yang asal pada 2022-10-09. Dicapai pada29 October 2017.
^"Buletin ICU JPM"(PDF).www.phg.icu.gov.my. Federal Development Office of Pahang State. 2016. m/s. 9.Diarkibkan(PDF) daripada yang asal pada 2022-10-09. Dicapai pada29 October 2017.
^"Basic Data of Malaysia"(PDF).www.rurallink.gov.my. Ministry of Rural and Regional Development. 2015. m/s. 45.Diarkibkan(PDF) daripada yang asal pada 2022-10-09. Dicapai pada29 October 2017.
^Ganeshwaran Kana; Gurmeet Kaur (12 August 2017)."The real economics of ECRL".www.thestar.com.my. The Star Online. Dicapai pada29 October 2017.
^"Hospital".jknpahang.moh.gov.my. Pahang State Health Department. 2016. Dicapai pada29 October 2017.
^"Medical Care".www.investinpahang.gov.my. Pahang State Development Corporation. 2012. Dicapai pada29 October 2017.
^"Malaysia Health System Review"(PDF).www.wpro.who.int. World Health Organization - Western Pacific Region. 2013. Diarkibkan daripadayang asal(PDF) pada 27 March 2014. Dicapai pada29 October 2017.
^"Health Indicators"(PDF).www.moh.gov.my. Ministry of Health Malaysia. 2012. m/s. 54–60. Diarkibkan daripadayang asal(PDF) pada 28 July 2018. Dicapai pada1 November 2017.
^"Federal Constitution"(PDF). Judicial Appointments Commission. Diarkibkan daripadayang asal(PDF) pada 24 March 2012. Dicapai pada29 November 2011.
^ab"National Language Act 1967"(PDF). Malaysian Attorney General Chambers. 2006. Diarkibkan daripadayang asal(PDF) pada 6 August 2015. Dicapai pada20 October 2015.
^Norehan Saleh (14 June 2012)."Tenun Pahang Diraja mengagumkan".www.utusan.com.my. Utusan Malaysia. Diarkibkan daripadayang asal pada 8 November 2017. Dicapai pada8 November 2017.
^"Pahang Sports Council".www.pahang.gov.my. Pahang State Government. 2014. Diarkibkan daripadayang asal pada 11 November 2017. Dicapai pada11 November 2017.
Ahmad Sarji Abdul Hamid (2011),The Encyclopedia of Malaysia, 16 - The Rulers of Malaysia, Editions Didier Millet,ISBN978-981-3018-54-9
Andaya, Barbara Watson; Andaya, Leonard Yuzon (1984),A History of Malaysia, London: Palgrave Macmillan,ISBN978-0-312-38121-9
Aripin Said (1997),Lagu-Lagu Tradisional Rakyat Pahang (Pahang folk songs), Kementerian Kebudayaan, Kesenian dan Pelancongan,ISBN967-903-014-8
Barnard, Timothy P. (2004),Contesting Malayness: Malay identity across boundaries, Singapore: Singapore University press,ISBN9971-69-279-1
Betts, Russel H (1965),The Mass Media of Malaya and Singapore of 1965: A Survey of Literature, Center for International Studies Massachusetts Institute of Technology
Britnell, Mark (2015),In Search of the Perfect Health System, London: Palgrave,ISBN978-1-137-49661-4
Linehan, William (1973),History of Pahang, Malaysian Branch Of The Royal Asiatic Society, Kuala Lumpur,ISBN978-0710-101-37-2
Maznah Mohammad (2000),The Malay handloom weavers: a study of the rise and decline of traditional manufacture, Institute of Southeast Asian Studies,ISBN978-9813-016-99-6
Milner, Anthony (2010),The Malays (The Peoples of South-East Asia and the Pacific), Wiley-Blackwell,ISBN978-1444-339-03-1
Mines Bureau; Geological Survey; Interior Department, penyunting (2015),Minerals Yearbook: Area Reports: International Review 2012 Asia And The Pacific, Government Printing Office,ISBN978-1411-336-76-6
Munoz, Paul Michel (2007),Early Kingdoms of The Indonesian Archipelago and the Malay Peninsula, Didier Millet,ISBN978-9814155670
Norazit Selat (2000),Pahang: Sejarah dan Budaya (Pahang: History and Culture), Lembaga Muzium Negeri Pahang (Muzium Authority of Pahang)
Oxford Business Group (2010),The Report - Malaysia 2010, Oxford Business,ISBN978-1907-065-20-0
Rajani, Chand Chirayu (1987),Towards a history of Laem Thong and Sri Vijaya (Asian studies monographs), Institute of Asian Studies, Chulalongkorn University,ISBN978-9745-675-01-8
(Tun) Suzana (Tun) Othman (2002),Institusi Bendahara: Permata Melayu yang Hilang: Dinasti Bendahara Johor-Pahang (The Bendahara Institution: The Lost Malay Jewel: The Dynasty of Bendahara of Johor-Pahang), Pustaka BSM Enterprise,ISBN983-40566-6-4
Zakiah Hanum (1989),Asal-usul negeri-negeri di Malaysia (The Origin of States in Malaysia), Times Books International,ISBN978-9971-654-67-2
Y. Tachikawa; R. James; K. Abdullah; Mohd. Nor bin Mohd. Desa (2004),Catalogue of Rivers for Southeast Asia and The Pacific(PDF), 5 - Malaysia - Pahang, The Unesco-IHP Regional Steering Committee for Southeast Asia and The Pacific, dicapai pada29 October 2017
Borschberg, Peter, "The value of Matelieff's writings for the study of Southeast Asia, c.1600-1620,"Journal of Southeast Asian Studies 48, 3 (2017): 414–435.doi:10.1017/S002246341700056X
Erédia, M. Godinho de, "Malaca, l’Inde Méridionale e le Cathay: Manuscrit original autographe de Godinho de Eredia appartenant à la Bibliothèque Royale de Bruxelles", tr. M.L. Janssen (Bruxelles: Librairie Européenne C. Muquardt, 1882).
Erédia, M. Godinho de, "Informação da Aurea Quersoneso, ou Península, e das Ilhas Auríferas, Carbúculas e Aromáticas", ed. by R.M. Loureiro (Macau: Centro Científico e Cultural de Macau, 2008).
Linehan, W., "History of Pahang", Journal of the Malayan Branch of the Royal Asiatic Society, 14.2 (1936): 1–256. (This title is available in various MBRAS reprints).
Milner, A.C., "The Invention of Politics in Colonial Malaya: Contesting Nationalism and the Expansion of Public Space", Cambridge: Cambridge University Press, 1995.
Milner, A.C., "Kerajaan: Malay Political Culture on the Eve of Colonial Rule", Tucson: University of Arizona Press, 1982.
Rouffaer, G.P., "Was Malaka Emporium vóór 1400 A.D. genaamd Malajoer? En waar lag Woerawari, Ma-Hasin, Langka, Batoesawar?", Bijdragen van het Koninklijke Instituut vor Taal-, Letter- en Volkenkunde, 77 (1921): 1-174 and 359–604.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
