Mangan (Jawi: ماڠن) ataubesi kawi ataubekawi[2] ialahunsur bersimbolMn dengan nombor atom 25.Logam rapuh ini berwarnakelabu keputih-putihan dan digunakan dalam perusahaan membuatkeluli,kaca dan sebagainya.
Logam mangan adalah rapuh dan senang pecah serta mudah mengalami pengoksidaan.[3] Mangan memiliki takat lebur pada 1,246 °C dan takat didih pada 2,100 °C.[4] Daripada segi susunan hablur, mangan memiliki empat jenis susunan hablur dan berkait dengan suhu mangan, seperti di bawah:[5]
Setakat ini, isotop-isotop mangan dengan jisim atom daripada 46 u (46Mn) ke 65 u (65Mn) telah dibuktikan. Mangan memiliki hanya satu isotop stabil, mangan-55 (55Mn) dengan jisim atom 54.930854 u.[6] Radioisotop mangan yang paling tahan lama ialah53Mn dengan separuh hayat kira-kira 3.7 juta tahun. Radioisotop ini boleh terbentuk melalui tindak balas atom ferum-54,54Fe dengan atom helium-3,3He seperti di bawah:[7]
Peringkat-peringkat pengoksidaan umum mangan ialah +2, +3, +4, +6, and +7. Peringkat pengoksidaan mangan yang paling stabil ialah +2 sepertimangan(II) sulfida (MnSO4). Sebatian dengan mangan pada peringkat pengoksidaan +7 seperti sebatian-sebatian permanganat, MnO4- ialahagen pengoksidaan yang kuat.[3]
Mangan mempunyai kepekatan sebanyak 1,000 bahagian per juta (0.01%) dalamkerak Bumi, menjadikan mangan sebagai unsur ke-11 paling banyak dalam kerak Bumi.[8] Simpanan mangan global dianggarkan sebanyak 760 juta tan.[9]
Nodul mangan ialah bebolahidroksida mangan yang dijumpai di dasar lautan. Menurut kajian 1978, kira-kira 500 bilion tan nodul mangan yang wujud di seluruh dunia.[10] Namun begitu, usaha untuk mencari jalan kepada pengekstratan nodul mangan secara berpatutan telah diabaikan sejak 1970-an.[11]
Disistem suria, kepekatan55Mn ialah 9,550 bahagian per juta atom silikon, di mana 72% daripadanya dijumpai dalammeteorit dan oleh itu, ialah isotop ke-33 paling banyak dalam sistem suria.[12]
Kira-kira 18 juta tan logam mangan telah diekstrat di seluruh dunia pada tahun 2018. Negara-negara pengeluar mangan terbesar termasuklah Afrika Selatan (5.5 juta tan), Australia (3.1 juta tan) danGabon (2.3 juta tan) pada 2018.[9]
Kira-kira 90% penggunaan mangan tertakluk kepada bidangmetalurgi. Dalam pengekstratan besi daripada bijihnya, mangan berfungsi untuk mengeluarkanoksigen dansulfur daripada bijih. Mangan juga ialah unsur penting penghasilan aloikeluli. Dalam bidang metalurgi, kira-kira 30% bekalan mangan digunakan dalam proses pengekstratan manakala selebihnya digunakan dalam penghasilan keluli.[13]
Mangan ialah salah satu unsur penting dalam benda hidup. Mangan, biasanya ion Mn2+ lazim dijumpai dalamenzim sebagaikofaktor dengan pelbagai fungsi.[15] Selain itu, mangan juga digunakan dalam penghasilan tenaga dalam bakteria-bakteria tertentu seperti bakteria marin,Shewanella putrefaciens yang melaksanakan respirasi anaerob dengan bantuan ion Mn4+ yang berperanan sebagai penerima elektron terminal dan menurun menjadi ion Mn2+.[16] Enzimmangan peroksidase padakulatPhanerochaete chrysosporium dikenal pasti sebagai salah satu enzim yang membenarkan penguraianlignin.
Pendedahan diri terhadap mangan secara berlebihan boleh menjurus kepadamanganisme, suatu masalah kesihatan yang menyebabkan gangguan mental seperti perubahan perasaan dan tingkah laku kompulsif,[19] dan boleh menyebabkan simptom yang menyerupaipenyakit Parkinson sekiranya berlanjutan.Kekurangan mangnesium adalah jarang berlaku, dan boleh menyebabkan perubahan pada sistem rangka,gangguan neurologi, masalahmetabolisme karbohidrat, masalah pertumbuhan serta masalahkesuburan.[20]
^Weast, Robert (1984).CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. m/s. E110.ISBN0-8493-0464-4.
^Wilkinson, Richard James (1901)."besi".A Malay-English dictionary. Hong Kong: Kelly & Walsh, limited. m/s. 100.B. kawi : manganeseRencana ini mengandungi teks dari sumber yang berada dalamdomain awam.
^abHolleman, Arnold F.; Wiberg, Egon; Wiberg, Nils (1985). "Mangan".Lehrbuch der Anorganischen Chemie (dalam bahasa Jerman) (ed. 91–100). Walter de Gruyter. m/s. 1110–1117.ISBN978-3-11-007511-3.
^Oda, Keizo (1973).Jikikogaku no Kiso I磁気工学の基礎 I (dalam bahasa Jepun). Kyoritsu Shuppan.ISBN4-320-00200-8.Cite has empty unknown parameter:|coauthors= (bantuan);Invalid|script-title=: missing prefix (bantuan)
^Schuman, R. P. (1971).The Radiochemistry of Manganese (dalam bahasa Inggeris). National Academies. m/s. 2.
^J. Schaefer, T. Faestermann, G. Herzog, K. Knie, G. Korschinek, J. Masarik, A. Meier, M. Poutivtsev, G. Rugel, C. Schlüchter:Terrestrial manganese-53 – A new monitor of Earth surface processes. In:Earth and Planetary Science Letters. 251, 2006, S. 334–345,doi:10.1016/j.epsl.2006.09.016.
^Emsley, John (2001)."Manganese".Nature's Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements. Oxford, UK: Oxford University Press. m/s. 249–253.ISBN978-0-19-850340-8.
^Wang, X; Schröder, HC; Wiens, M; Schlossmacher, U; Müller, WEG (2009). "Manganese/polymetallic nodules: micro-structural characterization of exolithobiontic- and endolithobiontic microbial biofilms by scanning electron microscopy".Micron.40 (3): 350–358.doi:10.1016/j.micron.2008.10.005.PMID19027306.
^Michael T. Madigan, John M. Martinko, Thomas Lazar (Übersetzer) und Freya Thomm-Reitz (Übersetzer):Brock Mikrobiologie. 11., aktualisierte Auflage. Pearson Studium, 2009,ISBN 978-3-8273-7358-8, S. 644.
^Kuntzleman T, Yocum CF (February 2005). "Reduction-induced inhibition and Mn(II) release from the photosystem II oxygen-evolving complex by hydroquinone or NH2OH are consistent with a Mn(III)/Mn(III)/Mn(IV)/Mn(IV) oxidation state for the dark-adapted enzyme".Biochemistry.44 (6): 2129–42.doi:10.1021/bi048460i.PMID15697239.
^Dismukes, G. Charles; Willigen, Rogier T. van (2006). "Manganese: The Oxygen-Evolving Complex & Models".Encyclopedia of Inorganic Chemistry.doi:10.1002/0470862106.ia128.ISBN978-0470860786.
