Bandar raya global (juga dikenali sebagaibandar raya dunia ataubandar raya alfa) ialah bandar raya yang ditentukan melalui titik pertemuan penting dalamsistem ekonomi global. Konsep yang berasal dari bidanggeografi dan kajianbandar ini berteraskan gagasan bahawaglobalisasi difahami sebagai dicipta, dimudahkan dan dilaksanakan terutamanya di tempat-tempat yang strategik mengikut hierarki kepentingan dan pengendalian sistem kewangan dan perdagangan sedunia.
Paling kompleks di kalangan entiti-entiti sedemikiannya ialah "bandar raya global" (global city), yang mana perhubungan bandar raya ini membawa kesan sosio-ekonomi yang langsung dan ketara terhadap hal-ehwal sedunia.[1] Istilahglobal city dipercayai dicipta oleh ahlisosiologiSaskia Sassen sebagai memaksudkanLondon,New York danTokyo dalam hasil kerjaThe Global City (1991),[2] biarpun istilahworld city (bandaraya dunia) yang memaksudkan kota-kota yang jauh menguasai lebih banyak perniagaan global berbanding tempat dipakai seawal-awal penggunaan sulungnya olehPatrick Geddes pada tahun 1915.[3] Sesebuah bandaraya boleh hilang kelayakannya sebagai bandar raya global, misalnya yang semakin kurang bersifat kosmopolitan, dan semakin pudar namanya di peringkat dunia sepertiKaliningrad, Rusia,Thessaloniki, Greece danIskandariah, Mesir.
Taraf bandar raya global atau bandar raya dunia memang dipandang tinggi nilainya. Oleh sebab itu ramai pihak yang cuba menggolongkan dan menarafkan bandar raya yang mana boleh dikira sebagai 'bandar raya dunia' atau sebaliknya.[3] Walaupun terdapat kata sepakat mengenai bandar-bandar terkemuka dunia,[4] kriteria di mana klasifikasi dibuat boleh mempengaruhi bandar-bandar lain yang disertakan.[3] Kaedah pengenalpastiannya adalah sama ada berasaskan "pengukur nilai" (contohnya "jika sektor pengeluaran dan perkhidmatan ialah sektor terbesarnya, maka bandar raya X ialah bandaraya dunia")[3] ataupun "penentuan perbandingan" ("juka sektor pengeluaran dan perkhidmatan bandar raya X lebih besar berbanding sektor pengeluaran dan perkhidmatan N bandaraya lain, maka bandaraya X ialah bandaraya dunia").[3]
Pengaruh dan penglibatan giat dalam peristiwa antarabangsa dan hal-ehwal dunia; cth.Washington,Beijing,Berlin,Brussel merupakan pusat kerajaan negara atau kesatuan berpengaruh.
Pengetahuan nama pertama di peringkat antarabangsa; yang mana sesebuah bandaraya dikenali tanpa perlu menyatakan pembahagian politiknya. Cth:Bandar raya New York dipanggil "New York" sahaja, walaupun terletak dinegeri New York.
Institusi kebudayaan terkemuka, seperti muzium, galeri, opera, orkestras, pusat perfileman dan pusat teater terkemuka. Persada kebudayaan yang aktif, termasuk pesta filem (sepertiToronto International Film Festival), tayangan perdana, industri muzik, kelab malam, syarikat opera, galeri seni, perarakan tahunan dsb.
Komunitikesukanan besar, termasuk kemudahan sukan utama, pasukan tuan rumah sukan liga utama, dan keupayaan dan pengalaman sebagai tuan rumah temasya sukan antarabangsa sepertiSukan Olimpik,Piala Dunia FIFA, atau acaratenisGrand Slam.[18]
Institusi pendidikan; contohnya, universiti,[19] kehadiran pelajar antarabangsa,[20] kemudahan penyelidikan
Sistem pengangkutan canggih yang merangkumi rangkaianlebuh raya atau alihan massa besar yang menyediakan pelbagai kaedah pengangkutan (alihan laju,LRT, rel serantau,feri, ataubas).
Sistem alihan massa yang meluas dan popular[22], penggunaan perkhidmatan tren,[23] penggunaan kenderaan jalan raya,[24] pelabuhan utama[25]
Lapangan terbang antarabangsa utama yang berfungsi sebagai hab yang mantap untuk syarikat penerbangan terkemuka, cth.London. Lapangan terbang yang menampung bilangan penumpang yang amat ramai, apatah lagi penumpang antarabangsa,[26] atau muatan yang besar-besar
Prasarana perhubungan canggih yang digunakan oleh perbadanan multinasional utama, sepertigentian optik,Wi-Fi,telefon bimbit, dan lain-lain talian perhubungan berkelajuan tinggi.
Kemudahan kesihatan; e.g. hospital, makmal perubatan
Salah satu percubaan terawal untuk menentukan, menggolongkan dan menarafkan bandaraya global dilakukan pada tahun 1998, oleh Globalization and World Cities Study Group and Network (GaWC) yang bertapak di Jabatan Geografi Universiti Loughborough,United Kingdom. Jadualnya digariskan dalam GaWC Research Bulletin 5 dan menarafkan bandaraya berdasarkan peruntukan "khidmat pengeluaran termaju" seperti perakaunan, pengiklanan, kewangan, dan perundangan.[4] Inventori GaWC mengenal pasti tiga taraf bandaraya global diikuti beberapa subtaraf.
Penarafan GaWC selama ini diterbitkan empat tahun sekali. Penarafan tahun 2004 mengiktiraf penunjuk baru di samping masih menekankan ekonomi bandaraya berbanding faktor politik dan kebudayaan. Penarafan 2008 pula lebih menggunakan data lanjutan yang diperoleh diAkademi Sains Sosial China sambil memastikan kebolehbandingan dengan penarafan 2000 dan 2004. Kesemua bandaraya yang layak disusun mengikut kategori bandaraya global "Alfa" (with four sub-categories), "Beta" (three sub-categories), "Gama" (three sub-categories), dan bandaraya yang menikmati "Kecukupan Tinggi" atau "Kecukupan" kehadiran bandaraya global.
Senarai Bandaraya Dunia Alfa, Beta dan Gama 2008 adalah seperti berikut; rujuk sumbernya untuk senarai selengkapnya:[28][29]
Pada Oktober 2008, jurnalForeign Policy dariAmerika Syarikat, bersamafirma penasihat Kearney danMajlis Hal Ehwal Global Chicago, menerbitkan senarai bandaraya global berasaskan nasihat daripadaSaskia Sassen,Witold Rybczynski, dan lain-lain.Foreign Policy menyatakan bahawa "bandar raya-bandar raya yang terbesar dan terbanyak saling membantu menetapkan agenda global, mengharungi ancaman rentas negara dan berfungsi sebagai hab persepaduan sedunia, selaku enjin pertumbuhan negara masing-masing dan pintu masuk sumber serantau."[30]
Penarafannya berasaskan penilaian 24 metrik di lima bidang: kegiatan perniagaan,modal insan, pertukaranmaklumat, pengalamanbudaya, dan keterlibatan politik. Pada tahun 2010, 30 bandaraya global terunggul adalah:[31]
Institut Strategi Urban di The Mori Memorial Foundation diTokyo,Jepun mengeluarkan kajian menyeluruh mengenai bandaraya global pada Oktober 2009, berasaskan enam kategori keseluruhannya, iaitu "Economy," "Research & Development," "Cultural Interaction," "Livability," "Ecology & Natural Environment," dan "Accessibility," diperincikan oleh 69 petunjuk individu.[32]
^abcde Doel,M. & Hubbard, P., (2002), "Taking World Cities Literally: Marketing the City in a Global Space of flows",City, vol. 6, no. 3, ms. 351-368. Subscription required
^""Global Power City Index 2009""(PDF).LSE Cities. Tokyo, Japan: Institute for Urban Strategies at The Mori Memorial Foundation. October 22, 2009. Dicapai pada2009-10-29.
