Abdullah Ahmad Badawi | |
|---|---|
| عبد الله احمد بداوي | |
 Abdullah pada 2006 | |
 Perdana Menteri Malaysia ke-5 | |
| Digelar sebagai Bapa Pembangunan Modal Insan باڤ ڤمباڠونن مودل انسان | |
| Dalam jawatan 31 Oktober 2003 – 3 April 2009 | |
| Raja | Tuanku Syed Sirajuddin (2001 - 2006) Tuanku Mizan Zainal Abidin (2006 - 2011) |
| Timbalan | Najib Razak (2004-2009) |
| Didahului oleh | Mahathir Mohamad |
| Digantikan oleh | Najib Razak |
| Presiden Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu ke-6 (merangkap PengerusiBarisan Nasional) | |
| Dalam jawatan 31 October 2003 – 3 April 2009 | |
| Timbalan | Najib Razak |
| Didahului oleh | Mahathir Mohamad |
| Digantikan oleh | Najib Razak |
| AhliParlimen Malaysia bagiKepala Batas | |
| Dalam jawatan 1978–2013 | |
| Didahului oleh | Mohamed Sopiee Sheikh Ibrahim |
| Digantikan oleh | Reezal Merican Naina Merican |
| Jawatan dalam kementerian | |
| 1978–1980 | Setiausaha Parlimen Kementerian Wilayah Persekutuan |
| 1980–1981 | Timbalan Menteri Wilayah Persekutuan |
| 1981–1984 | Menteri Tak Berportfolio |
| 1984–1986 | Menteri Pelajaran |
| 1986–1987 | Menteri Pertahanan |
| 1991–1999 | Menteri Luar Negeri |
| 1999–2004 | Menteri Dalam Negeri |
| 1999–2003 | Timbalan Perdana Menteri |
| 2003–2008 | Menteri Kewangan |
| 2004–2008 | Menteri Keselamatan Dalam Negeri |
| 2008–2009 | Menteri Pertahanan |
| Jawatan lain | |
| 1961-1964 | Presiden Gabungan Pelajar Melayu Semenanjung |
| 1983–1988 | Pegawai Daerah Barat Daya |
| 2003–2006 | Pengerusi Pergerakan Negara-Negara Berkecuali |
| Maklumat peribadi | |
| Lahir | Abdullah bin Ahmad Badawi (1939-11-26)26 November 1939 Kampung Perlis,Bayan Lepas,Pulau Pinang,Negeri-negeri Selat (kiniMalaysia) |
| Meninggal dunia | 14 April 2025(2025-04-14) (umur 85) Institut Jantung Negara,Kuala Lumpur |
| Cause of death | Masalah pernafasan |
| Tempat semadi | Makam Pahlawan,Masjid Negara,Kuala Lumpur |
| Kewarganegaraan | Malaysia |
| Parti politik | .svg) UMNO |
| Gabungan politik lain |  Perikatan Barisan Nasional |
| Pasangan | Endon Mahmood Ambak (k. 1965; m. 2005) Jeanne Abdullah (k. 2007–2025) |
| Pertalian | Khairy Jamaluddin (Menantu) |
| Anak | Kamaluddin Abdullah Nori Abdullah |
| Ibu bapa |
|
| Saudara |
|
| Kediaman | Bait Badawi,Kampung Sungai Penchala |
| Pendidikan | Ijazah Sarjana Muda Sastera Pengajian Islam |
| Tempat belajar | Universiti Malaya |
| Pekerjaan | Ahli politik |
AllahyarhamTun Abdullah bin Haji Ahmad badawi (Jawi: عبد الله بن احمد بداوي; 26 November 1939 – 14 April 2025; juga dikenali sebagaiPak Lah) ialahPerdana Menteri Malaysia ke-5. Beliau juga merupakan bekas PresidenUMNO ke-6, parti politik yang paling besar dalam Malaysia. Selepas melepaskan jawatan Perdana Menteri Malaysia, 1 September 2009, beliau dilantik menjadi PengerusiInstitut Kefahaman Islam Malaysia (IKIM).[1]
Sebelum menjadi Perdana Menteri, beliau dilantik pada beberapa jawatan tinggi dalam kerajaan Malaysia. Namun, beliau dipecat sebagai Menteri kerana menyokong 'Team B' dalam Majlis AgungUMNO pada tahun 1987. Beliau tidak menjadi anggota kabinet lagi sehingga 1991. Pada tahun 1999 dilantik sebagai Timbalan kepada Mahathir, dan pada tahun 2003, Abdullah akhirnya mewarisi jawatan Mahathir sebagai Perdana Menteri Malaysia dan Presiden UMNO.
Dilahirkan dalam keluarga yang warak di Kampung Perlis,Bayan Lepas,Pulau Pinang, beliau menerimapendidikan menengah diSekolah Menengah Kebangsaan Tinggi Bukit Mertajam dan di Penang Methodist Boys School,Pulau Pinang. Abdullah memulakan kerjayanya sebagai guru. Beliau pada mulanya ingin belajar Ekonomi di Universiti, namun setelah gagal dalam kertas Statistik, beliau tidak dibenarkan melanjutkan kursus kepujian dalam bidang ekonomi dan memilih untuk belajar Pengajian Islam.[2] Selepas menerima Ijazah Sarjana Muda Sastera dalam bidang Pengajian Islam daripadaUniversiti Malaya pada tahun 1964, beliau menyertai sektor perkhidmatan awam sebagai Penolong Setiausaha diJabatan Perkhidmatan Awam. Pada tahun 1969, Abdullah berpindah keMajlis Gerakan Negara (MAGERAN), sebuah badan yang berkuasaeksekutif untuk mentadbir negara yang ditubuhkan selepas rusuhan kaum pada Mei 1969. Abdullah kemudiannya dinaikkan pangkat menjadi Ketua PengarahKementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan, sebelum menjadi Timbalan Ketua Setiausaha dalam kementerian yang sama pada tahun 1974.[3][4][5][6][7]
Beliau dikatakan mementingkan menikmati makan malam bersama keluarga dan gemar makananJepun. Sebagai seseorang yang dibesarkan diPulau Pinang, beliau amat gemar mencuba pelbagai jenis makanan.
Setiap hari, selepas sembahyangMaghrib, beliau akan mengajiAl-Quran. Adalah menjadi kebiasaan beliau menulis nota dalamJawi. KaranganShakespeare kegemaran beliau ialahJulius Caesar. Selain dari keluarga sendiri, tokoh yang banyak mempengaruhinya, yang beliau anggap sebagai mentor ialahTun Abdul Razak.
Antara peristiwa dunia yang meninggalkan kesan yang mendalam pada diri beliau ialahperistiwa 9/11, yang telah mendorong beliau untuk memperjuangkan fahaman Islam yang sederhana. Beliau juga adalah pencetusIslam Hadhari.[8]
Beliau juga sangat berminat dengan kereta. Malangnya beliau tidak banyak berpeluang memandu kereta sendiri atas sebab-sebab keselamatan. Untuk menghilangkan lelah bekerja, beliau mungkin bermaingolf, melakukan senaman atau meluangkan masa bersama cucu-cucunya. Abdullah juga gemarkan pertunjukan muzikal –My Fair Lady antara yang paling diminatinya – serta seniman klasik sepertiNat King Cole. Beliau juga mempunyai alatiPod Nano. Beliau menghargai hasil seniMalaysia, dan merupakan seorang pengumpul seni ukiran kayu, serta anyamanrotan.
Abdullah menyertaiUMNO pada tahun 1964. Pada tahun 1978, beliau meletakkan jawatan untuk menjadiahli parlimenKepala Batas diSeberang Perai Utara (kawasan parlimen yang pernah diwakili oleh allahyarham ayahandanya) sehingga kini. Sejak 1981, Abdullah adalah ahli Majlis Tertinggi UMNO. Beliau telah dipilih memegang jawatan Naib Presiden UMNO pada tahun 1984, 1987 dan 1990, dan dipilih semula untuk jawatan tersebut pada tahun 1996. Pada Perhimpunan Agung UMNO 2000, Abdullah dilantik sebagai Timbalan Presiden bagi penggal 2000 - 2003.
Pada awal tempoh khidmat Dr Mahathir sebagai Perdana Menteri, satu pertikaian yang pahit terletus dalam UMNO dan membahagikan parti menjadi dua kem. Kumpulan yang menyokong Dr Mahathir digelar 'Team A' atau dikenali sebagaiTeam Wawasan, manakala kumpulan yang menyokong bekas Menteri Kewangan,Tengku Razaleigh Hamzah dan bekas Timbalan Perdana MenteriTan Sri Musa Hitam digelar 'Team B'. Kemenangan Mahathir menyebabkan Tengku Razaleigh Hamzah dihalang daripada menyertai UMNO (Baru) yang baru ditubuh. Oleh sebab Abdullah seorang penyokong kuat kepada Musa Hitam, mentor politiknya, beliau dipecat sebagai Menteri Pertahanan dalam kabinet.
Abdullah dikembalikan jawatannya dalam kabinet pada 1991 dan diberikan jawatan Menteri Luar Negeri. Sehingga 1987, beliau pernah menjawat jawatan:
Kerjaya politiknya kembali sempurna dengan perlantikan beliau sebagai Timbalan Perdana Menteri serta Menteri Hal-ehwal Dalam Negeri pada Januari 1999, selepas pemecatanAnwar Ibrahim. Sebagai Menteri Hal-ehwal Dalam Negeri, Abdullah membatalkan pengharamanKitabIban.
Seterusnya, Abdullah dilantik sebagai Timbalan Perdana Menteri merangkap Menteri Dalam Negeri pada Januari 1999, sebelum dilantik menjadi Perdana Menteri Malaysia pada 31 Oktober 2003. Selain itu, Abdullah juga adalah Menteri Kewangan dan Menteri Keselamatan Dalam Negeri.
Sejak menjadiperdana menteri, Abdullah mengemukakanIslam Hadhari, satu tafsiran Islam yang mengatakan bahawa perkembanganekonomi danteknologi adalah secocok dengan ajaran Islam.
Apabila Mahathir berundur dari arena politik, beliau telah menggantikan beliau sebagai pucuk pimpinan parti pemerintah,Barisan Nasional.
DalamPilihan Raya Umum Malaysia 2004 yang merupakan pilihan raya sulung Abdullah sejak menjadi Perdana Menteri, beliau mencapai kemenangan besar untukBarisan Nasional, parti campurannya, dengan pencapaian 198 daripada 220 kerusi di Parlimen. DiTerengganu, partinya menewaskanPAS yang merupakan kerajaan negeri itu serta hampir-hampir menawan kubu PAS diKelantan.
Selepas kecemerlangan besar dalam penggal pertama beliau sebagai Perdana Menteri Malaysia apabila menyapu banyak kerusi padaPilihanraya Umum Malaysia 2004, beliau menerima tamparan dan ujian hebat apabila Barisan Nasional yang diketuainya padaPilihan raya umum Malaysia 2008 telah gagal mempertahankan majoriti 2/3 kerusi Parlimen dan kehilangan kuasa pemerintahan di 4 buah negeri iaituSelangor,Pulau Pinang,Kedah, danPerak kepada parti pembangkang serta sekali lagi gagal merampas balik kuasa diKelantan dalam Pilihanraya Umum Malaysia 2008. Oleh ini, Mahathir berpendapat bahawa Abdullah harus mempertimbangkan perletakan jawatannya sebagai Perdana Menteri Malaysia setelah kegagalan besar Barisan Nasional dalam pilihanraya tersebut.[9]
Abdullah tidak menawarkan diri untuk menjadi calon Presiden pada pemilihan Agung UMNO pada 2009. Beliau meletakkan jawatan dan serahkan kepada penggantinya,Najib Razak, semasa Perhimpunan Agung UMNO yang diadakan pada 1 April 2009. Namun begitu, sejurus sebelum meletak jawatan, Najib telah berjanji kepada Abdullah bahawa kawasannya di Kepala Batas akan terus menerima dana pembangunan, di mana beliau akan terus berkhidmat sebagai Ahli Parlimennya.[10]
Abdullah Badawi menyerahkan surat peletakan jawatannya kepadaYang di-Pertuan Agong pada 2 April 2009. Pada 3 April 2009, beliau digantikan oleh Najib Razak sebagai perdana menteri.[11] Timbalan Perdana Menteri, Najib, mengangkat sumpah sebagai perdana menteri baharu pada hari berikutnya. Abdullah kemudiannya dikurniakan gelaran "Tun" oleh RajaMizan Zainal Abidin atas jasanya kepada negara.[12][13]
Setelah gerakan untuk menuduh orang-orang kenamaan sepertiEric Chia dan Isa Abdul Samad dengan rasuah, usaha pentadbiran Abdullah untuk membanteras rasuah dikatakan menjadi kurang jelas. Masih dibahaskan sama ada Abdullah masih terus melawan rasuah secara diam-diam ataupun dia telah sengaja melambatkan usaha dalam menghapuskan rasuah.
Walaupun Abdullah mengatakan bahawa beliau mengalu-alukan pandangan atau kritikan yang membantu memperbaiki pentadbirannya, beliau telah memberi amaran kepadaMukhriz Mahathir yang mengkritik dasar ekonominya pada Mesyuarat Agong UMNO 2006.[14] Kerajaannya juga cuba mengawal sumber-sumber "bawah tanah" seperti laman web, forum dan blog, menganggap mereka yang menyebarkan maklumat secara maya sebagai "tidak punya kredibiliti".[15] Di bawahBill of Guarantee MSC, kebebasan Internet dijamin oleh kerajaan Malaysia. Oleh itu sebarang usaha untuk menyekat kebebasan bersuara di Internet dilihat sebagai usaha sia-sia.
Abdullah juga sering dikritik oleh penulis blog Malaysia dan media luar negara kerana sentiasa mendiamkan diri dengan kritikan terhadapnya. Dia telah bersumpah untuk bertindak keras ke atas penunjuk-penunjuk perasaan yang pro-demokrasi dan memberi sokongannya kepada polis untuk menghapuskan pertunjukan perasaan dan menangkap peserta dalam pertunjukan perasaan.[16] Ini telah diikuti oleh suatu siri larangan media berkenaan beberapa perhimpunan pro-demokrasi bersifat aman seperti Perhimpunan Bersih 2007 yang diadakan pada 10 November 2007. Media tempatan yang dikawal oleh kerajaan Malaysia tidak menyiarkan hal itu (dengan penuh) sedangkan ia telah diperihalkan oleh media luar negara seperti Al-Jazeera, Reuters, BBC dan CNN. Abdullah kemudian menyatakan bahawa dia pantang dicabar.[17]
Abdullah Ahmad Badawi sekali lagi dikritik mengamalkan tabiat menipu oleh ahli-ahli politik pembangkang, setelah beliau mengumumkan pembubaran Parlimen Malaysia pada 13 Februari 2008.[18] Ini kerana beliau telah berjanji pada 12 Februari 2008 bahawa pembubaran Parlimen tidak akan berlaku pada hari keesokan.[19]
Walau bagaimanapun, ketika ditanya wartawan mengapa Parlimen dibubarkan pada 13 Februari sedangkan beliau pada hari sebelumnya menafikan akan membubarkan Parlimen, Abdullah Badawi mengatakan beliau tidak boleh memberi sebarang bayangan mengenai pembubaran parlimen.[20]
Pada 28 Januari 2008, Abdullah Badawi mendakwa bahawa Malaysia di tangga kelapan dunia dalam konteks daya saing negara berdasarkan Laporan Daya Saing Dunia 2007 (World Competitiveness Yearbook 2007). Dakwaan itu hanya betul di kalangan kategori negara-negara yang mempunyai populasi 20 juta penduduk ke-atas, manakala keseluruhannya Malaysia hanya menduduki tempat ke-23 di dalam dunia.[21]
BekasTimbalan Perdana Menteri Malaysia, Anwar Ibrahim mengatakan bahawa Abdullah Badawi sengaja memutarbelitkan hakikat dan keputusan Abdullah untuk mengeluarkan fakta yang bercelaru ini adalah usaha yang sangat lemah untuk menyembunyikan fakta bahawa asas-asas ekonomi Malaysia telah gagal bergerak di bawah pemerintahannya. Menurut Anwar, daya saing Malaysia semakin merosot dan dalam keadaan di mana ekonomi Malaysia dulunya setaraf dengan Singapura dan Hong Kong, Malaysia sekarang di kedudukan ke-23 di seluruh dunia, manakala Singapura di kedudukan kedua dan Hong Kong ketiga.
Anwar berpendapat bahawa Malaysia memerlukan kepimpinan yang lebih berwibawa sekiranya Malaysia ingin memperkasakan ekonominya sebagai gagasan ekonomi bertaraf global.[22]
Pada 14 Julai 2008, ketua pembangkangWan Azizah Wan Ismail mengetuai 14 Anggota Parlimen dariPKR,PAS danDAP mengemukakan usul undi tidak percaya terhadap kepimpinan Abdullah Ahmad Badawi di bawah Peraturan Mesyuarat 18 (1) dan (2). Usul itu "Bahawa Dewan yang mulia ini mengambil ketetapan tidak percaya terhadap kepimpinan YAB Perdana Menteri Malaysia dan jemaah menteri beliau dalam menjalankan urus tadbir negara disebabkan terhakisnya keyakinan rakyat terhadap integriti kerajaan." Bagaimanapun usul itu ditolak olehSpeaker Dewan RakyatPandikar Amin Mulia dengan alasan peraturan 18(7).[23]SAPP pimpinanYong Teck Lee bertindak keluar dariBarisan Nasional kerana tidak lagi mempercayai Abdullah.UPKO juga hendak mengikut jejak SAPP tetapi membatalkan hasrat itu.[24]
Pada 30 April 2010, bekas perdana menteriMahathir Mohamad mendakwa penggantinya, Abdullah Badawi telah menyerahkan kepada Brunei dua blok pengeluaran minyak luar pantai,Blok L dan Blok M yang kaya dengan minyak sebelum bersara awal pada 2008 seperti yang dilaporkan oleh The Edge Financial Daily (22 April) dan Brunei Times sebagai pertukaran dengan daerahLimbang,Sarawak.[25] Ia 'dinafikan' oleh beliau yang berkata bahawa sumber di 'blok L dan M' di Laut China Selatan yang dirujuk oleh Dr Mahathir.[26]
Abdullah berkahwin dengan AllahyarhamahDatin Seri Endon binti Dato' Mahmood pada tahun 1965 dan dikurniakan dua orang cahayamata dan empat cucu.[27] Pada 20 Oktober 2005, isteri Abdullah Badawi, Endon Mahmood, meninggal dunia akibatbarah payudara. Endon didiagnosis penyakit itu pada 2003 manakala adik kembarnya Noraini, yang sebelum ini disahkan menghidap penyakit yang sama, meninggal dunia pada Januari 2003. Beliau menerima rawatan di Amerika Syarikat dan pulang ke Malaysia 18 hari sebelum kematiannya. Endon dikebumikan di tanah perkuburan Islam, diTaman Selatan, Presint 20,Putrajaya.[28]
Pada 6 Jun 2007, pejabat Perdana Menteri mengumumkan perkahwinan Abdullah Badawi bersamaJeanne Abdullah. Pada 9 Jun lalu, satu majlis tertutup telah diadakan di kediaman Perdana Menteri diSeri Perdana dan dihadiri oleh saudara terdekat. Jeanne pernah berkahwin dengan adik kepada arwah isteri Abdullah Badawi. Beliau juga pernah menjadi pengurus di kompleks kediaman Seri Perdana dan mempunyai dua anak hasil perkahwinan terdahulu.[29]
Abdullah dikritik kerana membenarkan menantunya,Khairy Jamaluddin, menjadi terlalu berpengaruh dalam politikUMNO.[30]
Abdullah juga dikritik kerana membenarkan abangnya Fahim Ibrahim Badawi membeli 51 peratus daripada MAS Catering Sdn Bhd yang dikawal kerajaan. Fahim kemudiannya menjual pegangan ini kepada LSG SkychefLufthansa dengan keuntungan besar.[31]
Beliau juga dikenali sebagai penyair.[32] PuisinyaKu Cari Damai Abadi telah diterjemahkan ke dalam lebih daripada 80 bahasa dan diterbitkan sebagai sebuah buku.[33]
Pada 11 September 2022, beliau dan bekasmenteri kesihatanKhairy Jamaluddin secara terbuka mendedahkan bahawa Abdullah telah mengalamidemensia, dan tidak dapat mengenali ahli keluarga atau berkomunikasi dengan berkesan.[34] Kesihatannya yang merosot pada tahun-tahun kemudiannya telah menghalangnya daripada perhatian umum dan memerlukan penggunaan kerusi roda.[35] Pada tahun 2024, dia dimasukkan ke hospital keranapneumotoraks spontan.[36]
Abdullah meninggal dunia pada 14 April 2025 pada usia 85 tahun[37] akibatkegagalan pelbagai organ[38] diInstitut Jantung Negara diKuala Lumpur.[39] Jenazah Abdullah dijangka disemayamkan di surau utama Masjid Negara pada 15 April 2025 dari jam 11 pagi hingga 1 tengah hari, sebelum dikebumikan diMakam Pahlawan masjid berkenaan.[40]
| Tahun | Perlembagaan | Undi | Prts | Lawan | Undi | Prts | Buang undi | Majoriti | Keluar | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1978 | Kepala Batas | Abdullah Ahmad Badawi (UMNO) | 12,645 | 62.41% | Musa Mohd. Yatim (PAS) | 7,616 | 37.59% | 5,029 | Tidak diketahui | |||
| 1982 | Abdullah Ahmad Badawi (UMNO) | 16,759 | 68.51% | Mohamad Sabu (PAS) | 4,115 | 16.82% | 25,277 | 12,644 | 80.29% | |||
| Khoo Siew Hoe (DAP) | 3,589 | 14.67% | ||||||||||
| 1986 | Abdullah Ahmad Badawi (UMNO) | 15,463 | 69.33% | Ahmad Hasan Salahuddin (PAS) | 6,841 | 30.67% | 22,900 | 8,622 | 75.81% | |||
| 1990 | Abdullah Ahmad Badawi (UMNO) | 17,025 | 70.35% | Ahmad Awang (S46) | 7,174 | 29.65% | 24,931 | 9,851 | 80.25% | |||
| 1995 | Abdullah Ahmad Badawi (UMNO) | 22,521 | 82.77% | Naser Mohd Radzi (S46) | 4,687 | 17.23% | 28,301 | 17,834 | 78.39% | |||
| 1999 | Abdullah Ahmad Badawi (UMNO) | 19,985 | 69.40% | Abd Khalid Rasid (PAS) | 8,810 | 30.60% | 29,413 | 11,175 | 81.22% | |||
| 2004 | Abdullah Ahmad Badawi (UMNO) | 25,403 | 77.72% | Abd Khalid Rasid (PAS) | 7,281 | 22.28% | 33,356 | 18,122 | 84.19% | |||
| 2008 | Abdullah Ahmad Badawi (UMNO) | 23,445 | 65.78% | Subri Md Arshad (PAS) | 12,199 | 34.22% | 36,328 | 11,246 | 84.45% | |||
Garis masa sebagai Ahli Parlimen yang telah berkhidmat selama lebih daripada 30 tahun
 | Wikimedia Commons mempunyai media berkaitanAbdullah Ahmad Badawi |
 | Wikipetik mempunyai koleksi petikan mengenai:Abdullah Ahmad Badawi |
| Penyandang Terdahulu | Perdana Menteri Malaysia 1 November2003 –2 April2009 | Penyandang Kemudian |
| Mahathir Mohamad | Najib Razak |
| Penyandang Terdahulu | Presiden UMNO 30 Oktober2003 –28 Mac2009 | Penyandang Kemudian |
| Mahathir Mohamad | Najib Razak |
| Penyandang Terdahulu | Timbalan Perdana Menteri Malaysia 8 Januari1999 –31 Oktober2003 | Penyandang Kemudian |
| Anwar Ibrahim | Najib Razak |
| Penyandang Terdahulu | Menteri Kewangan Malaysia 1 November2003 – [[]]2008 | Penyandang Kemudian |
| Mahathir Mohamad | Najib Razak |
| Penyandang Terdahulu | Menteri Pertahanan Malaysia 2008 – 2009 | Penyandang Kemudian |
| Najib Razak | Ahmad Zahid Hamidi |
Perdana Menteri Malaysia kelima | ||||||||||
| Keluarga |
|  | ||||||||
| Pusat pendidikan | ||||||||||
| Jawatan disandang | Timbalan Perdana Menteri (1999–2003) •Perdana Menteri (2003–09) •Setiausaha Agung Pergerakan Negara-negara Berkecuali (2003–2006) | |||||||||
| Puisi | ||||||||||
| Umum | |
|---|---|
| Perpustakaan negara | |
| Pangkalan data saintifik | |
| Lain-lain |
|
_-_SMN.svg)
