Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсᠪᠦᢉᠦᠳᠡ
中华人民共和国 (Хятад ) Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó Төрийн дуулал: 义勇军进行曲 Yìyǒngjūn Jìnxíngqǔ Сайн дурынхны марш "
БНХАУ-ын хяналтад байгаа газар нутгийг хар ногооноор харуулав; нэхэмжилсэн боловч хяналтгүй газар нутгийг цайвар ногооноор харуулав
Нийслэл Бээжин 39°55′N 116°23′E / 39.917°N 116.383°E /39.917; 116.383 Томоохон хотхүн амын тоогоор Шанхай Албан ёсны хэл Хятад хэл [ a] Хүлээн зөвшөөрөгдсөн орон нутгийн хэл Албан бичиг ХялбаршуулсанХятад ханз [ b] Угсаатны бүлгүүд Шашин Ард түмний нэршил Хятадууд Төр засаг Нэгдмэл Коммунист нэг-намынсоциалист бүгд найрамдах улс Ши Жиньпин Ли Кэчян Ли Жаньшу Ван Ян Хууль тогтоох байгууллага Ардын Төлөөлөгчдийн Их Хурал Түүх МЭӨ 2070 МЭӨ 221 1912 оны 1 сарын 1 • Бүгд Найрамдах Ард Улсын тунхаглал
1949 оны 10 сарын 1 1954 оны 9 сарын 20 1982 оны 12 сарын 4 1999 оны 12 сарын 20 Газар нутаг • Нийт
9,596,961 км2 [ e] 3 / 4 ) • Усны эзлэх талбай (%)
2.8 Хүн ам • 2022 тооцоо
1,410,539,758[ 3] 1 ) • 2020 тооллого
[ 3] 1 )• Нягтаршил
145[ 4] 2 (83 ) ДНБ (ХАЧП ) 2022 тооцоо • Нийт
▲ $30.074 их наяд[ 5] 1 )• Нэг хүнд ноогдох
▲ $21,291[ 5] 72 )ДНБ (нэрлэсэн) 2022 тооцоо • Нийт
▲ $18.321 их наяд[ 5] 2 )• Нэг хүнд ноогдох
▲ $12,970[ 5] 67 )ОТББИ (2019) ▼ 38.2[ 6] дундаж ХХИ (2021) ▲ 0.768[ 7] өндөр 79 Мөнгөний нэгж Хятадын юань (元/¥)[ f] Цагийн бүс UTC +8 Огнооны формат жжжж-сс-өө (年/月/日) Жолооны тал баруун (Эх газрын Хятад)Хонконг баМакао ) Утасны томьёо +86 +852 (Хонконг)+853 (Макао)Домэйн нэр
Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс (товчоорХятад ) —Дорнод Азид оршсонбүрэн эрхт улс
Хятад улс 9.6 сая км2 нутаг дэвсгэртэй дэлхийн3-р том орон бөгөөд зүүн талаарааНомхон далайд тулж бусад талаарааВьетнам ,Лаос ,Бирм ,Бутан ,Энэтхэг ,Балба ,Пакистан ,Афганистан ,Тажикистан ,Киргиз ,Казах, Монгол ,Орос ,Хойд Солонгос гэсэн 14 улстай хиллэдэг. Хангай говь, халуун сэрүүн гээд газрын тогтоц, уур амьсгал янз бүр.Тайвань , Энэтхэг зэрэг хэдэн оронтой газар нутгийн маргаантай. 1.36 тэрбум буюу дэлхийнхамгийн олон хүнтэй улс юм. Үндсэн хүн амхятад үндэстнийг (91.5%) багтаагаад56 нэрийн ард түмэн байна. Албан ёсны хэл —хятад . Нийслэл —Бээжин .
Хятададэртнээс соёл иргэншил тогтсон. ДомгийнСя улсаас хойш НТӨ 221 ондЦинь улс хүчирхэгжиж хятад үндэстний анхны нэгдсэн улсыг үүсгэжээ. Олон улс халалцсаар 1911 ондманж Чин улс мөхсөнөөр хаант засгаас татгалзаж,бүгд найрамдах засаг авсан бөгөөдиргэний дайныг төгсгөж өнөөгийн БНХАУ 1949 онд байгуулагдсан.Коммунист (эв хамт) улс төрийн дэглэм,зах зээлийн баримжаатсоциалист (нийгэм журамт) эдийн засагтай,нэгдмэл төрийн байгууламжтай. Дотроо муж,өөртөө засах орон , төвөөс захирах хот, онцгой захиргаат орон гээд 33 нутаг болжхуваагддаг .
Хятад улс аж үйлдвэржиж, эдийн засаг нь тогтмол хурдтай өсч байгаа бөгөөддотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээгээрАмерикийн Нэгдсэн Улсын дараа 2-рт байна. Цөмийн зэвсэгтэй. 1971 онд Тайваньд байсанНэгдсэн Үндэстний Байгууллагын - суудлыг зүй ёсоор авсан бөгөөд НҮБ-ын Аюулгүй зөвлөлийн байнгын гишүүн юм.Дэлхийн Худалдааны Байгууллага , АПЕК,Шанхайн Хамтын Ажиллагааны Байгууллага ,Их Хорь зэрэг олон улсын байгууллагын гишүүн.
Хятад хэлээр улсын товч нэрийг «Жунгуо » (中国; Жунгаа) гэх бөгөөд тус улсад монголоор «ᠳᠤᠮᠳᠠᠳᠦ ᠤᠯᠤᠰ » (Дундад улс) гэж орчуулан бичдэг. Энэ ньсоёл иргэншлийн төв гэсэн санаа, эрт цагт тойрж асан бүдүүлэг аймгуудаас ялгасан утга юм.
Харин дэлхийн бусад оронд дээрхээс гадна үндсэн хоёр төрлийн нэрээр нэрийдэж байна.
Нэг нькидан үндэстнийг анх нэрийдсэнээс үүсэлтэй,монгол ,оросоор дамжсан «Хита » төрөл. Үүнд «ᠬᠢᠲᠠᠳ », монгол кириллээр «Хятад », буриад, халимаг кирилээр «Хитад», «Китд» гэж бичих хамаарна. Урьдын «хятад улс» ньСүн улс ,Мин улс ,Дундад Иргэн Улс гэж өөр өөр нэртэй бол одоогийнхБүгд Найрамдах Хятад Ард Улс (БНХАУ) гэсэн нэртэй.
Нөгөө нь эртнийЦинь улсын гарвалтай,самгарди ,перс хэлээр дамжин тархсан «Чина » төрлийн нэрс юм.
Хятад улс 9,596,961 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай,Канадаас бага,Америкаас ялимгүй том буюу дэлхийн3-р том орон болно. Маргаантай газар нутаг ихтэй, тоо хэмжээ нарийн тохироогүй.
Хиймэл дагуулаас Физик газрын зураг
Хойд өргөргийн 18° — 54°, зүүн уртрагийн 73° — 130° дотор НҮБ-ийн ангиллаарДорнод Азид оршино. Нутгийн хэсэг Хайнань нь зүүн өмнөд азид, ЮНЕСКО-гийн ангиллаар Шинжаан, Төвөд, Өвөр Монгол, Төвөд ньТөв Азид хамаарна.
Хятад 22,117 км хуурай газрын хилийн уртаар дэлхийд тэргүүлэх бөгөөдВьетнам ,Лаос ,Мьянмар ,Энэтхэг ,Бутан ,Балба ,Пакистан ,Афганистан ,Тажикистан ,Киргиз ,Казахстан ,Монгол ,Орос ,Умард Солонгос гэсэн 14 оронтой хиллэдэг. Дорнод захаараа Номхон далайд 18000 км эрэгтэй. ҮүндБохайн тэнгис ,Шар тэнгис ,Дорнод Хятадын тэнгис ,Тайванийн хоолой ,Өмнөд Хятадын тэнгист гарах бөгөөд Өмнө Солонгос, Япон, Тайвань, Вьетнам, Филиппинтэй усан хил тогтоожээ.
Өмнөдийн Гуанши нутаг
Хятадын газрын гадарга хотгор гүдгэр. Нутгийн 33 хувийг уул нуруу, 26 хувийг тэгш өндөрлөг, 19 хувийг дов гүвээ, 12 хувийг нам доор газар, 19 хувийг гол мөрний сав газар эзэлнэ. Дорно умард талаар хүн ам шигүү суух тэнгисийн эргийн нам доор газар,Хятадын их тал байх ба умард нутгаарМонголын тэгш өндөрлөгийн өмнөд зах, баруун өмнөд хэсэгтХөхнуур-Төвөдийн тэгш өндөрлөг (4000 м-ээс өндөр) байна. Дорно өмнөд нутгаар дов гүвээ хавтгай нутаг, баруун хойд хэсгээрЗүүнгар ,Говь ,Такламакан зэрэг эх газрын хотгор, хүнгүй цөлүүд байна. Хамгийн нам доор цэгАйдин нуур (−154 м)Турфаны хотгорт байна. Нутгийн өрнөд зах, хилээр голцууХималай ,Кунь-Лунь ,Памир ,Каракорум ,Тэнгэр уул (Тянь-Шань),Алтай зэрэг хөвч нурууд тогтжээ.
Умардын Ганьсү нутаг Дэлхийн 17 өндөр уулын 9 нь Хятадын хил дээр байдаг. ХималайнЭверест (8848 м),Лхоцэ (8516),Макалу (8485),Чо Оюу (8188), КаракорумынЧогори (8611),Гашербрум I (8080),Конгур (7649), Тэнгэр уулынЯлалтын оргил (7439), Кунь-ЛунийУлугмузтаг (6973), АлтайнХүйтэн (4374) болонУтай (3061) зэрэг уулс байна.
Хөх мөрөн
Хятад улсын хуурай газрын 0.28 хувь гадаргын ус байна. 50,000 орчим гол горхины нийлбэр урт 420,000 километр.Хөх мөрөн (6300 км урт) Шанхай орчмоор,Хатан гол (Шар мөрөн) Тяньжинь орчмоор,Хар мөрөн (Амар) Оросын нутагт орж,Сувдан мөрөн Макао орчмоор далайд цутгадаг. МөнЛяо ,Хуай , Вэй,Ялу , Вэй, Юань, Шян, Тарим гол байх баМеконг ,Брахмапутра ,Эрчис ,Или гол Хятадын нутгаас эх авдаг.Хөх нуур (4340 км²),Ханка ,Пуян ,Дунтин , Тайхү,Далай , Хунзэ зэрэг нуур бий.
Гол мөрд тариалангийн газар болно. Эрт цагт үүсгэсэн Бээжингээс Ханжоу хүрэх усан суваг (1794 км) байна.
Хятад улснүүрс ,төмрийн хүдэр ,газрын тос ,шатдаг хий ,сурьма ,цайр ,никель ,гянт болд ,давсны нөөцтэй.
Өмнөд нутгаар тропикийн дулаан уур амьсгал, умард захаар суб-арктикийн хүйтэн уур амьсгалтай. Төвөдийн өндөрлөгт альпийн уур амьсгалтай. Хармөрөн мужид I сард дунджаар −30 °C, VII сард 18 °C байх бол Хайнаньд I сард 17 °C, VII сард 28 °C байдаг.
Дорнод өмнөд эргээр жилийн 1500 мм-ээс дээш тунадас унадаг бол баруун хойд говь, цөлөөр 100 мм хүрэхгүй хур тунадастай.
Хулсны баавгай
Хятадад 34,687 зүйлийнамьтан ургамал байна. Дэлхийд зүйлийн тоогоор Бразил, Колумбийн дараа гуравдугаар байрт орно.
551 зүйлийн хөхтөн, 1221 зүйлийн жигүүртэн, 424 зүйлийн хоёр нутагтан, 333 зүйлийн шавж байгаагаас 840 зүйлийн амьтан мөхөх аюултай байгаас сэрэмжлэн улсын хэмжээнд 2349 тусгай хамгаалттай газар нутгийг зааж өгчээ.
Хятадад 30,000 гаруй зүйлийн ургамал бий.Ой олон төрлөөрөө байна.Хулс ихээр анхааралд өртдөг.
Хүн амын нягт сийрэг Хятадын хүн амын тоо (1953-2010)[ 8] Он Хүн амын тоо %± 1953 582,603,417 — 1964 694,581,759 19.2% 1982 1,008,175,288 45.1% 1990 1,133,682,501 12.4% 2000 1,265,830,000 11.7% 2010 1,339,724,852 5.8%
Хятадын "Синхуа" агентлагийн мэдээлж буйгаар 2021 онд 1,412,636,575 хүн амтай болжээ. Дэлхийн хамгийнолон хүнтэй улс юм. 16.6 хувь нь 14 хүртэлх насны хүүхэд, 70.1 хувь 15-60 настай, 13.3% нь 60-аас дээш ахмад настан байв. Дундаж наслалт — 73.2 жил, хүн амын жилийн өсөлт — 0.46%.[ 9]
1979 оноос «Нэг хүүхдийн бодлого» хэрэгжүүлэх болсон. Хэт өсөлтийг зогсоож, хэмжээг хязгаарлах, ядуурлыг бууруулахад амжилт олсон боловч ажиллах хүч цөөрөх, хүүхэд нуух, наймаалах муу үйл бас дагалджээ. Төрж буй хүүхдийн эр-эмхүйсийн харьцаа 105/100 болж гажсан бөгөөд 2010 онд бүр 118/100 байжээ.[ 10] [ 11]
Хэл-угсааны газрын зураг
БНХАУ ард иргэдээ хэл, яс үндсийг нь харгалзан56 нэрээр бүртгэдэг. Үндсэн хүн амДотор газрын унаган, тариачин уламжлалтайхятад үндэстэн 91.5 хувийг бүрдүүлж, Төвөд Шиньжян хоёроос бусад муж, оронд дийлэнх олон болон амьдарч байна.
56 ардын хувцас Буддын сүмийн лам Үлдсэн 8.5 хувийг 16.9 саяжуан , 10.5 саяхотон үндэстэн , 10.3 саяманж , 10.0 саяуйгур , 9.4 саямяо , 8.7 саяи , 8.3 саятужя , 6 саятөвөд , 6 саямонгол , цаашилбалсолонгос ,казах ,дуншян ,дагуур , 3 мянгантатар гээд 55 өөр нэрийн ард түмэн бүрдүүж байна.[ 12]
Улсын албан ёсны хэл ньхятад хэл . Хятад хэлтний 70 хувь нь үндсэн аялга буюуумард аялгаар (мандарин ) ярьж байна.Ү (Шанхайн),юэ (Хонконгийн),минь зэрэг олон аялга нь хоорондоо ойлголцоход төвөгтэй боловч бүгд нэг ханзаар бичих дүрэмтэй. 1956 оноос хялбар ханз хэрэглэсэн.
Өмнөд нутгаартай-кадай ,төвөд-бирм ,мон-кхмер , умард нутгаартунгус ,монгол ,түрэг төрлийн хэлээр хэлцэнэ.
Хятадуудкүнз ,бомбо (дао ),будда гэсэн «гурван шашин ном»-ыг эртнээс идээшүүлж авсан.[ 13] Хотон үндэстэн болонтүрэг угсаатан ислам шүтлэгтэй. БНХАУ эхэндээ шашныг хориглосон ч 1980-аад оноос хяналттай чөлөөлжээ.
Хятад улс хотжиж байгаа. 1990 онд хотын хүн ам 20% байсан бол 2007 онд 46% хотынхон болцгоосон.[ 14]
Ажил хайж хөдөөнөөс хот бараадсан 220 сая хүн бий.[ 15] өөртөө засах орнуудад сийрэг суудаг.
1.Шанхай 24.Күньмин
Бээжингийн ойрх агуйгаас 750,000 жилийн тэртээх «босоо хүн»-ий араг яс олсон.
НТӨ 7000 оны үед хамаарах бичиг зураг Жиахү гэдэг газраас олжээ.
Хятад орны түүхэн газрын зураг Хятадад анх домгийн Шя улс НТӨ 2100 онд бүрэлдсэн ба хагас домгийн шинжтэйШан ,Жоу улсууд залган байв. Хатан гол (Шар мөрөн), Хөх мөрний адаг, Дотор газар үүссэн вант улсууд НТӨ 500 он болоход байлдагч олон тал болон зэрэгцэн оршсон байна. Эрт үед ХятададКүнз , Мэнз, Сүнз зэрэг соён гэгээрүүлэгч,Сыма Цянь түүхч амьдарч байв.
НТӨ 221 ондЦинь Ши Хуан бусад улсыг байлдан дагуулжхятад үндэстний анхны нэгдсэн улсыгШиань хотод төвлөн байгуулж, хэл бичгийн дүрэм, мөнгөний нэгж, хэмжих нэгж зэрэг нэгэн хэв болгожээ.Цинь улсын тавьсан суурин дээрХань улс (НТӨ 206–НТ 220 он) тогтож газар нутгаа ихээр тэлж СолонгосынКогурё , Вьетнамын улс, МонголынХүннү улстай хиллэх болжээ. Хан улсын үедкүнзийн суртал дэлгэрч, төрийн ёс жигдэрсэн юм.
Цинь Шихуаны бунхан Дараа ньГурван улсын үе (220–280),Жинь улс (265–420),Умард ба Өмнөд улсуудын үед тархай бутархай байлдаж байсны эцэст 581 ондСүй улс дахин нэгтгэжээ. Когурётэй хийсэн дайны дараа хүчин муудаж төрийн эргэлтээр Тан улс байгуулагдсан.Тан улсын (618–907) үед уран зураг, яруу найраг хөгжиж,буддын шашин хүчтэй дэлгэрсэн болСүн улсын (960–1279) үед цаасан мөнгө хэвлэж, байнгын тэнгисийн цэрэгтэй болж, күнзийн үзэл эргэн иржээ. 11-р зуунд Хятадын хүн ам 100 сая хүрч олширсон байв.
Умардын түрэг, монгол, зөрчиний довтолгоог хорихЦагаан хэрэм 13-р зуунд хятад үндэстэн, түүний Дотор газар бүхлээрээ харь хэлтмонголчуудын харьяанд орсон. Их Монгол улс Евразийг нэлэнхүй эзлээдХубилай хаан нийслэлийгДайдуд (Бээжин) нүүлгэн, 1371 онд улсын нэрийгЮань хэмээгээд 1279 онд Сүн улсын үлдэгдлийг бүрэн даржээ. Юань улсын үеддөрвөлжин үсэг хэрэглэж, буддын шашныг улсын шашин болгож байв.
Юань улсыг хятад тариачинЖү Юаньжангийн удирдсан бослого нураажМин улсыг (1368-1644) үүсгэв. Мин улсын үед урлаг соёл цэцэглэж, хөлөг онгоц ньАфрик хүрч аялсан ба Цагаан хэрэмийг ихээр барьжНаньжинд (өмнөд нийслэл) байсан нийслэлийг 1421 ондБээжинд (умард нийслэл) авчирчээ.Ван Янмин күнзийн шинэ суртлыг нэвтрүүлсэн.
17-р зуунд умардын тариачин-нүүдэлчинманж үндэстэн хүчирхэгжив. 1644 ондЛи Зичөнгийн удирдсан бослого Бээжинг эзэлж Мингийн сүүлчийн хаан амиа хорлов. Мөн онд Мингийн жанжинҮ Сангуй Цагаан хэрэмийн хаалгыг манжийн цэрэгт онгойлгон өгсөнөөр манжЧин улс (1616-1912) Бээжинг эзлэн улмаар 1662 он гэхэд Дотор газрыг бүрэн дагуулжээ. Чин улс 18-р зууныг дуустал газар нутгаа ихээр тэлсэн нь Юань улсынхаас арай бага газар нутагтай байсан боловч 19-р зуунаас дотоодын хятад,мяо ,дунган зэрэг ардын бослого, Британи, Франц зэрэгЕвропын империалист улсуудын гар дүрэлтэд хүчин доройтжээ.Хар тамхины нэгдүгээр дайнаар 1842 ондХонконггийг Британид өгч,Япон-манжийн дайнд ялагдан 1895 ондТайванийг Японд алджээ.
Хятадын үндсэрхэг үзэл сэргэж тэмцсээр 1911 оныЦагаагчин гахай жилийн хувьсгал Чин улсыг мөхөөсөн баМонгол тусгаар тогтносон.
Сунь Ятсен, Чан Кайши 1912 оны 1 сарын 1-ндДундад Иргэн Улсыг Сунь Ятсен түр ерөнхийлөгч зарлан тунхаглав. Хятад оронбүгд найрамдах засагт шилжжээ. Удалгүй Чингийн жанжин асан Бээжинд суугааЮань Шикай ерөнхийлөгч болсон ба Хятадын зүг бүрт жанжид бүлэг үүсгэх ба нэр төдий нэгдмэл, үнэндээдайн байлдаан ихтэй байв. 1928 ондГоминдан намынЧай Кайши нэгдсэн удирдлаганд оруулж Наньжинд нийслэлийг шилжүүлэв. Гэвч шинэ өрсөлдөгч буюу ЗХУ-аар дэмжигдсэнкоммунист улс байгуулахыг хүсэгчид дайтаж эхэлжээ.
1931 ондЯпон Хятадын зүүн хойд нутагт халдажМанж-го улсыг үүсгэв. 1937-1945 оны хоорондохЯпон-хятадын дайнд гоминдан болон коммунист хүчин эх орны төлөө эвсэв. 1945 онд Япон дайнд бууж өгсөн ба Тайвань буцаад Хятадын харьяанд ирэв.
Хэд хэд хүчтэй байлдсаны эцэст коммунист хүчин ялж 1949 онд Бээжинг нийслэл болгож, Гоминданы үлдэгдэлТайвань руу дүрвэв.
1949 оны 10 сарын 1-нд Коммунист намын даргаМао Зэдун Бээжингийн төв талбайд БНХАУ байгуулагдсаныг зарлан тунхаглав. Ардын Чөлөөлөх Арми 1950 онд Тайванийн (Гоминданы) харьяанд байсанХайнанийг эзэлж авсан төдийгүй тусгаар байсанТөвөдийг эзэлж авав.
Мао газрыг хурааж, эдийн засаг, нийгмийн эрс хувьсгал хийж байв. «Их үсрэлтийн бодлого» нь амжилттай болоогүй, 1966 оны «Соёлын хувьсгал» нь бас л олон сая хүний амийг үрсэн. Мао 1976 онд нас баржДэн Сяопин төрийн эрхэнд гарч 1978 оноос эдийн засгийг чөлөөлж эхэлсэнээр Хятад улс төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн эдийн засагт аажмаар шилжин холимог шинжинд оржээ. Мөн «Нэг хүүхдийн бодлого» хэрэгжүүлсэн. Одоогийн үндсэн хууль 1982 онд шинэчлэн батлагдсан. Энэ хугацаанд хүнд, хөнгөн аж үйлдвэр хөгжин «Дэлхийн үйлдвэр» хэмээн нэрлэгдэх болтлоо эдийн засаг нь өссөн юм.
1993 оны 3-р сараасЖян Жэминь , Жү Рунжи, 2002 оноосХу Жинтао , Вэнь Жябао нар улсыг удирдав. Эдийн засаг, ардын амжиргаа дээшилсэн. Гэвч улс төрийн ардчилалгүй хэвээрээ бөгөөд 1989 оны ардчиллыг хүссэнТяньаньмэний талбайн бослого , 2000-аад оны уйгур, төвөдийн салан тусгаарлах хөдөлгөөнийг цэргийн хүчээр дарав. 2005 онд Салан тусгаарлахын эсрэг хууль гаргасан.
2012 онд дараагийн удирдлага буюШи Жиньпин ,Ли Көчян нар нам, төр, засгийг тэргүүлэх болж «Нэг хүүхдийн бодлого»-ыг зөөлрүүлсэн.
Ардын төлөөлөгчдийн их хурал БНХАУ 1954, 1975, 1978, 1982 онд үндсэн хуулиа шинэчилжээ. Үндсэн хуульд зааснаар «ажилчин анги удирдаж, ажилчин болон тариачны холбоонд түшиглэсэн ардын ардчилсан дэглэмтсоциалист улс» юм. Дэлхий дээр социалист улс цөөхөн үлдсэн.
Ардын төлөөлөгчдийн их хурал (АТИХ) — төрийн эрх барих дээд байгууллага. АТИХ хууль тогтоож, улс орны чухал шийдвэрийг гаргана. 2,987 төлөөлөгчийг 5 жилийн хугацаатай сонгох бөгөөд жилд нэг удаа 14 хоног хуралдаад тардаг.Улсын дарга — төрийн тэргүүн. АТИХ болон түүний байнгын хорооны шийдвэрийг батлах, төрийн албан хаагчдыг томилох, алдар цол шагнах гэх мэт олон үүрэгтэй. Одоогийн БНХАУ-ын дарга нь 2012 онд сонгогдсонШи Жиньпин .Төрийн зөвлөл (Ардын төв засгийн газар) — төрийн шийдвэрийг хэрэгжүүлэх дээд байгууллага. АТИХ-аас сонгож улсын дарга баталдаг. АТИХ, түүний байнгын хороонд ажлаа тайлагнана. Ерөнхий сайд, ерөнхий сайдын орлогч, яам болон төрийн хорооны сайд нар, Улсын банкны даргаас бүрддэг. Одоогоор 28 яам, хороотой. Одоогийн ерөнхий сайд —Ли Көчян .Хятад улс нэг гоц намтай.Хятадын эв хамт нам (ХКН) нь 1921 онд байгуулагдсан, 1949 оноос эрх баригч нам болсон. Удирдах дээд байгууллага нь 5 жил тутамд хуралддаг Их хурал, түүнээс сонгогдсон Төв хороо юм. Үнэндээ Намын төв хорооны 500 гишүүн, түүний Улс төрийн товчооны 7 гишүүн улсыг удирддаг.[ 16]
Тайвань-Хятад хоёрын нутаг
БНХАУ дэлхийн 180 улстай дипломат харилцаатай, 171 улсад Элчин сайдын яамтай байна. 1971 онд Тайвань (БНХУ )-д хадгалагдаж байсанНҮБ -ын суудал БНХАУ-д шилжин ирсэн. Хятад улс НҮБ-ын аюулгүйн зөвлөлийн байнгын 5 гишүүний нэг,Их хорь ,БРИКС -ын бүлэг,Шанхайн Хамтын Ажиллагааны Байгууллагын гишүүн юм. Дорно Азийн уулзалт, АСЕАН-ы уулзалтад оролцдог.
БНХАУЗХУ -тай сайн харьцаатай байснаа 1960-аад оноос муудсан,Энэтхэгтэй Аксай Чин нутгаас болж дайтаж муудсан. Харин 1990 оноос хойшОрос , Энэтхэгтэй түншийн хэмжээнд хүртэл харьцаа сайжирсан. БНХАУ одоогоор ЯпонтойСэнкакү олтригийг булаацалдаж байгаа бөгөөдТайванийг анхнаасаа л өөрийн гэж үзэн гадаад улстай харилцах эрхийг нь хааж иржээ.
1997 ондХонконгийг Их Британиас, 1999 ондМакаог Португалаас буцаан авсан нь гадаад харилцааны том амжилт байв.
Хүний эрхийг зөрчиж , ардчиллыг боомилдог гэдгээрээ өрнөдийн орнуудаас их шүүмжлэл хүртдэг.
Зүг чигийн бүсчлэл — 6 орон Хятад улс нутаг дэвсгэрээтаван түвшний олон нэгжээр хуваадаг.
Нэгдмэл улс. I дэсийн (мужийн зэргийн) 33 нутаг байна. Үүнд хоёронцгой захиргаат орон (Хонконг ,Макао ) нь илүү их өөртөө засах эрх эдэлнэ. Мөн 22муж , 5өөртөө засах орон , 4төвөөс захирах хот бий.
Зүүн хойд орон, баруун өмнөд орон гэх мэтээр 6 бүс болгон хуваадаг.
Тайвань
Mapa mudo del nivel provincial de China БНХАУ-ын I дэсийн 33 нутаг болон Тайвань газрын зурагт
№ Нутгийн нэр Хятадаар Талбай (км²) Хүн ам (2010) Нутгийн төв —муж 1 Аньхуй ᠠᠨᠾᠦ᠋ᠢ 安徽 139,700 59,500,510 Хөфэй 2 Ганьсү ᠭᠠᠨᠰᠤ 甘肃 454,300 25,575,254 Ланьжоу 3 Гирин ᠭᠢᠷᠢᠨ 吉林 187,400 27,462,297 Чанчүнь 4 Гуандун ᠭᠤᠸᠠᠩᠳᠦ᠋ᠩ 广东 180,000 104,303,132 Гуанжоу 5 Гуйжоу ᠭᠦᠢᠵᠸᠦ 贵州 176,000 34,746,468 Гуйян 6 Жөжян ᠵᠸᠵᠢᠶᠠᠩ 浙江 102,000 54,426,891 Ханжоу 7 Жянсү ᠵᠢᠶᠠᠩᠰᠦ 江苏 102,600 78,659,903 Наньжин 8 Жянши ᠵᠢᠶᠠᠩᠰᠢ 江西 167,000 44,567,475 Наньчан 9 Ляонин ᠯᠢᠶᠤᠤᠨᠢᠩ 辽宁 145,900 43,746,323 Мүгдэн 10 Сычуань ᠰᠸᠴᠤᠸᠠᠨ 四川 485,000 80,418,200 Чөндү 11 Фүжянь ᠹᠦᠵᠢᠶᠠᠨ 福建 121,300 36,894,216 Фүжоу 12 Хайнань ᠬᠠᠶᠢᠨᠠᠨ 海南 34,000 8,671,518 Хайкоу 13 Хармөрөн ᠬᠠᠷᠠᠮᠦ᠋ᠷᠡᠨ 黑龙江 454,000 38,312,224 Харбин 14 Хөбэй ᠾᠸᠪᠸᠢ 河北 187,700 71,854,202 Шижяжуан 15 Хөнань ᠾᠸᠨᠠᠨ 河南 167,000 94,023,567 Жөнжоу 16 Хөхнуур ᠬᠥᠬᠡᠨᠠᠭᠤᠷ 青海 721,200 5,626,722 Шинин 17 Хүбэй ᠬᠤᠪᠸᠢ 湖北 185,900 57,237,740 Үхань 18 Хүнань ᠬᠤᠨᠠᠨ 湖南 210,000 65,683,722 Чанша 19 Шаньдун ᠱᠠᠩᠳᠦ᠋ᠩ 山东 153,800 95,793,065 Жинань 20 Шаньси ᠱᠠᠨ ᠰᠢ 山西 156,300 35,712,111 Тайюань 21 Шэньси ᠱᠠᠨᠰᠢ 陕西 205,600 37,327,378 Шиань 22 Юньнань ᠶᠦᠨᠨᠠᠨ 云南 394,000 45,966,239 Күньмин —өөртөө засах орон 23 Гуанши ᠭᠤᠸᠠᠩᠰᠢ 广西 236,000 46,026,629 Наньнин 24 Ниншя ᠨᠢᠩᠰᠢᠶᠠ 宁夏 66,400 6,301,350 Иньчуань 25 Өвөр Монгол ᠥᠪᠦᠷ ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ 內蒙古 1,183,000 24,706,321 Хөх хот 26 Төвөд ᠲᠦᠪᠡᠳ 西藏 1,228,400 3,002,166 Лхас 27 Шинжаан ᠰᠢᠩᠵᠢᠶᠠᠩ 新疆 1,660,400 21,813,334 Өрөмч —онцгой захиргаат орон 28 Макао 澳门 29 552,300 Макао 29 Хонконг 香港 1,104 7,061,200 Хонконг —төвд захирагдах хот 30 Бээжин ᠪᠡᠭᠡᠵᠢᠩ 北京 16,800 19,612,368 Бээжин 31 Тяньжинь ᠲᠢᠶᠠᠨᠵᠢᠨ 天津 11,305 12,938,224 Тяньжинь 32 Чунчин ᠴᠦᠩᠴᠢᠩ 重庆 82,300 28,846,170 Чунчин 33 Шанхай ᠱᠠᠩᠬᠠᠢ 上海 6,341 23,019,148 Шанхай
2015 он. Сүрт жагсаал Байлдааны хөлөг онгоц Хятад улсын зэвсэгт хүчин ньАрдын Чөлөөлөх Арми юм. 2,285,000 хүн алба хааж байна. Цэргийн төв зөвлөл удирддаг. Хуурай замын цэрэг, цэргийн нисэх хүчин, тэнгисийн цэрэг, стратегийн цөмийн зэвсгийн хүчин, их бууны хорооноос бүрдэнэ. Батлан хамгаалахад 132 тэрбум $ зардгаарааАНУ -ын дараа 2-рт орно. ДНБ-ийн 1.5%-тай тэнцэнэ. Цөмийн 50-75 пуужин байна.
Зөвлөлтийн зэвсэг техникт суурилан дотооддоо үйлдвэрлэдэг. Сүүлийн үед ОросоосСу-30 сөнөөгч онгоц худалдан авсан ба өөрөөЧөндү Ж-10 ,Шэньян Ж-11 зэрэг нисэх онгоц үйлдвэрлэжээ. Байлдааны үндсэн танк 7950, хуягт 5000, их буу 6000-аас олон бий.ЗТЗ-99 танк,ХЧ-9 газар-агаар төрлийн пуужин,ЗБД-97 загварын хуягт машиныг сүүлд үйлдвэрлэн хэрэглэж байна. Умард, дорнод, өмнөд гэсэн тэнгисийн флоттой. Нисэх онгоц тээгч 1 хөлөг онгоц, 55 шумбагч, нийт 200 гаруй хөлөг онгоцтой.
Шанхайн худалдааны гудамж Газрын тосны цооног Экспортын барааны бүтэц 2014 оны Хятад улсындотоодын нийт бүтээгдэхүүн 10 их наядам.доллартай тэнцэж дэлхийд 2-р байр эзэлж байна. Нэг хүнд ноогдох ДНБ нэрлэсэн үнээр 7,589 $, худалдан авах чадвараар тэгшитгэсэн үнээр 12,880 $ (80-р байр) байв.
1949 оноос төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засагтай байсан улс 1978 оноос эдийн засгийг чөлөөлж зах зээлийн эдийн засагт шилжсэнээр мэдэгдэхүйц үр дүнтэй байлаа. Хувийн өмчийг зөвшөөрсөн бөгөөд томоохон үйлдвэрүүд төрийн мэдэлд байдаг. Хятадын хямд, ихээр байгаа ажиллах хүчнийг ашиглахаар гадаадын хөрөнгө оруулалт их орсон бөгөөд үндэстэн дамнасан корпорациуд Хятадад хамгийн хямд зардлаар бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэж байна. Жилийн дундаж өсөлт тогтмол 10.5 хувь байдаг. Эрчим хүч, газрын тосны гол хэрэглэгч болсон. Жилд 3.9 их наяд $ бүтээгдэхүүн экспортолдгоороо дэлхийд тэргүүлдэг.
Мөнгөний нэгж нь —Хятадын юань . 2010 оноос эхлэн Орос улс доллараар биш юаниар Хятадтай наймаа хийдэг болсон.
Хятад улсад 1 тэрбум хүн гар утас, харилцуур утсаар холбогдож байна. 2013 онд 591 сая хүн байнга интернет хэрэглэж байсан.
Хятадын цахилгаан холбоо ,Хятадын сүлжээ холбоо хоёр компани энэ салбарт тэргүүлдэг. Бэйдоу хэмээх хиймэл дагуулын сүлжээтэй.
375 м өндөр Балин голын гүүр
2000-аад он болоход Хятад улсын бүх муж, орон хурдны замд холбогдсон. Хурдны замын нийт урт — 85,000 км. Жишээлэхэд 1991 онд Хөх мөрөн дээгүүр 6 гүүр байсан бол нэмж барьсаар 81 гүүр, хонгил болжээ. Жил болгон 40 сая автомашин шинээр худалдан авдаг. Ослын тоо нэмэгдсэн. 2011 онд 62 мянган хүн автомашины ослоор нас барсан. 470 сая унадуг дугуй хэрэглэгдэж байгаа.
Төмөр зам улсын өмчинд байна. 2013 оны байдлаар 103,144 км төмөр зам тавигджээ. Макаогаас бусад муж, орон төмөр замаар холбогдсон. Цагаан сарын үеэр ачаалал эрс нэмэгддэг. 2013 онд 2.1 тэрбум зорчигч, 4 тэрбум тонн ачаа тээш зөөсөн гэнэ. Бээжин—Шэньжэнь, Бээжин—Шанхай чиглэлийн хурдны төмөр зам барьсан. 2014 оны байдлаар 20 хотод метро баригдаад байна.
182 нисэх буудал бий. Бээжингийн нисэх буудал зорчигчийн тоогоор, Хонконг, Шанхайнх ачаа тээврээр дэлхийд дээгүүр байрт байна.
Баруунш зорчсон тэмдэглэл Хятадад утга зохиол НТӨ Жоугийн үеэс хөгжсөн. Эртний ном судрууд яруу найраг, одон орон, зурхай, анагаах ухааны чиглэлээр байдаг. Тан улсын үедЛи Бай ,Ду Фу зэрэг алдарт яруу найрагчид байсан бол Мин улсын үед «Баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл» зэрэг жүжиг, роман их бичигдэж, 20-р зуундЖинь Юн алдартайүшя (хятад зодоон) зохиолуудаа бичсэн.
Хятадын нутагтЮНЕСКО -гийнДэлхийн өвийн жагсаалтад бүртгэгдсэн соёлын өв 22, байгалийн өв 4, нийлмэл өв 4 бий.
Хятад хоол олон төрөл зүйл байна. Өмнөд нутагтцагаан будаа , умард нутагтталх ,гоймонг түлхүү хэрэглэдэг байсан. Гахайн мах голчлон иддэг. Сычуань, Кантон, Жянсү, Шаьдун, Фужян, Хүнань, Аньхуй, Жөжян нутгийн хоол алдартай. Хэрчих, болгох, амтлах, чимэглэх хэв маяг янзтай. Буддын болон лал шашны тусгай хоол гэж бий. Өмнөд нь далайн бүтээгдэхүүн, ногоо, умард нь гурилан, хуурай бүтээгдэхүүний уламжлалтай.
Луун завины уралдаан Хөлбөмбөг ,сагсан бөмбөг , ширээний теннис, бадминтон, усанд сэлэлт,снукерийг өргөнөөр тоглож, хичээллэдэг.
Го даам тоглодог. Хятад зодооныгүшя (күнфү) гэнэ.Тай чи чуань ,чигун зэрэг зодооны арга байна.Луун завиар уралддаг.
Хятад 1932 оноос Олимпын наадамд оролцож эхэлсэн ба БНХАУ 1984 оноос хойш тасралтгүй баг тамирчдаа илгээх болжээ. 2008 онд нутагтаа хүлээн авсанБээжингийн олимпод 51 алт, бүгд 100 медаль хүртэж багийн дүнгээр тэргүүлсэн. Өвлийн олимпод 3-4 алтан медаль хүртдэг.Усанд үсрэлт ,хүндийн өргөлт ,гимнастик ,ширээний теннис ,буудлага ,бадминтон ,усанд сэлэлт ,жүдо ,хөнгөн атлетик ,шорт трекийн тэмцээн уралдаанд илүү амжилттай оролцсон.Зоу Кай гимнастикч 5 алтан медаль хураагаад байгаа.
Бүрэн эрхт улс
1 Ази болон өөр тивийг холбосон уламжлалт хилийг хамардаг.2 Соёл, улс төр, түүхийн шалтгаанаар Европ гэж тооцогддог боловч газарзүйн хувьд Баруун Азид байдаг.
Дээд хэмжээний Гишүүн улс Ажиглагч улс Түнш Зочид Мөн үзэх
.svg)
_in_Rim_of_the_Pacific_(RIMPAC)_Exercise_2014.jpg)
