СухумиСухуми (абхаз.Аҟәа, /а́куа/,гүрж. სოხუმი, /соху́ми/), буюСуху́м (мөнА́куа буюСоху́ми гэдэг) —Абхаз дахь хамгийн том хот. Хэсэгчилсэн байдлаар хүлээн зөвшөөрөгдсөн Бүгд Найрамдах Абхаз улсын нутаг дэвсгэрийгде факто хянадаг засаг захиргааны дагуу нийслэл бөгөөд Бүгд найрамдах улсын ач холбогдолтой хот юм. Өмнө нь энэ нь ЗСБНАбхаз Улсын нийслэл байсан.
736 оноос хойш уг суурин ньАбхазын хаант улсын нэг хэсэг байж Цхуми гэж нэрлэгддэг байсан бөгөөд тэнд Цхуми Эриставийн төв болжээ.
Дундад зууны үед Цхуми хот нь Гүржийн хаант улсын нэг хэсэг байв.
Тамара хатан хааны үед Цхуми Эриставийн тэргүүн Шервашидзегийн феодалын гэр бүлийн төлөөлөгч байв. 12-13-р зууны Арабын газар зүйч Абу-л-Фида энэ хотыг Гүржийн хот гэж дурдсан байдаг.
1330 онд Английн Доминикан, Ромын Католик шашны хамба лам Пьетро Жеральди Цхуми хотод суурьшсан бөгөөд тэрээр гэрчлэлдээ тус хотод гүрж, мусульман, еврейчүүд байсан гэж дурджээ.
1454 онд Зүүн Хар тэнгисийн бүс нутгийг хяналтдаа байлгах сонирхолтой Османы султанII Мехмед тухайн үед Мингрелийн мэдэлд байсан Сухумийг эзлэн авчээ. 16-р зуунаас хойш Абхазын нутаг дэвсгэр Түрэгийн мэдэлд байсан. 1578 онд тэд хотыг эзлэн авч Сухум-Кале гэж нэрлэж байжээ.
18-р зууны сүүлчээс 1864 он хүртэл тус хот нь Абхазын вант улсын нийслэл байв. Абхазчууд цайзыг туркүүдээс эргүүлэн авч, Абхазын эрх баригч ван байнгын оршин суух газраа нүүлгэжээ. 1805 онд Абхазын эрх баригч ван Келешбей Шервашидзе-Чачба улсаа Орост нэгтгэх шийдвэр гаргаж 1810 оны 2-р сарын 17-нд Абхазыг Орост нэгтгэх тухай тунхаг бичигт гарын үсэг зурсан байна.
1877-1878 оны Орос-Туркийн дайны үеэр Турк ОросоосХар тэнгисийн эргийг булаан авахыг оролдсон. 1877 оны 5-р сарын 2-нд Туркийн флот хотыг бөмбөгдөж, цэргүүдийг буулгаж эхэлснээр Оросын гарнизон ухарчээ. Мөн оны 8-р сарын 20-нд генерал Бабич, Алхазов, Шелковников нарын отрядууд Сухумийг эргүүлэн эзлэн авсан.
1903 онд тус хот нь Оросын Кавказ дахь ерөнхий командлагчид шууд захирагддаг тусгаар тогтносон Сухум дүүргийн төв болжээ.
1921 оны 3-р сарын 2-нд Зөвлөлт-Гүржийн дайны үеэр Гүржийн цэргүүд Сухум дахь хяналтаа алджээ. 1921 оны 3-р сарын 4-нд Сухум хотод Зөвлөлт засгийн эрх тогтоосон юм.
1990-ээд оны эхээр Сухуми ньГүрж-Абхазын мөргөлдөөний гол төвүүдийн нэг байв.
| Хүн амын тоо |
|---|
| 1849 | 1886 | 1897 | 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 |
|---|
| 365 | ↗412 | ↗7998 | ↗21 568 | ↗44 299 | ↗64 730 | ↗101 798 | ↗108 337 | ↗119 150 |
| 2003 | 2011 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 |
|---|
| ↘43 716 | ↗62 914 | ↗63 556 | ↗64 025 | ↗64 202 | ↗64 441 | ↗64 640 | ↗65 168 | ↗65 439 |
| 2020 | | | | | | | | |
|---|
| ↗65 530 | | | | | | | | |
2011 оны хүн амын тооллогоор хотын оршин суугчид 62 914 байсан. Үүнээс:
- абхазууд — 42 342 (67,3 %),
- оросууд — 9288 (14,8 %),
- армянууд— 6192 (9,8 %),
- гүржүүд— 1755 (2,8 %),
- грекууд — 645 (1,0 %).
Логистикийн хувьд хот нь зөвхөн Оросын хотуудтай холбогддог,Донын Ростов,Краснодар, Черкесск, Нальчик,Сочи зэрэг хотууд руу автобусны үйлчилгээ байдаг.
Тус хот төмөр замаарМосква,Санкт-Петербург, зуны улиралд Белгород,Самара,Псков хотуудтай холбогддог. 2025 оны 5-р сарын 1-ндОросын төмөр зам ХК (РЖД)-ийн аялал жуулчлалын "Диоскурия" цахилгаан галт тэрэг Имеретинский Курорт - Сухуми чиглэлд явдаг байна.
Хотоос зүүн өмнө зүгт 18 км зайд "Сухум" нисэх онгоцны буудал байрладаг.
Хотод мөн далайн боомт ажилладаг.
