Обична мачка (латински:Felis silvestris catus илилатински:Felis catus) — најраспространетиот вид од семејствотомачки (Felidae): како дива или домашна (Felis ocreata domestica) ја има насекаде. Иако е припитомена, мачката не го загубила својот инстинкт на ловец и кога лови на жртвата ѝ се приближува со бесшумно прикрадување. И таа, како другите мачки, преде кога е задоволна. Иако ловат сами, мачките се социјални суштества и користат разнивокализации,феромон и видовиговор на тело закомуникација, какомјаукање,предење,`ржење и сл.
Анатомијата на мачката е слична со онаа на другите животни од родот Мачки, со силно, еластично тело, брзи рефлекси, остри канџи и заби прилагодени за убивање ситен плен. Како ноќни грабливци, мачките го користат нивниот остар слух и вештината да гледаат во темно за да го најдат својот плен. Не само што слушаат звуци што се преслаби за да ги регистрира човечкото уво, туку тие исто така слушаат и звуци со повисокачестота. Мачките исто така имаат и многу подобро сетило за мирис од тоа на луѓето.
Со луѓето е од многу одамна. Востариот Египет, мачката била дури свето животно.Бастет, на пример, била мачколика божица намузиката, натанцот и на мајчинството. За разлика одкучето, мачката е многу понезависна и приврзана им е само на оние што знаат да ја пленат. Се претпоставува дека домашната мачка потекнува оддивата мачка од Стариот Свет (Европа,Азија,Африка) која е малку поголема и има подолга опашка.
ВесникотThe New York Times во 2007 напишал дека иако до неодамна за мачката се верувало дека била припитомена во стариот Египет каде била култно животно",[1] една понова студија, од истата година, открива дека сите домашни мачки веројатно водат потекло од африканската дива мачка(Felis silvestris lybica), припитомени некаде околу 8000 п.н.е., наБлискиот Исток.[2] Најстариот директен доказ за припитомената мачка емаче закопано до човек, уште пред 9.500 години наКипар.[3][4]
Дијаграм на општата анатомија на машка домашна мачка
Домашната мачки има помалчереп и пократки коски во споредба содивата мачка.[12] Има просечна должина од околу46cм (1.51ст) и висина од23–25cм (0.75–0.82ст), со околу30cм (0.98ст) долг опаш. Машките единки се поголеми од женските.[13] Возрасните домашни мачки типично имаат тежина од4–5kg (8.8–11.0lb).[14]
Мачките имаат седумвратни пршлени (како и повеќетоцицачи); 13градни пршлени (луѓето имаат 12); седумслабински пршлени (луѓето имаат пет); трикрсни пршлени (како и повеќето цицачи, но луѓето имаат пет); и варијабилен број наопашни пршлени (луѓето имаат три до пет сраснати во опашна коска).[15]:11 Поголемиот број на градни и слабински пршлени придонесуваат за мобилноста и флексибилноста на 'рбетот кај мачката.
Мачките што живеат надвор се активни и дење и ноќе, иако имаат тенденција да бидат малку поактивни ноќе.[16] Домашните мачки го поминуваат поголемиот дел од своето време во близина на своите домови, но може да се движат во радиус од неколку стотици метри. Тие населуваат територии кои значително варираат по големина, која според една студија може да се протега од7–28ha (17–69 acres).[17] Времето на активност на мачките е доста флексибилно и разновидно; но како предатори при слаба светлина, тие генерално секрепускуларни, што значи дека имаат тенденција да бидат поактивни во зори и самрак. Сепак, однесувањето на домашните мачки е исто така под влијание на човековата активност, и тие можат до одреден степен да се прилагодат на навиките за спиење на нивните сопственици.[18][19]
Просечниот животен век на домашните мачки е зголемен во последниве децении. Во почетокот на 1980-те тој изнесувал околу седум години,[20]:33[21] пораснал на 9.4 години во 1995[20]:33 и на околу 13 години според податоци од 2014 и 2023 година.[22][23]
Кастрацијата го зголемува животниот век на мачките; според една студија кастрираните мажјаци живеат двапати подолго од интактните, додека стерилизираните женки живеат 62% подолго од интактните.[20]:35 Кастрацијата, односно стерилизацијата на мачката носи одредени здравствени придобивки, како што се подолг животен век и намалена инциденца нанеоплазми на репродуктивните органи.[24] Сепак, стерилизацијата го забавува метаболизмот[25][26][27] и го зголемува внесот на храна,[27][28] што може да предизвика гојазност кај стерилизираните мачки.[29]
Мачките можат да страдаат од различни болести, почнувајќи од вообичаени инфекции до хронични состојби. Најчеста причина за смртност кај помладите мачки (до 5 години) етраума, а кај постарите мачки (над 5 години) ебубрежна болест.[22] Некои од најчестите болести кај мачките се:
Мачкина леукемија (FeLV) – вирус што доведува до ослабување на имунолошкиот систем;
Мачкина имунодефициенција (FIV) – вирус сличен наХИВ кај луѓето, што го ослабува имунолошкиот систем и ги прави мачките подложни на инфекции;
Дијабетес – метаболичко нарушување предизвикано од недостаток или отпорност на инсулин, што доведува до високи нивоа на шеќер во крвта;
Хипертироидизам – состојба кога тироидната жлезда произведува зголемени количества на хормони, што влијае на метаболизмот;
Бубрежна болест – честа појава кај постарите мачки, што доведува до постепено намалување на функцијата на бубрезите и бубрежна слабост;
Срцев црв – паразит кој се пренесува преку комарци и примарно ги зафаќа белите дробови кај мачките;
Беснило – фатално вирусно заболување кое го зафаќа нервниот систем, може да се превенира со вакцинација.
Мачката како тема во уметноста и во популарната култура
„Петтоглава вечерна сказна за куклениот цар со тиква празна врз празните сандаци од мармалад, за црното маче Мау-Мау и за беззабиот пес од плоштад“ — песна на македонскиот писателВидое Подгорец.[58]
„Мачката и птицата“ — песна на францускиот поетЖак Превер.[59]
↑Linnaeus, C. (1758).„Felis Catus“.Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis (латински).1 (10th reformed. изд.). Holmiae: Laurentii Salvii. стр.42.
↑Возенкрафт, В. К. (16 ноември 2005). Вилсон, Д. Е., и Ридер, Д. М. (уред.).Mammal Species of the World (Трето издание. изд.). Johns Hopkins University Press. стр.534–535.ISBN 0-801-88221-4.CS1-одржување: повеќе имиња: список на уредници (link)
↑Erxleben, J. C. P. (1777).„Felis Catus domesticus“.Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates cvm synonymia et historia animalivm. Classis I. Mammalia. Lipsiae: Weygandt. стр.520–521.
↑Germain, E.; Benhamou, S.; Poulle, M.-L. (2008). „Spatio-temporal Sharing between the European Wildcat, the Domestic Cat and their Hybrids“.Journal of Zoology.276 (2): 195–203.doi:10.1111/j.1469-7998.2008.00479.x.
↑Vendramini, Thiago H. A.; Amaral, Andressa R.; Pedrinelli, Vivian; Zafalon, Rafael V. A.; Rodrigues, Roberta B. A.; Brunetto, Marcio A. (14 January 2020). „Neutering in dogs and cats: current scientific evidence and importance of adequate nutritional management“.Nutrition Research Reviews. Cambridge University Press (CUP).33 (1): 134–144.doi:10.1017/s0954422419000271.ISSN0954-4224.PMID31931899.
↑Harper, E. J.; Stack, D. M.; Watson, T. D. G.; Moxham, G. (2001). „Effects of feeding regimens on bodyweight, composition and condition score in cats following ovariohysterectomy“.Journal of Small Animal Practice. Wiley.42 (9): 433–438.doi:10.1111/j.1748-5827.2001.tb02496.x.ISSN0022-4510.PMID11570385.
12Fettman, M.J; Stanton, C.A; Banks, L.L; Hamar, D.W; Johnson, D.E; Hegstad, R.L; Johnston, S (1997). „Effects of neutering on bodyweight, metabolic rate and glucose tolerance of domestic cats“.Research in Veterinary Science. Elsevier BV.62 (2): 131–136.doi:10.1016/s0034-5288(97)90134-x.ISSN0034-5288.PMID9243711.
↑Жак Превер,Чари велеграда. БИГЗ, Београд, 1972, стр. 50.
↑Жак Превер,Чари велеграда. БИГЗ, Београд, 1972, стр. 140.
↑Живко Ст. Ризовски,Дете и светулка. Скопје: Наша книга, 1995, стр. 11.
↑Рајнер Марија Рилке,Искуство тишине. Београд: Paideia, 2014, стр. 36.
↑Riba, patka, vodozemac: Priče o životinjama (Priredila Ljubica Arsić). Beograd: Laguna, 2014, стр. 365-373.
↑Riba, patka, vodozemac: Priče o životinjama (Priredila Ljubica Arsić). Beograd: Laguna, 2014, стр. 65-78.
↑Riba, patka, vodozemac: Priče o životinjama (Priredila Ljubica Arsić). Beograd: Laguna, 2014, стр. 37-41.
↑Zbignjev Herbert,Izabrane pesme. Beograd: Treći trg – Čigoja štampa, стр. 42.
↑Влада Урошевиќ, „Хофман - писателот што го открил клучот на фантастиката“, во: Е. Т. А. Хофман,Фантастични раскази. Скопје: Македонска книга 2002, 2002, стр. 182.
↑Riba, patka, vodozemac: Priče o životinjama (Priredila Ljubica Arsić). Beograd: Laguna, 2014, стр. 261-268.
↑Vislava Šimborska,Izabrane pesme. Beograd: Treći trg, 2014, стр. 275-276.
↑„Возбудлива авантура на триото од бајките“,Антена, број 882, 22.5.2015, стр. 2.
