Бакарот е еден од ретките метали што можат да се појават во природата во директно употреблива метална форма (природен метал). Ова довело до многу рано човечко користење во неколку региони (од 8000 п.н.е.). Илјадници години подоцна, бакарот бил првиот метал оформен во калап (4000 п.н.е.) и првиот метал кој е намерно легиран со друг метал (калај) за да се создадебронза (3500 п.н.е.).[3]
Воримската ера, бакарот главно бил ваден наКипар, потеклото на името на металот, одaes syprium (метал на Кипар), подоцна изменето воcuprum (на латински), од кое произлегуваат зборовите,coper (Староанглиски) иcopper, првпат започнало да се користи околу 1530 г.[4]
Најчесто се среќаваат соединенијата со соли од бакар(II), кои честопати даваат сини или зелени бои на такви минерали какоазурит,малахит итиркиз , и се користат широко и историски како пигменти.
Бакарот кој се користи во зградите, обично за кров, оксидира за да формира зеленвердигрис (илипатина). Бакар понекогаш се користи водекоративната уметност, и во неговата елементарна метална форма и во соединенијата како пигменти. Бакарни соединенија се користат какобактериостатски агенси,фунгициди и конзерванси за дрво.
Бакарот е од суштинско значење за сите живи организми како траенхранлив минерал, бидејќи е клучен состав на респираторниот ензим комплексотцитохром C оксидаза. Вомекотелите ираковите, бакар е составен дел нахемоцианинот во крвниот пигмент, заменет сохемоглобинот комплексен оджелезо во рибите и другите’рбетници. Кај луѓето, бакар се наоѓа главно во црниот дроб, мускулите и коските.[5] Телото на возрасни содржи помеѓу 1,4 и 2,1 мг бакар на килограм телесна тежина.[6]
Бакарен диск (99,95% чист) направен од континуиранo леење; гравирани за откривање на кристалиБакар нешто над точката на топење ја задржува својата розова боја на сјај, кога доволно светлина ја надминува портокаловата боја
Бакаротсреброто излатото спаѓаат вогрупата 11 од периодниот систем; овие три метали имаат еден s-орбитален електрон на врвот на пополнета d-електронска обвивка и се одликуваат со високаеластичност и електрична и топлинска спроводливост. Пополнетите d-отбитали во овие елементи придонесуваат малку за интератоматските интеракции, до кои доминираат s-електроните прекуметални врски. За разлика од металите со нецелосни d-орбитали, металните врски во бакар недостасуваатковалентен карактер и се релативно слаби. Оваа обзервација ја објаснува нискатацврстина и висока еластичност намонокристалите од бакар.[7] На макроскопска скала, воведувањето на проширени дефекти накристалната решетка, како што се границите на жилите, го попречува протокот на материјалот под примена на стресот, а со тоа ја зголемува својата цврстина. Поради оваа причина, бакар обично се испорачува во фино-грануларнаполикристална форма, која има поголема сила од монокристални форми.[8]
Мекоста на бакарот делумно ја објаснува неговата висока електрична спроводливост (59.6×Сименс/м) и висока топлинска спроводливост, втор највисок (втор само на сребро) меѓу чисти метали на собна температура.[9] Тоа е затоа што отпорноста на транспортот на електрони во метали на собна температура потекнува првенствено од расејување на електрони на топлинска вибрација на решетката, кои се релативно слаби во мек метал.[7] Максималната дозволена тековна густина на бакарот на отворено е приближно 3.1×106A/м2 на пресек, над која почнува да се загрева прекумерно.[10]
Бакарот е еден од неколкуте метални елементи со природна боја, освен сива или сребрена боја.[11] Чистиот бакар е портокалово-црвен и добива црвеникави оцрни кога е изложен на воздух. Карактеристичната боја на бакарот произлегува од електронските транзиции помеѓу пополнетите 3d и полупразни 4s атомски орбитали - енергетската разлика помеѓу овие орбитали одговара на портокаловата светлина.
Како и кај другите метали, ако бакарот се стави во контакт со друг метал, ќе настанегалванска корозија.[12]
Неоксидирана бакарна жица (лево) и оксидирана бакарна жица (десно)Источната кула на Кралската опсерваторија, Единбург. Јасно се гледа контрастот помеѓу реновираниот бакар инсталиран во 2010 година и зелената боја на оригиналниот бакар од 1894 година.Горење на бакар и другиметали.Бакарно огледало.
Бакарот не реагира совода, но полека реагира со атмосферскиоткислород за да створи слој од кафеаво-црн бакар оксид кој, за разлика од’рѓата која се формира на железо во влажен воздух, го штити металниот метал од понатамошна корозија (пасивација). Зелен слој навердигрис (бакар карбонат) често може да се види на старите бакарни структури, како што се покривот на многу постари згради[13] и наСтатуата на Слободата.[14] Бакарот оцрнува кога е изложен на некоисулфурни соединенија, со кои реагира за формирање на различнибакар сулфиди.[15]
Постојат 29изотопи на бакар.63Cu и65Cu се стабилни, со63Cu содржи околу 69% природен бакар; и двете имаатспин од3⁄2.[16] Другите изотопи серадиоактивни, од кои најстабилен е67Cu сополуживот од 61,83 часа.[16] Се одликуваат седумметастабилни изотопи;68mCu е најдолготраен со полуживот од 3,8 минути. Изотопи сомасен број над 64 распаѓаат соβ−, додека оние со масен број под 64 распаѓаат соβ+.64Cu, кој има полуживот од 12,7 часа, се распаѓа во двата начина.[17]
Во природата, бакарот може да се јави како самороден, но поголемо значење за неговото добивање имаат рудите на бакарот кои содржат некои минерали, како што секупритот (Cu2O),халкозинот (Cu2S),ковелинот (CuS),халкопиритот (CuFeS2),малахитот (Cu2CO3) итн.[19]
Бакарот се произведува во масивни ѕвезди[20] и е присутен во Земјината кора во сооднос од околу 50 делови на милион (ppm).[21] Во природата, бакар се јавува во различни минерали, вклучувајќиприроден бакар, бакарни сулфиди какохалкопирит,борнит,дигенит ,ковелит ичалкоцит, бакарсулфосоли какотетрахедит-тенанит иенаргит, бакар карбонати какоазурит ималахит, и како бакар(I) или бакар(II) оксиди како што секуприт итенорит, соодветно.[9] Најголемата маса на откриен елементарен бакар тежи 420 тони и била пронајдена во 1857 година на полуостровотКевина Пенинсула во Мичиген, САД.[21] Природен бакар еполикристал, со најголем единствен кристал досега опишан со мерење од 4.4×3.2×3.2см.[22]
Најчесто, бакарот сеекстрахира како бакар сулфиди од големирудници вопорфирни бакарни наноси кои содржат 0,4 до 1,0% бакар. Тоа се рудниците воЧукуикамата, во Чиле,рудникот Кајнон Бингам , во Јута, САД, ирудникот Ел Чино, во Ново Мексико, САД. Споредбританското геолошко истражување, во 2005 година, Чиле беше врвен производител на бакар со најмалку една третина од светскиот удел проследено со САД, Индонезија и Перу.[9] Бакар, исто така, може да се добие преку процес наисцедок на самото место. Неколку локации во државата Аризона се сметаат за главни кандидати за овој метод.[23] Количината на бакар во употреба се зголемува и достапната количина е едвај доволна за да им овозможи на сите земји да достигнат развиено светско ниво на употреба.[24]
Бакарот е во употреба најмалку 10.000 години, но повеќе од 95% од сиот бакар што бил миниран иизвлакан е извлечен по 1900 година,[25] а повеќе од половина е ископан во последните 24 години. Како и со многуте природни ресурси, вкупната количина на бакар на Земјата е огромна, со околу 1014 тони во врвниот километар од Земјината кора, што е околу 5 милиони години на сегашната стапка на екстракција. Сепак, само мал дел од овие резерви е економски одржлив со денешните цени и технологии. Проценките на резерви на бакар достапни за рударството варираат од 25 до 60 години, во зависност од основните претпоставки, како што се стапката на раст.[26] Рециклирањето е главен извор на бакар во модерниот свет.[25] Поради овие и други фактори, иднината на производството и снабдувањето со бакар е предмет на многу дебати, вклучувајќи го и концептот наврвниот бакар, аналогно наврвното масло .
Цената на бакарот во минатото била нестабилна[27] и нејзината цена се зголеми од 60-годишниот минимум од $1.32/кг во јуни 1999 година на $8.27/кг во мај 2006 година. Во февруари 2007 година падна на $5.29/кг, а потоа се зголеми на $7.71/кг во април 2007 година.[28] Во февруари 2009 година, слабеењето на глобалната побарувачка и големиот пад на цените на стоките од порастот од претходната година ги оставија цените на бакарот на $3.32/кг.[29]
Бакарните руди се сиромашни, односно содржината на бакар во нив е мала, па поради тоа, од нив најпрвин се добива концентрат. Притоа, со постапката, наречена флотација, сулфидните минерали на бакарот се одделуваат од некорисните минерали (јаловината), а потоа со жарење се добива соодветниот оксид. Редукцијата на образуваниот оксид може да се изврши со некое редукционо средство, на пример соводород илијаглерод, а најчесто редукцијата се врши со присутниотбакар сулфид. На тој начин се добива суров бакар кој не е сосема чист, а неговото натамошно прочистување се врши соелектролиза при што суровиот бакар служи како позитивнаелектрода (анода), а катодата е од сосема чист бакар. Двете електроди се потопени во раствор од CuSO4 кој содржи исулфурна киселина инатриум хлорид. Кога низ ќелијата за електролиза ќе се пропуштиеднонасочна струја, материјалот од анодата се раствора, давајќи Cu2+ кони во растворот. Од друга страна, на негативната електрода, овие јони примаателектрони, се разелектризираат и врз катодата се таложи чист, т.е. електролитички бакар.Златото кое вообичаено го придружува бакарот паѓа под анодата, а ако е просутно исребро, тоа образува нерастворливсребро хлорид. Истото се случува и соплатината, ако и таа е присутна. Така се образува т.н. анодна тиња која е извор за добивање злато, сребро и платина.[30]
Концентрацијата на бакар во рудите во просек изнесува само 0,6%, а повеќето комерцијални руди се сулфиди, особено халкопирит (CuFeS2), борнит (Cu5FeS4) и, во помала мера, ковелит (CuS) и халкоцит (Cu2S).[31] Овие минерали се концентрирани одрастурени руди на ниво од 10-15% бакар софлотација илибиоекстрахирање.[32] Загревањето на овој материјал сосилициум диоксид сотопење го отстранува поголемиот дел од железото какоостаток. Процесот ја искористува големата леснотија на претворање на сулфиди на железо во оксиди, кои пак реагираат со силициум диоксид за да формираатсиликатен остаток кој плови на врвот на загреаната маса. Резултантниотбакар мат, кој се состои од Cu2S, сепече за да се претворат сите сулфиди во оксиди:[31]
2 Cu2S + 3 O2 → 2 Cu2O + 2 SO2
Побојниот оксид се претвора воблистер бакар при загревање:
2 Cu2O → 4 Cu + O2
Судбериевиот процес вометалургијата претвора само половина од сулфидот во оксид и потоа се користи овој оксид за отстранување на остатокот на сулфур како оксид. Тогаш е електролитички рафиниран и анодната кал е експлоатирана заплатината и златото кои ги содржи. Овој чекор го експлоатира релативно лесното намалување на бакарни оксиди на бакарни метали.Природниот гас се разнесува низ блистер за да се отстрани поголемиот дел од преостанатиот кислород и се изведуваелектроразладување на добиениот материјал за да се произведе чист бакар:[33]
Какоалуминиум,[34] бакарот може да се рециклира без никакво губење на квалитетот, како од сурова состојба, така и од произведени производи.[35] Во обемот, бакар е трет најмногу рециклиран метал по железо и алуминиум.[36] Се проценува дека околу 80% од сиот бакар досега ископан денес сè уште се користат.[37] Според извештајот наМеѓународниот ресурсен панел заметални резерви во општеството, глобалната залиха на бакар во употреба во општеството е 35–55кг. по глава на жител. Повеќето е во поразвиените земји (140–300кг по глава на /жител), а во помалку развиените земји (30–40кг по глава на жител).
Процесот на рециклирање на бакар е приближно ист како што се користи за екстракција на бакар, но бара помалку чекори. Отпадниот бакар со висока чистота се топи вопечка, а потоа середуцира и оформува вопрачки иплочки; отпадот со ниска чистота се пречистува согалванизација во бања сосулфурна киселина[38]
Формирани се бројни бакарнилегури, многу од нив со важни употреби.Месинг е легура на бакар ицинк.Бронза обично се однесува на бакар-калај легури, но може да се однесува на било која легура на бакар, како што еалуминиум бронза. Бакар е еден од најважните состојки на сребрените икаратните златни спојки што се користат во индустријата за накит, модифицирање на бојата, тврдоста и топењето на добиените легури.[39] Некои безоловнизаварувачи се калајски легурирани со мал дел од бакар и други метали.[40]
Легурата на бакар иникел, нареченакупроникел, се користи во монетите со ниска деноминација, често за надворешната обвивка. Монета од пет центи (во моментов се нарекуваnickel) се состои од 75% бакар и 25% никел во хомогена композиција. Легурата од 90% бакар и 10% никел, извонредна за неговата отпорност кон корозија, се користи за разни предмети изложени на морска вода, иако е ранлива за сулфидите што понекогаш се наоѓаат во загадени пристаништа и устија.[41] Легурите од бакар со алуминиум (околу 7%) имаат златна боја и се користат во украси.[21]Шакудо е јапонска декоративна легура на бакар која содржи низок процент на злато, обично 4-10%, што може дапатинира до темносина или црна боја.[42]
Бакар формира богата разновидност на соединенија, обично сооксидациски состојби +1 и +2, кои честопати се нарекуваатбакарни.[43] Бакарни соединенија, без разлика дали се органскикомплекси илиорганометали , промовираат или катализираат бројни хемиски и биолошки процеси.[44]
Бакар(I) халиди (сохлор,бром ијод) се познати, како и бакар(II) халиди софлуор,хлор ибром. Обидите да се подготви бакар(II) јодид даваат само бакар јодид и јод.[43]
Бакар(II) дава длабока сина обоеност во присуство на амониум лиганди. Овде се користи тетраминбакар(II) сулфат.
Бакар формиракоординатни комплекси солиганди. Во воден раствор, бакар(II) постои како [Cu(H2O)6]2+. Овој комплекс го покажува најбрзиот девизен курс на вода (брзина на прицврстување и одвојување на водени лиганди) за било кој транзицискиметало аква комплекс. Додавањето на воденнатриум хидроксид предизвикува преципитација на светлосиниот цврстбакар(II) хидроксид. Поедноставената равенка е:
Дијаграм Pourbaix за бакар во некомплексни медиуми (други анјони освен OH- не се земаат предвид). Концентрација на јон 0.001m (мол/кг вода). Температура 25°C.
Модел на комплексот [Cu(NH3)4(H2O)2]2+, илустрирајќи ја октаедралната координативна геометрија честа за бакар(II).
Полиоли, соединенија кои содржат повеќе од една алкохолнафункционална група, генерално се во интеракција со бакарни соли. На пример, бакарни соли се користат за тестирање занамалувачки шеќери. Поточно, со користење нареагенсот на Бенедикт иФелинговиот раствор присуството на шеќер е сигнализирано со промена на бојата од синиот Cu(II) до црвениот бакар(I) оксид.[46] Реагенсот на Schweizer и сродните комплекси соетилендиамин и другиамини раствораатцелулоза.[47]Аминокиселините формираат многу стабилнихелатни комплекси со бакар(II). Постојат многу влажни хемиски тестови за бакарни јони, од кои едниот вклучувакалиум фероцијанид, кој дава кафеав талог со бакарни (II) соли.
Бакар(III) најчесто се наоѓа во оксиди. Едноставен пример е калиумкупрат, KCuO2, кој е сино-црн и цврст[54] Најшироко проучуваните бакарни (III) соединенија секупратни суперпроводници.Итриум бариум бакар оксид (YBa2Cu3O7) се состои од Cu (II) и Cu (III) центри. Како оксид,флуоридот е високоосновенанјон[55] и е познат да ги стабилизира металните јони во високи оксидациски состојби. И бакар(III), па дури и бакар(IV) флуориди се познати,K3CuF6 иCs2CuF6, соодветно.[43]
Некои бакарни белковини формираатоксо комплекси, кои исто така имаат бакар(III).[56] Сотетрапептиди, комплексите од бакар(III) со пурпурна боја се стабилизираат со депротонираниамидни лиганди.[57]
Комплексите на бакар(III), исто така, се наоѓаат како посредници во реакциите на органобакарни соединенија.[58] На пример, вореакцијата на Караш-Сосновски.
Кородиран бакар инџот од Закрос ,Крит , обликуван во форма на животинска кожа типична во таа ера.Многу алатки за време нахалколитичката ера вклучувале бакар, како што се сечилото на оваа реплика на секирата на УтциБакарна руда (хрисокола) вокембриски песочник одхалколитични рудници во долината Тимна , јуженИзраел.
Бакар се јавува природно какоприроден метален бакар и бил познат на некои од најстарите цивилизации. Историјата на употребата на бакар датира од 9000 г. п.н.е. на Блискиот Исток;[60] Бакарен приврзок беше пронајден во северен Ирак кој датира од 8700 г. п.н.е.[61] Доказите сугерираат дека злато иметеорично железо (но не и топено железо) биле единствените метали што ги користеле луѓето пред бакар.[62] Се смета дека историјата на бакарната металургија ја следи оваа низа: прво,ладното работење на природен бакар, потоажарење,топење и, конечно,восочно лиење. Во југоисточнатаАнадолија, сите четири техники се појавуваат повеќе или помалку истовремено на почетокот нанеолитот 7500 г. п.н.е.[63]
Топењето на бакарот е независно измислено на различни места. Веројатно било откриено во Кина пред 2800 г. п.н.е., во Средна Америка околу 600 г. н.е., и во западна Африка околу 9 или 10 век од н.е.[64]Инвестирачкото лиење е измислено во 4500-4000 г. п.н.е. во Југоисточна Азија,[60] ајаглеродното датирање воспостави рударство воАлдерли Еџ воЧешир, Велика Британија, во периодот од 2280 до 1890 г. п.н.е.[65]Отзи Ледениот-човек, маж кој датира од 3300-3200 г. п.н.е., беше пронајден со секира со бакарна глава 99,7% чиста; високите нивоа наарсен во косата укажуваат на вклучување во топење на бакар.[66] Искуството со бакар помогна во развојот на други метали; особено, топењето на бакар доведе до откривање натопење на железо.[66] Производството востариот комплекс за бакар во Мичиген и Висконсин е датиран помеѓу 6000 и 3000 г. п.н.е.[67][68] Природна бронза, еден вид бакар изработен од руди богати со силициум, арсен и (ретко) калај, воопшто се користела на Балканот околу 5500 г. п.н.е.[69]
Легирањето бакар со калај за да се направи бронза најпрво се практикувало околу 4000 години по откривањето на топењето на бакарот, а околу 2000 години откако "природната бронза" дошла во општа употреба.[70] Бронзените артефакти одкултурата Винча датираат до 4500 г. п.н.е.[71]Сумерските иегипетските артефакти на бакарни и бронзени легури датираат до 3000 г. п.н.е.[72]Бронзеното време започнало во Југоисточна Европа околу 3700-3300 г. п.н.е., во Северозападна Европа околу 2500 г. п.н.е. Тоа заврши со почетокот на железното време, 2000-1000 г. п.н.е. на Блискиот Исток, и 600 г. п.н.е. во Северна Европа. Транзицијата меѓунеолитскиот период и бронзеното време претходно се нарекувахалколитички период (бакар-камен), кога бакарните алатки се користеле со камени алатки. Терминот постепено отпаднал од користење, бидејќи во некои делови на светот, халколитикот и неолитот се цереминирани на двата краја. Месинг, легура на бакар и цинк, е од многу поново потекло. Тоа им било познато на Грците, но станало значаен додаток на бронза за време на Римското Царство.[72]
Воалхемијата симболот за бакар беше исто така симбол за божицата и планетатаВенера.Калцитонски рудник за бакар во долината Тимна,пустина Негев, Израел.
Во Грција, бакар бил познат по иметохалкос (χαλκός). Тоа беше важен ресурс за Римјаните, Грците и другите древни народи. Во римско време, тоа беше познат какоaes Cyprium,aes е генерички латински термин за бакарни легури иCyprium одКипар, каде што беше миниран многу бакар. Фразата беше поедноставена вокупрум, па оттука и англискиотбакар.Афродита (Венера во Рим) претставуваше бакар во митологијата и алхемијата поради неговата сјајна убавина и нејзината античка употреба во производството на огледала; Кипар беше света за божицата. Седумте небесни тела познати на древните биле поврзани со седумте метали познати во антиката, а Венера била назначена за бакар.[73]
Бакар за првпат се користел во древна Британија во третиот или вториот век пред нашата ера. Во Северна Америка, рударството со бакар започна со маргинални активности на Индијанците. Мајчин бакар е познато дека е извлечена од наоѓалиштата наостровот Ројал со примитивни камени алатки помеѓу 800 и 1600 г.[74] Металургијата на бакарот процвета во Јужна Америка, особено во Перу околу 1000 година. Откриени се бакарните погребни украси од 15 век, но комерцијалното производство на метал не започнало до почетокот на 20 век.
Културната улога на бакар е важна, особено во валутата. Римјаните во 6-от до 3 век п.н.е. користеле бакарни грутки како пари. Најпрво, бакарот по себе бил ценет, но постепено обликот и изгледот на бакарот станал поважен.Јулиј Цезар имал свои монети направени од месинг, додека монетите наОктавијан Август Цезар биле направени од легури на Cu-Pb-Sn. Со проценета годишна продукција од околу 15,000 тони,активностите за рударство и топење на римски бакар достигнаа ненадминат обем до времето наИндустриската револуција;провинциите најинтензивно минирани се оние наХиспанија,Кипар и во Средна Европа.[75][76]
Портите наЕрусалимскиот храм користелекоринтска бронза третирана со отстранување на метали од легурни на злато. Процесот е најприсутен воАлександрија, каде што се смета дека започнала алхемија.[77] Во античкаИндија, бакар се користел вохолистичката медицинска наукаАјурведа захируршки инструменти и друга медицинска опрема.Старите Египќани (~2400 г. п.н.е.) користеле бакар за стерилизирање на рани и вода за пиење, а подоцна и за лекување на главоболки, изгореници и чешање.
Дренажа на киселини кои влијаат на потокот што се протега од напуштените рудници за бакар на планината ПариБакарен котел од 18 век од Норвешка изработен од шведски бакар
Големата Бакарна Планина е рудник во Фалун, Шведска, кој оперирал од 10 век до 1992 година. Таа задоволуваше две третини од потрошувачката на бакар во Европа во 17 век и помогна во финансирањето на многу војни во Шведска во тоа време.[78] Тоа беше наречено државно богатство; Шведска ималавалута со бакар.[79]
Бакар се користи во покриви,[13] валута, и за фотографска технологија позната какодагуеротип. Бакар се користел воренесансната скулптура и бил користен за изградба наСтатуата на слободата; бакар продолжува да се користи во изградбата на објекти од разни видови.Обложување со бакар ибакарно обвивање беа широко користени за заштита на подводни трупови на бродови, техника што беше водена од британскатаАдмиралгија во 18 век.[80]Северногерманската Афинерија во Хамбург беше првата модерна фабрика загалванизација, која започна со производство во 1876 година.[81] Германскиот научникГотфрид Осан ја измислилметалургијата со прав во 1830 година, додека ја одредува атомската маса на металот; околу тоа време беше откриено дека количината и видот на легираниот елемент (на пример, калај) на бакар ќе влијае на ѕвонењето на ѕвонче.
Топењето е развиено од страна наОтокумпу во Финска и првпат се применува воХарџавалта во 1949 година; енергетски ефикасен процес изнесува 50% од светското производство на бакар.[82]
Меѓувладиниот совет за извозни извори на бакар, формиран во 1967 година од Чиле, Перу, Заир и Замбија, работеше на пазарот на бакар, како штоОПЕК прави со нафта, иако никогаш не го постигна истото влијание, особено поради тоа што вториот по големина производител, САД, никогаш не бил член; бил распуштена во 1988 година.[83]
Главната примена на бакарот се електричната жица (60%), покривите, водоводот (20%) и индустриските машини (15%). Бакарот се користи претежно како чист метал, но кога е потребна поголема цврстина, таа се става во легури какомесинг ибронза (5% од вкупната употреба).[21] Повеќе од два века, бакарната боја се користи на трупот на бродот за контрола на растот на растенијата и школките.[84] Мал дел од снабдувањето со бакар се користи за додатоци во исхраната и фунгициди во земјоделството.[45][85]Обработката на бакар е можна, иако легурите се најпосакувани за добраобработливост при создавање на сложени делови.
Поради тоа што е одличен спроводник на топлина и на електрична енергија, бакарот најмногу се употребува за производство на електрични спроводници. Бакарот се употребува и за добивање на некои легури, како што ебронзата, која е легура на калај и бакар, имесингот кој е легура на бакар ицинк. Бидејќи бронзата е потврда од бакарот, таа во минатото се користела за производство на орудија иоружје. Бакарот образува и легури со други метали. На пример,никелинот (легура соникел) се користи во призводството на отпорнички жици за електрични грејачи, а бакарот е дел и од легурите од кои се изработуваатметални пари и музички инструменти. Бидејќи чистотозлато е меко, за изработка на златеннакит се користи легура на злато со бакар. Освен тоа, бакарот се користи и за добивање на некои соединенија кои имаат практична примена, како што е CuSO4 • 5H2O.[86]
За краток временски период од крајот на 1960-тите до крајот на 1970-тите, бакарните жици беа заменети соалуминиумски жици во многу проекти за станбена изградба во Америка. Новата инсталација беше вмешана во голем број домашни пожари и индустријата се врати во бакар.[92][93]
Супериорнатаспроводливост на бакарот ја зголемува ефикасноста на електричнитемотори.[95] Ова е важно бидејќи моторите и моторните системи сочинуваат 43% -46% од вкупната потрошувачка на електрична енергија и 69% од целата електрична енергија што ја користи индустријата.[96] Зголемувањето на масата и напречниот пресек на бакар воиндукторот ја зголемува ефикасноста на моторот.Бакарните моторни ротори, нова технологија дизајнирана за моторни апликации каде заштеда на енергија се првичните цели на дизајнот,[97][98] овозможуваат општа намена наиндуктивни мотори за да се исполнат и да ги надминат стандардите наНационалната асоцијација за Електрични производители (NEMA) запремиумска ефикасност.[99]
Карактеристичната природна зеленапатина на металот одамна е посакувана од архитекти и дизајнери. Конечната патина е особено издржлив слој кој е високо отпорен на атмосферска корозија, со што се заштитува основниот метал од понатамошното отстранување на атмосферските влијанија.[104][105][106] Тоа може да биде мешавина на карбонатни и сулфатни соединенија во различни количини, во зависност од условите на животната средина, како што се киселите дождови што содржат сулфур.[107][108][109][110] Архитектонскиот бакар и неговите легури, исто така, може да бидат "завршени" за да преземат одреден изглед, чувство или боја. Завршувањето вклучува механички површински третмани, хемиски бои и премази.[111]
Бакарот ебиостатик, што значи бактерии и многу други форми на живот нема да растат на него. Поради оваа причина веќе долго време се користи за поставување на делови од бродови за да се заштитат одшкрилци ишколки. Првично беше искористена чиста, но беше заменета соМунтц метална и бакарна боја. Слично на тоа, како што се дискутираше вобакарни легури во аквакултурата, бакарни легури станаа важни материјали за пребивање воаквакултурата, бидејќи тие сеантимикробни и го спречуваатбиофилирањето, дури и во екстремни услови[113] и имаат силни структурни икорозивни отпорни својства[114] во морските средини.
Бакарот може да се искористи како шпекулативна инвестиција како резултат на предвиденото зголемување на користењето од светскиот раст на инфраструктурата, како и важната улога што ја има во производствотона турбини на ветер,сончеви плочи и други обновливи извори на енергија.[123][124] Друга причина што се предвидува зголемување на побарувачката е фактот декаелектричните автомобили содржат во просек 3,6 пати повеќе бакар како конвенционалните автомобили, иако се дебатира ефектот наелектричните автомобили на побарувачката на бакар.[125][126] Некои луѓе инвестираат во бакар преку резерви на бакар,ETFs ифјучерси. Други чуваат физички бакар во форма на бакарни шипки или кругови, иако овие имаат тенденција да носат повисока премија во споредба со благородни метали.[127] Оние кои сакаат да ги избегнат премиите од бакарно злато, алтернативно чуваат старабакарна жица,бакарни цевки или американскипени направени пред 1982 година.[128]
Бакар најчесто се користи во накит, а според некои фолклор, бакарни нараквици ги олеснуваат симптомите наартритис.[129] Во едно испитување за остеоартритис и едно испитување за ревматоиден артритис не се наоѓаат разлики меѓу бакарни нараквици и контролни (не бакар) нараквици.[130][131] Нема докази дека бакар може да се апсорбира преку кожата. Ако е така, тоа може да доведе дотруење со бакар.[132]
Неодамна, некоикомпресирани ткаенини со мешавина од бакар се продаваат со здравствени тврдења слични на тврдењата за народната медицина. Бидејќи компресираните ткаенини се валиден третман за некои заболувања, ткаенината може да ја има таа корист, но додадениот бакар може да нема корист одплацебо ефектот.[133]
Chromobacterium violaceum иPseudomonas fluorescens можат и да мобилизираат цврст бакар како соединение со цијанид.[134] Ерикоидните микоризални габи поврзани соКалуна,Ерика иВакциниум можат да растат во металиферни почви кои содржат бакар.[134] Ectomycorrhizal габатаSuillus luteus ги штити младите борови од бактериска токсичност. Примерок од габатаAspergillus niger беше пронајден од растителен раствор за злато и беше пронајден дека содржи циански комплекси од такви метали како злато, сребро, бакар, железо и цинк. Габата исто така игра улога во растворањето на хемиски сулфиди.[135]
Богати извори на бакар вклучуваат остриги, говедски и јагнешки црн дроб, бразилски ореви, меласа од месо, какао и црн пипер. Добар извор вклучува јастог, ореви и семки од сончоглед, зелени маслинки, авокадо и пченични трици.
Бакарните белковини имаат различни улоги во транспортот на биолошки електрони и транспорт на кислород, процеси кои ја користат лесната интерконверзија на Cu (I) и Cu (II).[136] Бакарот е од суштинско значење за аеробнотодишење на ситееукариоти. Вомитохондриите, се наоѓа воцитохром c оксидаза, кој е последна белковина вооксидативната фосфорилација. Цитохром c оксидаза е белковина која го врзува О2 помеѓу бакар и железо; белковината пренесува 8 електрони на молекулата О2 за да ја намали на две молекули на вода. Бакар, исто така, се наоѓа во многусупероксидни дисмутаси, белковини кои го катализираат распаѓањето насупероксидите преку претворање (прекудиспропорција) на кислород иводороден пероксид:
Cu2 + -SOD + O2- → Cu+ -SOD + O2 (редукција на бакар, оксидација на супероксид)
Cu+ -SOD + O2- + 2H+ → Cu2+ -SOD + H2O2 (оксидација на бакар, редукција на супероксид)
Белковинатахемоцијанин е кислородниот носач кај повеќетомекотели и некоичленконоги, како што епотковицата рак (Limulus polyphemus).[137] Бидејќи hemocyanin е сино, овие организми имаат сина крв отколку црвената крв нахемоглобинот заснован нажелезо. Структурно поврзани со хемоцијанин селаказите итирозиназите. Наместо реверзибилно врзувачки кислород, овие белковини се хидроксилатни супстрати, илустрирани со нивната улога во формирањето на лаки.[138] Биолошката улога за бакар започна со појава на кислород во атмосферата на Земјата.[139] Неколку бакарни белковини, како што се "сините бакарни белковини", не дејствуваат директно со супстрати; оттука тие не се ензими. Овие белковини ги пренесуваат електроните со процесот наречентрансфер на електрони.[138]
Фотосинтезата функционира од елабориран транспортен синџир на електрони во рамките натилакоидната мембрана. Централна врска во овој синџир е пластоцијанот, сината бакарна белковина.
Бакарот е суштинскиелемент кај растенијата и животните, но не и сите микроорганизми. Човечкото тело содржи бакар на ниво од околу 1.4 до 2.1мг на килограм телесна маса.[142] Бакар се апсорбира во цревата, потоа се транспортира до црниот дроб врзан заалбумин.[143] По обработката во црниот дроб, бакар се дистрибуира до други ткива во втората фаза, која вклучува белковинскицерулоплазмин, носејќи го најголемиот дел од бакар во крвта. Церулоплазминот, исто така, го носи бакарот кој се излачува во млеко и е особено добро се апсорбира како извор на бакар.[144] Бакар во телото нормално минува низентерохепатична циркулација (околу 5мг на ден, наспроти околу 1мг дневно апсорбирано во исхраната и излачуван од телото), а телото може да излачи вишок бакар, доколку е потребно, прекужолчката, која носи бакар од црниот дроб, а потоа не се реапсорбира од цревата.[145][146]
Американскиот институт за медицина (IOM) ги ажурираше проценетите просечни барања (EARs) и препорача диетални додатоци (RDAs) за бакар во 2001 година. Доколку нема доволно информации за да се воспостават ЕАР и РДА, наместо тоа, се користи проценет назначен какоадекватен внес (AI). AI за бакар се: 200 μg од бакар за мажи и жени од 0-6 месеци, и 220 μg од бакар за 7-12 месеци стари мажи и жени. RDA за бакар се: 340 μg бакар за 1-3-годишни мажи, 440 μg од бакар за 4-8 годишни мажи, 700 μg од бакар за мажи 9-13 години, 890 μg од бакар за мажи 14-18 години, и 900 μg од бакар за мажи на возраст од 19 години и постари. RDA за бакар се: 340 μg бакар за 1-3-годишни жени, 440 μg од бакар за 4-8 години стари жени, 700 μg од бакар за жени од 9-13 години, 890 μg од бакар за 14-18 години стари жени и 900 μg од бакар за жени кои се 19 години и постари. RDA за бакар се: 1.000 μg од бакар за 14-50-годишни бремени жени; Покрај тоа, 1.300 μg од бакар за 14-50-годишни жени во лактација.[147] Што се однесува до безбедноста, IOM, исто така, поставуватолерантни нивоа на внес (ULs) за витамини и минерали кога се доволно. Во случај на бакар, UL е поставен на 10 мг/ден. Колективно, EARs, RDAs, AIs и ULs се нарекуваатдиететски референтни вредности.[148]
Европскиот орган за безбедност на храната (EFSA) се однесува на колективниот сет на информации како референтни вредности за исхраната, со референтниот внес на население (PRI) наместо RDA, и просечниот услов, наместо EAR. AI и UL дефинирани како и во САД. За жените и мажите на возраст од 18 години и постари, AI се поставени на 1,3 и 1,6мг/ден, соодветно. AI за бременост и лактација е 1,5 мг/ден. За деца на возраст од 1-17 години, AI се зголемуваат со возраста од 0,7 до 1,3 мг/ден. Овие AI се повисоки од американските RDAs.[149] Европската тело за безбедност на храната го разгледа истото безбедносно прашање и го постави својот UL на 5мг/ден, што е половина од вредноста на САД.[150]
За потребите на САД за храна и додаток во исхраната, износот во порција е изразен како процент од дневна вредност (%ДВ). За цели на етикетирање на бакарот 100% од дневната вредност беше 2.0 мг, но Од 27 мај 2016[update]таа беше ревизирана на 0,9мг за да го усогласат со RDA.[151] Табела на старите и новите возрасни дневни вредности е дадена нареферентниот дневен внес. Првичниот рок за кој треба да се почитува беше 28 јули 2018 година, но на 29 септември 2017 година FDA објави предложено правило кое го продолжи крајниот рок до 1 јануари 2020 година за големите компании и 1 јануари 2021 година за мали компании.[152]
Поради нејзината улога во олеснувањето на внесувањето на железо,дефицитот на бакар може да предизвика симптоми слични наанемија,неутропенија, коскени абнормалности, хипопигментација, нарушен раст, зголемена инциденца на инфекции, остеопороза, хипертироидизам и абнормалности во метаболизмот на гликоза и холестерол. Спротивно на тоа,Вилсоновата болест предизвикува акумулација на бакар во ткивото на телото.
Тежок дефицит може да се најде со тестирање за ниски плазматски или серумски нивоа на бакар, низок церулоплазмин и нивоа на супероксидна дисмутаза на црвени крвни клетки; тие не се чувствителни на маргиналниот статус на бакар. "Цитохром c оксидазна активност на леукоцити и тромбоцити" е наведено како уште еден фактор во дефицитот, но резултатите не се потврдени со репликација.[153]
Количините на грам од различни бакарни соли биле земени при обид за самоубиство и произвеле акутна бакарна токсичност кај луѓето, најверојатно поради циркулација на оксидација и создавање нареактивни кислородни видови кои ја оштетуваатДНК.[154][155] Соодветни количини на бакарни соли (30мг/кг) се токсични кај животните.[156] Минималната диетална вредност за здрав раст кај зајаците е пријавена да биде најмалку 3ppm во исхраната.[157] Сепак, повисоките концентрации на бакар (100 ppm, 200 ppm, или 500 ppm) во исхраната на зајаци може позитивно да влијаат на ефикасноста напретворањето на добиточната храна, стапките на раст и процентот на облекување на труп.[158]
Хроничната бакарна токсичност вообичаено не се јавува кај луѓето поради транспортните системи кои ја регулираат апсорпцијата и излачувањето. Автосомно рецесивните мутации во транспортерите на бакар можат да ги оневозможат овие системи, што доведува доВилсонова болест со бакарна акумулација ицироза на црниот дроб кај лица кои имаат наследено два дефектни гени.[142]
Бакар е составен дел начадот од тутун.[162][163] Фабриката затутун лесно ги апсорбира и акумулиратешките метали, како што е бакар од околното тло во лисјата. Тие лесно се апсорбираат во телото на корисникот по вдишување на чад.[164] Здравствените импликации не се јасни.[165]
↑McHenry, Charles, уред. (1992).The New Encyclopedia Britannica.3 (15. изд.). Chicago: Encyclopedia Britannica, Inc. стр. 612.ISBN978-0-85229-553-3.
↑„Copper“. Merriam-Webster Dictionary. 2018. Посетено на22 August 2018.
↑Johnson, MD PhD, Larry E., уред. (2008).„Copper“.Merck Manual Home Health Handbook. Merck Sharp & Dohme Corp., a subsidiary of Merck & Co., Inc. Архивирано одизворникот на 2016-03-07. Посетено на7 April 2013.
↑Rickett, B.I.; Payer, J.H. (1995). „Composition of Copper Tarnish Products Formed in Moist Air with Trace Levels of Pollutant Gas: Hydrogen Sulfide and Sulfur Dioxide/Hydrogen Sulfide“.Journal of the Electrochemical Society.142 (11): 3723–3728.doi:10.1149/1.2048404.
↑Бојан Шоптрајанов,Хемија за втора година на реформираното гимназиско образование (петто изменето и дополнето издание). Скопје: Просветно дело, 2009, стр. 137.
↑Бојан Шоптрајанов,Хемија за втора година на реформираното гимназиско образование (петто изменето и дополнето издание). Скопје: Просветно дело, 2009, стр. 142-143.
↑31,031,1Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997).Chemistry of the Elements (2. изд.). Butterworth-Heinemann.ISBN0080379419.
↑Oguchi, Hachiro (1983). „Japanese Shakudō: its history, properties and production from gold-containing alloys“.Gold Bulletin.16 (4): 125–132.doi:10.1007/BF03214636.
↑Trammell, Rachel; Rajabimoghadam, Khashayar; Garcia-Bosch, Isaac (30 January 2019). „Copper-Promoted Functionalization of Organic Molecules: from Biologically Relevant Cu/O2 Model Systems to Organometallic Transformations“.Chemical Reviews.doi:10.1021/acs.chemrev.8b00368.
↑Ralph L. Shriner, Christine K.F. Hermann, Terence C. Morrill, David Y. Curtin, Reynold C. Fuson "The Systematic Identification of Organic Compounds" 8th edition, J. Wiley, Hoboken.ISBN0-471-21503-1
↑Saalwächter, Kay; Burchard, Walther; Klüfers, Peter; Kettenbach, G.; Mayer, Peter; Klemm, Dieter; Dugarmaa, Saran (2000). „Cellulose Solutions in Water Containing Metal Complexes“.Macromolecules.33 (11): 4094–4107.Bibcode:2000MaMol..33.4094S.doi:10.1021/ma991893m.
↑Kharasch, M.S.; Tawney, P.O. (1941). „Factors Determining the Course and Mechanisms of Grignard Reactions. II. The Effect of Metallic Compounds on the Reaction between Isophorone and Methylmagnesium Bromide“.Journal of the American Chemical Society.63 (9): 2308–2316.doi:10.1021/ja01854a005.
↑Imai, Sadako; Fujisawa, Kiyoshi; Kobayashi, Takako; Shirasawa, Nobuhiko; Fujii, Hiroshi; Yoshimura, Tetsuhiko; Kitajima, Nobumasa; Moro-oka, Yoshihiko (1998). „63Cu NMR Study of Copper(I) Carbonyl Complexes with Various Hydrotris(pyrazolyl)borates: Correlation between 63Cu Chemical Shifts and CO Stretching Vibrations“.Inorganic Chemistry.37 (12): 3066–3070.doi:10.1021/ic970138r.
↑Schwesinger, Reinhard; Link, Reinhard; Wenzl, Peter; Kossek, Sebastian (2006). „Anhydrous phosphazenium fluorides as sources for extremely reactive fluoride ions in solution“.Chemistry: A European Journal.12 (2): 438–45.doi:10.1002/chem.200500838.PMID16196062.
↑McDonald, M.R.; Fredericks, F.C.; Margerum, D.W. (1997). „Characterization of Copper(III)–Tetrapeptide Complexes with Histidine as the Third Residue“.Inorganic Chemistry.36 (14): 3119–3124.doi:10.1021/ic9608713.PMID11669966.
↑Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997).Chemistry of the Elements (2. изд.). Butterworth-Heinemann. стр. 1187.ISBN0080379419.
↑Rayner W. Hesse (2007).Jewelrymaking through History: an Encyclopedia. Greenwood Publishing Group. стр. 56.ISBN978-0-313-33507-5.No primary source is given in that book.
↑„Copper“. Elements.vanderkrogt.net. Посетено на12 September 2008.
↑Timberlake, S. & Prag A.J.N.W. (2005).The Archaeology of Alderley Edge: Survey, excavation and experiment in an ancient mining landscape. Oxford: John and Erica Hedges Ltd. стр. 396.doi:10.30861/9781841717159.
↑72,072,1McNeil, Ian (2002).Encyclopaedia of the History of Technology. London; New York: Routledge. стр. 13, 48–66.ISBN978-0-203-19211-5.
↑Rickard, T.A. (1932). „The Nomenclature of Copper and its Alloys“.Journal of the Royal Anthropological Institute.62: 281–290.doi:10.2307/2843960.JSTOR2843960.
↑Hong, S.; Candelone, J.-P.; Patterson, C.C.; Boutron, C.F. (1996). „History of Ancient Copper Smelting Pollution During Roman and Medieval Times Recorded in Greenland Ice“.Science.272 (5259): 246–249 (247f.).Bibcode:1996Sci...272..246H.doi:10.1126/science.272.5259.246.
↑de Callataÿ, François (2005). „The Graeco-Roman Economy in the Super Long-Run: Lead, Copper, and Shipwrecks“.Journal of Roman Archaeology.18: 361–372 (366–369).
↑Stelter, M.; Bombach, H. (2004). „Process Optimization in Copper Electrorefining“.Advanced Engineering Materials.6 (7): 558–562.doi:10.1002/adem.200400403.
↑Karen A. Mingst (1976). „Cooperation or illusion: an examination of the intergovernmental council of copper exporting countries“.International Organization.30 (2): 263–287.doi:10.1017/S0020818300018270.
↑Бојан Шоптрајанов,Хемија за втора година на реформираното гимназиско образование (петто изменето и дополнето издание). Скопје: Просветно дело, 2009, стр. 138-140.
↑Попс, Хорас, 2008, "Обработка на жица од антиката до иднината",Wire Journal International , јуни, стр. 58-66
↑Јозеф, Гинтер, 1999, Бакар: неговата трговија, производство, употреба и еколошки статус, уредени од Кундиг, Конрад Ј.А., АСМ Интернационал, стр. 141-192 и стр. 331-375.
↑Јозеф, Гинтер, 1999, Бакар: Нејзината трговија, производство, употреба и еколошки статус, уредени од Кундиг, Конрад Ј.А., АСМ Интернационал, стр. 348.
↑Можности за политиката за енергетска ефикасност за електромоторни системи, Меѓународната агенција за енергија, Работен документ за 2011 година во серијата за енергетска ефикасност, од Пол Waide и Conrad U. Brunner, OECD / IEA 2011
↑Fuchsloch, J. и EF Brush, (2007), "Системски дизајн пристап за нова серија на ултра-NEMA Premium бакар ротор моторс", во EEMODS 2007 Конференција Зборник, 10-15 јуни, Пекинг.
↑Copper motor rotor project; Copper Development Association;„Архивиран примерок“. Архивирано одизворникот на 13 March 2012. Посетено на2012-11-07.
↑NEMA Premium Motors, The Association of Electrical Equipment and Medical Imaging Manufacturers;„Архивиран примерок“. Архивирано одизворникот на 2 April 2010. Посетено на2009-10-12.
↑Seale, Wayne (2007). Улогата на бакар, месинг и бронза во архитектурата и дизајнот;Метална архитектура, Мај 2007 година
↑Бакар покрив во детали; Бакар во архитектурата; Здружение за развој на бакар, Велика Британија, www.cda.org.uk/arch
↑Kronborg completed; Agency for Palaces and Cultural Properties, København,„Архивиран примерок“. Архивирано одизворникот на 24 October 2012. Посетено на2012-09-12.
↑Питерс, Лари Е. (2004). Спречување на корозија на бакарни кровни системи; Професионална покривка, октомври 2004,http://www.professionalroofing.net
↑Oxidation Reaction: Why is the Statue of Liberty Blue-Green? Engage Students in Engineering; www.EngageEngineering.org; Chun Wu, Ph.D., Mount Marty College; Funded by the National Science Foundation (NSF) under Grant No. 083306.„Архивиран примерок“(PDF). Архивирано одизворникот(PDF) на 25 October 2013. Посетено на2013-10-25.
↑Fitzgerald, K.P.; Nairn, J.; Atrens, A. (1998). „The chemistry of copper patination“.Corrosion Science.40 (12): 2029–50.doi:10.1016/S0010-938X(98)00093-6.
↑Glossary of copper terms, Copper Development Association (UK):„Архивиран примерок“. Архивирано одизворникот на 20 August 2012. Посетено на2012-09-14.
↑Finishes – natural weathering; Copper in Architecture Design Handbook, Copper Development Association Inc.,„Архивиран примерок“. Архивирано одизворникот на 16 October 2012. Посетено на2012-09-12.
↑Davis, Joseph R. (2001).Copper and Copper Alloys. ASM International. стр. 3–6, 266.ISBN978-0-87170-726-0.
↑Единг, Марио Е., Флорес, Хектор, и Миранда, Клаудио, (1995), Експериментална употреба на бакарни никлени алуминиумски мрежи во марикултурата. Дел 1: Изведба на употреба во умерена зона; Дел 2: Демонстрација на употреба во ладна зона; Финален извештај до Меѓународната асоцијација за бакар
↑Biurrun, Amaya; Caballero, Luis; Pelaz, Carmen; León, Elena; Gago, Alberto (1999). „Treatment of a Legionella pneumophila‐Colonized Water Distribution System Using Copper‐Silver Ionization and Continuous Chlorination“.Infection Control and Hospital Epidemiology.20 (6): 426–428.doi:10.1086/501645.JSTOR30141645.PMID10395146.
↑Walker, W.R.; Keats, D.M. (1976). „An investigation of the therapeutic value of the 'copper bracelet'-dermal assimilation of copper in arthritic/rheumatoid conditions“.Agents and Actions.6 (4): 454–459.PMID961545.
↑Richmond, Stewart J.; Brown, Sally R.; Campion, Peter D.; Porter, Amanda J.L.; Moffett, Jennifer A. Klaber; Jackson, David A.; Featherstone, Valerie A.; Taylor, Andrew J. (2009). „Therapeutic effects of magnetic and copper bracelets in osteoarthritis: A randomised placebo-controlled crossover trial“.Complementary Therapies in Medicine.17 (5–6): 249–256.doi:10.1016/j.ctim.2009.07.002.ISSN0965-2299.PMID19942103.
While it's never been proven that copper can be absorbed through the skin by wearing a bracelet, research has shown that excessive copper can result in poisoning, causing vomiting and, in severe cases, liver damage.
↑„Fun facts“.Horseshoe crab. University of Delaware. Архивирано одизворникот на 2008-10-22. Посетено на13 July 2008.
↑138,0138,1S.J. Lippard, J.M. Berg "Principles of bioinorganic chemistry" University Science Books: Mill Valley, CA; 1994.ISBN0-935702-73-3.
↑Decker, H. & Terwilliger, N. (2000). „COPs and Robbers: Putative evolution of copper oxygen-binding proteins“.Journal of Experimental Biology.203 (Pt 12): 1777–1782.PMID10821735.
↑Schneider, Lisa K.; Wüst, Anja; Pomowski, Anja; Zhang, Lin; Einsle, Oliver (2014). Peter M.H. Kroneck; Martha E. Sosa Torres (уред.).The Metal-Driven Biogeochemistry of Gaseous Compounds in the Environment. Chapter 8.No Laughing Matter: The Unmaking of the Greenhouse Gas Dinitrogen Monoxide by Nitrous Oxide Reductase. Metal Ions in Life Sciences.14. Springer. стр. 177–210.doi:10.1007/978-94-017-9269-1_8.ISBN978-94-017-9268-4.PMID25416395.
↑Denoyer, Delphine; Clatworthy, Sharnel A.S.; Cater, Michael A. (2018). Sigel, Astrid; Sigel, Helmut; Freisinger, Eva; Sigel, Roland K.O. (уред.).Metallo-Drugs: Development and Action of Anticancer Agents. Chapter 16. Copper Complexes in Cancer Therapy.Metal Ions in Life Sciences.18. Berlin: de Gruyter GmbH. стр. 469–506.doi:10.1515/9783110470734-022.ISBN978-3-11-047073-4.PMID29394035.
↑Frieden, E.; Hsieh, H.S. (1976).Ceruloplasmin: The copper transport protein with essential oxidase activity.Advances in Enzymology and Related Areas of Molecular Biology. Advances in Enzymology – and Related Areas of Molecular Biology.44. стр. 187–236.doi:10.1002/9780470122891.ch6.ISBN978-0-470-12289-1.JSTOR20170553.PMID775938.
↑Bonham, Maxine; O'Connor, Jacqueline M.; Hannigan, Bernadette M.; Strain, J.J. (2002). „The immune system as a physiological indicator of marginal copper status?“.British Journal of Nutrition.87 (5): 393–403.doi:10.1079/BJN2002558.PMID12010579.
↑Li, Yunbo; Trush, Michael; Yager, James (1994). „DNA damage caused by reactive oxygen species originating from a copper-dependent oxidation of the 2-hydroxy catechol of estradiol“.Carcinogenesis.15 (7): 1421–1427.doi:10.1093/carcin/15.7.1421.PMID8033320.
↑Hunt, Charles E. & William W. Carlton (1965). „Cardiovascular Lesions Associated with Experimental Copper Deficiency in the Rabbit“.Journal of Nutrition.87 (4): 385–394.doi:10.1093/jn/87.4.385.PMID5841854.
↑Bernhard, David; Rossmann, Andrea; Wick, Georg (2005). „Metals in cigarette smoke“.Iubmb Life (International Union of Biochemistry and Molecular Biology: Life).57 (12): 805–809.doi:10.1080/15216540500459667.PMID16393783.
_NIST_ASD_emission_spectrum.png)
.svg)
-sulfat-Monohydrat_Kristalle.png)
-3D-balls.png)
