Kote reo Tūwaru (te ggana Tūvalu) te reo māori oTūwaru. 13 mano ngā kaikōrero māori. He reoPoronīhia te reo Tūwaru.
Kīanga| Tālofa | Kia ora |
| E ā koe? | Kei te pēhea koe? |
| Au e llei. | Kei te pai ahau. |
| Aō | Āe |
| Ikai | Kāo |
| Fakamolmole | Mō taku hē |
| Tēnā koa |
| Fakafetai | Ngā mihi |
| Tōfā | Haere rā. |
| E noho rā. |
15 ngā reta o te arapū Tūwaru. Ka whakaaturia ngā reta me ngā oro kiTe Arapū Oromotu Tāwāhi.
Arapū| Reta | A | E | I | O | U | F | G | K | L | M | N | P | S | T | V |
|---|
| Oro | /a/ | /e/ | /i/ | /o/ | /u/ | /f/ | /ŋ/ | /k/ | /l/ | /m/ | /n/ | /p/ | /s/ | /t/ | /v/ |
|---|
Ka tuhia ngā orokati roa ki te <`>, ki te tuarua o ngā reta rānei. Ka tuhia ngā oropuare roa ki ngā tohutō.
Orokati | Ngutu | Niho | Takamuri |
|---|
| Whakamutu | p pp | t tt | k kk |
|---|
| Iho | m mm | n nn | ŋ ŋŋ |
|---|
| Tiotio | f ff v vv | s ss | |
|---|
| Tata | | l ll | |
|---|
Oropuare | Takamua | Takamuri |
|---|
| Tata | i iː | u uː |
|---|
| Waenga | e eː | o oː |
|---|
| Tuwhera | a aː |
|---|
Tūkapi | Takitahi | Takirua | Takitini |
|---|
| Kiritūnei | Kauawhi | | tāua | tātou |
|---|
| Kaupare | au | māua | mātou |
|---|
| Kiritūnā | koe | koulua | koutou |
|---|
| Kiritūrā | ia | lāua | lātou |
|---|
| Hokinga | (ei) |
|---|
Tūkapi riro | Whānui | Kaupapa |
|---|
| Pū tautuhi | Pūnoa |
|---|
| Takitahi | Takitini | Takitahi | Takitini |
|---|
| Kiritūnei | Kauawhi | Takirua | tetā | tā | setā | tā nisi | o tāua |
|---|
| Takitini | tettou | ttou | settou | ttou nisi | o tātou |
|---|
| Kaupare | Takitahi | “A” | taku | aku | saku | aku nisi | o oku |
|---|
| “O” | toku | oku | soku | oku nisi |
|---|
| Takirua | temā | mā | semā | mā nisi | o māua |
|---|
| Takitini | temōtou | omōtou | semōtou | omōtou nisi | o mātou |
|---|
| Kiritūnā | Takitahi | “A” | tau | au | sau | au nisi | o koe |
|---|
| “O” | tou | ou | sou | ou nisi |
|---|
| Takirua | “A” | taulua | aulua | saulua | aulua nisi | o koulua |
|---|
| “O” | toulua | oulua | soulua | oulua nisi |
|---|
| Takitini | teōtou | ōtou | seōtou | ōtou nisi | o koutou |
|---|
| Kiritūrā | Takitahi | tena | ana | sena | ana nisi | o ia |
|---|
| Takirua | telā | lā | selā | lā nisi | o lāua |
|---|
| Takitini | telōtou | olōtou | selōtou | olōtou nisi | o lātou |
|---|
Pūtohu | Takitahi | Takitini |
|---|
| Pū tautuhi | te | |
|---|
| Pūnoa | se | nisi |
|---|
- Ka whakamahia te pūmoko i mua i ngā ingoa anake (ehara mō ngā tūkapi).
Tūwāhi | Mea | Wāhi | Hātepe |
|---|
| Takitahi | Takitini | Tūkapi | Tūkē |
|---|
| Tū nei | tēnei | konei | nei | pēnei |
|---|
| Tū nā | tēnā | konā | nā | pēnā |
|---|
| Tū rā | tēlā | lā | pēlā |
|---|
- Ka kīia ngā tūwāhi mō ngā mea ki muri i te tūingoa (kāore i mua).
Tūwāhi| luga | runga |
| lalo | raro |
| loto | roto |
| tua | tua, waho, muri |
| mua | mua |
| tafa | te taha |
| te vā | waenga |
Pūhono| i | i | Ka panoni ki te “ia” i te wā, ka whakamahia ai mō ngā ingoa tangata, mō ngā tūkapi rānei. |
| ki | ki | Ka panoni ki te “kia” i te wā, ka whakamahia ai mō ngā ingoa tangata, mō ngā tūkapi rānei. |
| mai i | mai i | |
| a, o | a, o | |
| mā, mō | mā, mō | |
| mo | me | |
| talu | mai anō i | |
| koi tuai o | i mua i | |
Whakarerekē mō mua| fātoā | inātatanei |
| toe | anō, tonu |
| fia | hia |
| suā | tētahi atu |
| tamā | āhua |
Whakarerekē mō muri| lasi | nui |
| mai | mai |
| atu | atu |
| aka | ake |
| ifo | iho |
| katoa | katoa |
| foki | hoki |
| faeloa | i ngā wā katoa |
| eiloa | rawa |
Ko te “faka-” te kūmua pūtake.
Kūmuri| -(gin)a | -tia |
| -ga | -tanga |
Tūpātai| ā | aha |
| oi | wai |
| (tē)fea | hea |
| anafea | inahea |
| māfea | āhea |
| pēfea | pēhea |
| fia | hia |
| kaiā | he aha ai |
Wāmahi| e | e (whānui) |
| ne | i |
| koi | kei te |
| ka | ka |
| ko | kua |
| ke (na) | kia |
Whakakore| sē | kore, ehara | Ka makaia i mua i ngā wāhi, e whakakorea ai. |
| sēki | kāore |
| sēai | kāore (he) | |
| sēkiai | |
| sa | kaua | |
Ētahi atu kīanga| o | ā |
| io me | rānei |
| kae | engari |
| kāfai, manafai | mehemea, ina |
| tēlā lā | nō reira |
| auā, ona, i te mea | nō te mea |
| kāti | tērā pea |