NyAntemoro naAntaimoro naTemoro naTaimoro diavondrom-poko ao amin' ny tapany atsimo-atsinanan' iMadagasikara, ao amin' ny faritraVatovavy-Fitovinany ao amin' nyfaritanin' i Fianarantsoa, eo anelanelan' iManakara syFarafangana no faritra tena onenany. Nampalaza ny foko antemoro teo amin' ny tantara ny fanoratana nySorabe, ny famakiana ny sora-kintana (fanandroana), fandravonana ny disadisa nisy tamin' ny foko sasany tany amin' ny tapany atsimon' i Madagasikara. Eo anelanelan' iNamorona syManampatrana no faritra onenany. Niisa 500 000 any ho any ny Antemoro tamin' ny taona 2013[1].
Ny foko antemoro atao hoeAnakara syAntalaotra dia milaza, araka ny lovantsofiny, fa taranaka mpiavy avy anyArabia syPersia, nefa toa avy anySômalia (ny foko atao hoeDira, zana-pokon' nySômaly) rehefa dinihina ny fototarazony, ary misy ampahany avy ao amin' nySoahily monina amin' ny morontsiraka atsinanan' iAfrika. Araka ny lovantsofina dia avy tamin' ny mpanjanaka tonga avy anySômalia tamin' ny taonjato faha-15 na faha-16 izy ireo. Rehefa tonga teto Madagasikara ireo mpanjanaka ireo dia nanova finoana ny Antemoro hosilamo; tsy ela dia navelan' izy ireo izany fivavahana vaovao izany noho nyfinoana nentim-paharazana sy ny fanao mifandray amin' ny fanajana nyrazana, na dia mbola ao anatin' ny fomba amam-panao aza ny sisa amin' ny finoana silamo toy ny fandrarana ny fihinanana hena kisoa. Tamin' ny taonjato faha-16 dia nisy fanjakana antemoro niorina, nisolo ny fahefan' nyZafiraminia teo aloha, izay taranaky ny tantsambo ihany koa.
Ny anaran' io foko io dia avy amin' ny teny hoe "morona". Araka nylovantsofina dia manana fiavianaarabo ny Antemoro. Avy amin' ny anaran' io foko io no niavian' ny anaran' nytaratasy antemoro izay ampiasaina amin' ny fanaingoana. Ny razan' ny Antemoro no nitondra nysorabe voalohany teto Madagasikara.Ramakararo no mpanjaka voalohany tao izay nipetraka tao Ivato, ka antsoina hoe Fenovola ny lapany. Anisan' ny Antemoro nalaza ireo nohafaran'Andrianampoinimerina ho lasa mpanolo-tsainany sy nampianatra an-dRadama I.
Tsy ela dia nanjary nalaza ny maha ombiasa sy mpanandro mahery vaika ny Antemoro, noho izy ireo nanao ampihimamba ny fahalalana nysorabe, izay mampiasa nysoratra arabo hanoratana nyteny malagasy. Nifindra monina nanerana ny Nosy ny ombiasy antemoro, ary tany no nanaovany ny fahaizany ho an'ny fiarahamonina teo an-toerana, nanoro hevitra ny mpanjaka, ary nanangana fanjakana vaovao mihitsy aza. Ity fihetsehan' ny Antemoro ity sy ny famoronana tambazotran' ireo mpanolotsaina ara-panahy matanjaka manerana ny Nosy dia noheverina ho fanerena ny fahatsiarovan-tena eo amin' ny Malagasy amin' ireo vondrom-piarahamonina mihoatra ny azy ary niteraka fahatsapana ny maha-malagasy iraisana. Rava ny fanjakan' ny Antemoro tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-19 taorian' ny fikomian' ny Antemoro olon-tsotra nanohitra ny sarangan' ny andriana.
Ankehitriny ny Antemoro dia mbola mivondrona manodidina ny morontsiraka atsimo-tsinanana, mambolyvary sykafe, mamokatrasira, ary manamboatraody. Matetika ny Antemoro no mandao ny tanindrazany mandritra ny enim-bolana ka hatramin' ny folo volana ao anatin' ny taona na mihoatra mba hiasa ho toy ny ombiasy manolotra ody sy sikidy ary asa masina hafa. Saika misy ombiasy avokoa ny tanàna rehetra etoMadagasikara, ary maro no ammin' izy ireo no Antemoro mihitsy na efa nankany amin' ny tanindrazan' ny Antemoro mba hahazo fiofanana. Loharanom-bola lehibe iray hafa koa ny famokarana ny taratasy antemoro, taratasy ipetahan' voninkazo izay niraketana ny fahalalana miafina amin’ ny alalan’ ny sorabe, satria mazàna amidy amin’ ny mpizaha tany sy aondrana any ivelany io taratasy io.
Any amin’ ny morontsiraka atsimo-atsinanana no misy azy ireo, indrindra eo anelanelan’ iManakara syFarafangana. Ny Antemoro dia taranaky ny Silamo izay nanorim-ponenana teto Madagasikara tamin’ ny taonjato faha-14 ary nanambady ny mponina tao an-toerana. Tamin' ny taona 2013 dia tombanana ho 500 000 ny isan' ny Antemoro. Na dia misy aza ny filazana mampifandray azy ireo amin' iArabia, misy ireo manam-pahaizana hafa milaza fa ireo olona ireo dia azo inoana fa mifandray amin' ny vondrona avy any amin' ny morontsiraka soahily.
Eo anelanelan' ny reniranoNamorona sy ny reniranoManampatrana ny faritra misy ny Antemoro. IVohipeno sy iManakara no tanàna lehibe any aminy.
Ireto ny foko ao amin' ny vondrom-poko antemoro, raha alahatra araka ny abidy[2]:
Teo anelanelan' ny taonjato faha-12 sy faha-14 no nonina tao amin' ny morontsiraka atsimo-atsinanana ny Antemoro. Mety nonina tao amin' ny faritraIharana izy ireo alohan' ny hanorenany fonenana aty atsimotsimo kokoa.
Maro ireo sarangam-poko ao amin' ny vondrom-poko antemoro. Ao nyAnteony tonga voalohany taoMatitanana, aoVohipeno. Ao nyAntalaotra, tonga taty aoriana, nefa malaza amin' nySorabe sy ny fahaizanymisikidy symanandro (ny tena mamiratra dia nyAnakara), araka ny lovantsofina, izay voatery nandositra ny lapan' nysoltàna avy anyArabia Saodita fahaizay noho ny fananany fiaviana jiosy. Ao koa nyAmpanabaka izay tsy iza fa ny sarambaben' olona maro anisa.
Tsy tahaka ny foko malagasy hafa ny Antemoro izay nahay diplômasia.Andriamahazonoro, izayAntemoro-Anakara, dia mpanolotsaina manokan' ny mpanjaka merinaAndrianampoinimerina syRadama I, ka anisan' ireo iraka malagasy voalohany nankanyLondon tamin' ny andron' ny mpanjaka britanikaWilliam IV.
Ny Antemoro isan' ireo mponina tonga vao haingana kokoa teto amin' ny nosyMadagasikara. Avy amin' ireo tantsambo mozilmana izy ireo izay heverina fa tonga tany amin’ ny morontsiraka atsimo-atsinanana tokony ho tamin’ ny taona 1500 tany ho any. Efa nisy sambo nitondra Mozilmana mpanjanaka tany amin’ ny morontsirak’ i Madagasikara taloha, saingy tamin’ io fotoana io no nitombo be ny fahatongavan’ izy ireo. Rehefa tonga izy ireo dia nifangaro tamin' ny foko malagasy maro hafa, anisan' izany nyZafiraminia, izay nilaza fa avy anyMaka (na Meka, anyArabia) nandalo an' iAfrika Atsinanana, na dia misy manam-pahaizana aza milaza fa tanySumatra no niandohan' ny Zafiraminia ary lasa nanana toerana ambony teo amin' ny fiarahamonina malagasy noho ny fahalalana sy ny fahaiza-manao nentiny avy any ampitan-dranomasina, ary nanana ny zo manokana ahafahany manaosorona biby ho an' nyrazana (izany zo izany no atao hoesombily), izay fombafomba manan-danja eo amin' ny fiarahamonina malagasy. Ny lovantsofina am-bava sy an-tsoratry ny Antemoro dia mamaritra ny fanirian' izy ireo hiantoka ny fanambadiana eo amin' ny foko antemoro roa, saingy nolavin' ny Zafiraminia izany ezaka izany. Nipoitra ny fifandonana teo amin’ ny roa tonta ho amin’ ny fahamboniana, izay lazain’ ny anganon' ny foko malagasy hafa ho ady teo amin' ny rapeton' olona roa. Nivoatra ny fifandirana rehefa tonga ireoArabo hafa mpanjanaka ary niray hina tamin' ireo vao tonga izay lasa Antemoro ihany koa.
Manodidina ny taona 1550 teo ho eo dia toa tonga amin’ ny kihon-dalana ny fifandonana izay nihabetsaka tamin’ ny niakaran’ ny fianakavian’ andrianaZafikasimambo teo amin’ ny fitondrana tao Matitana taorian’ ny fanambadian’ ny loham-pianakaviana tamina vehivavy iray teo an-toerana. Ny soratra mirakitra tantara dia mampifamatotra ny firafitry ny loham-pianakavianaZafikasimambobe amin’ ny andrianaanteony Ramarohala, izay efa nanorim-ponenana tao, fara fahakeliny, taranaka telo talohan’ izay. Ny loharanon-tantara hafa anefa dia manamafy fa ny tetiarana voalaza ao amin' ireo lahatsoratra ireo dia tsy marina, ary ny fianakavian' i Zafikazimambo dia vao tonga tsy ela, ary noho izany dia tsy nisy firazanan' ny andriana teo an-toerana. Raha ny tokony ho izy, ireo lahatsoratra ireo dia milaza fa naharitra taranaka telo ny Antemoro mba hidirana am-pahombiazana ao amin' ny fiarahamonina amin' ny alalan' ny fanambadiana sy fomba hafa, ary koa maneho ny fahatsiarovan-tena teo amin' ny Antemoro ny maha zava-dehibe ny fomban-drazana eo an-toerana ary ny filan' izy ireo toerana. Rehefa niakatra teo amin' ny fitondrana ny fokon' i Zafikazimambo, dia nandray ny tombontsoa ara-pivavahana nananan' ny fokon' nyZafiraminia teo aloha ary nametraka ny tenany hoombiasy voalohany nanao fanandroana sy mpanoratrasorabe; niala matetika ny tanindrazana antemoro izy ireo mba hanolotra ny asan' izy amin' ny foko na fanjakana hafa raha ilaina. Ireo ombiasy ireo ihany koa dia nampiofana matetika ny mpitarika ara-panahy avy amin' ny foko hafa, ka izany dia nanamafy ny maha-lehibe ny ombiasa avy any Matitana amin' ny maha-tompon' ny fahalalana ara-panahy azy sy ireo ivelan' ny fokony izay te hianatra na hanaparitaka izany. Nampiasa ny zony amin' ny fanaovanasombily ny Zafikasimambo mba hamolavolany sy hifehezany bebe kokoa ny hetsika ara-pôlitika sy ara-toekarena tao amin' ny faritra misy azy. Mba hampitsaharana ny ady amin' ny Zafiraminia dia novonoin' izy ireo araka izay azo atao ny lehilahy tao amin' ilay foko ary nafindrany tany amin' ny faritra voaaro ny vehivavy sy ny ankizy. Tamin’ izany no nanorenan’ izy ireo ny Fanjakana Antemoro matanjaka voalohany. Tsy fahita firy izy ireo eo amin’ ny foko malagasy izay vao tonga nahavita nanangana ny fanjakany tao anatin’ ny fotoana fohy taorian’ ny nigadonany teto amin’ ny Nosy.
Tamin' ny fotoana nitarihan' ny Antemoro Zafikasimambo dia nihena be ny fahalalahan' ny sarambabem-bahoaka ary lasa fototry ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitika ny fivavahana. Ny fifandirana teo amin’ ny andriana antemoro sy zafiraminia sy ny fitondran' ny Zafikasimambo vokatr’ izany dia nametraka fomba fifindra-monina avy amin’ iny faritry ny Nosy iny. Tsy toy ny ankabeazan' nyMalagasy izay miezaka ny hiverina any amin' ny tanindrazany, amin' ny ankapobeny, ny Antemoro tany am-boalohany, izay tsy nahatsapa antso toy izany mba hijanonana amin' ny faritra iray. Vokany, nivezivezy be ny ombiasy antemoro, ny sasany nifindrafindra toerana ary ny sasany nanorim-ponenana maharitra eny amin’ ny lapan’ ny mpanjaka sy any an-toeran-kafa. Ny fahalalany manjavozavo momba ny soratra, ny fitsaboana, ny teknôlôjia ary ny sehatra hafa dia samy nametraka ny lazany ho mpanolotsaina tena ilaina ho an' ny andriana sy ny olon-tsotra, ary nanenika ny Nosy ny mpanandro izay namolavola ny fiainana andavanandro. Ny ombiasian' i Matitana, araka ny voalazan' ny mpahay tantara Bethwell Ogot, ny tambajotran' ny ombiasa antemoro dia tsy nitsahatra ny mandehandeha ka tena zava-dehibe tamin' ny fanovana ny fiarahamonina teto Madagasikara avy amin' ny fitambaran' ny foko eto amin' ny Nosy ho any amin' ny vondrom-piarahamonina mijery ivelany manana fahatsiarovan-tena bebe kokoa amin' ny hafa, mitarika ho amin' ny fanitarana ny faritra ho lehibe kokoa, ho fanjakana sarodrafitra kokoa. Fanampin' izany, ny lovantsofina am-bava dia milaza fa mety nanana razambe nifindra monina niala tamin' ny tanin' ny Antemoro ny mpitondra teo amin' nyMerina syTanala aryAntanosy.
Tany am-piandohan' ny taonjato faha-18 dia efa lasa mpanondranavary syandevo lehibe ny Antemoro. Nandritra ny taompolo 1700 dia nifandona tamin' Ikongo-Tanala ny Antemoro ka niafara tamin’ ny fanafihana nyTanala tany amin’ ny lemaky ny morontsiraka atsinanana. Fotoana fohy taorian’ izay, dia nisy lehiben’ ny Antemoro antsoina hoeAndriamamohotra nanangana firaisankina sy fifandraisana tamin' ny mpanjaka nitondra an'Imerina,Andrianampoinimerina, mba hamerenana indray ny fihavanana.
Mizara foko maro ny Antemoro, dia nyAnteony, nyAntalaotra-Anakara, nyOnjatsy, nyAmpanabaka, nyTsaramody, nyVakimandriandry, nyAntevato ary nyAntevolo.
NyAnteony no sarangan' nyandriana, izay milaza faArabosilamo avy anyMaka anyArabia iRamakararo razambeny, izay nanorina ny Fanjakana Antemoro. Teo amin' ny Antemoro dia ny Anteony ihany no tena andriana nakana ny mpanjaka (ampanjaka, Ndrianony). Ny mpanjakaTanala maro dia manam-piaviana anteony. Nonina tao Ivato ny mpanjakan' ny Antemoro izay avy amin' ny Anteony. Ny Anteony ihany no manana zo handatsa-dra ny biby hatao sorona na hohanina, izany no atao hoe "sombily". Ny lehilahy anteony dia nahazo nanambady vehivavy avy amin' ny foko antemoro hafa fa ny lehilahy avy amin' ny foko antemoro hafa kosa tsy nahazo nanambady vehivavy anteony. Taorian' ny fitroaran' nyAmpanabaka (taona 1883 sy 1894) sy nyOnjatsy (taona 1883 syy 1884) anefa dia niova izany toe-javatra izany, na momba ny sombily na momba ny fifanambadiana na momba ny fandaminana ny fitondrana.
Mizara ho zana-poko (na firazanana) efatra ny Anteony, dia:
NyAntalaotra-Anakara dia tarana-dRamalitavaratra (Ali Tawarat) sy Andriantsimeto Ranaha izay niaraka tamin-dRamakararo. Izy ireo no tompon' nyfanandroana sy ny filazana ny zavatra ho avy. Mizara ho zana-poko (na firazanana) efatra ny Antalaotra-Anakara, dia:
NyOnjatsy dia ao amin' ny morona tsimon' i Matitana, mpihavana amin' nyAnjoaty any avaratra-adrefana amin' iMadagasikara sy ny Onjatsy any avaratra-atsinanana (indrindra any Vohimaro) sy any amin' nySakalava. Araka ny lovantsofina dia efa talohan-dRamakararo sy Ramalitavaratra ary Andriantsimeto Ranaha no nahatongavan' ny razambeny tao amin' ny faritra misy ny Antemoro, nefa nanaiky ho vahoakan-dRamakararo ny Onjatsy. Nikomy tamin' ny Anteony anefa ny Onjatsy taty aoriana, tamin' ny taona 1881-1884 ka lasa foko nanana ny sombiliny manokana.
Ny Ampanabaka na Farivola na Fanarivoana dia tao amin' ny sarangan' ny olon-tsotra (sady tsyandriana no tsyandevo) talohan' ny fikomiana nataon' izy ireo tamin' nyAnteony tamin' ny taona 1883 sy 1894. Taorian' izany fikomiana izany dia nanana ny mpanjakany koa ny Ampanabaka fa tsy niankina amin' ny Anteony. Fidina ny mpanjakan' izy ireo. Izy ireo no maro an' isa.
Mizara zana-poko na firazanana maro ny Ampanabaka, dia:
NyTsaramody sy nyVakimandriandry dia foko antemoro izay anisan' ny olon-tsotra, nandositra avy tamin' ny foko hafa tsy antemoro. Nanana ny fizakan-tenany ara-pôlitika izy ireo.
NyAntevato sy nyZafimarozaha dia taranaka andevo nandositra ny fitondran' ny Anteony sy mpitsoa-ponenana hafa, ka namorona fitondrana nanana tafika niady tamin' ny Antemoro.
NyAntevolo dia foko antemoro niharan' ny fanilikilihana sy ny fanambaniana mahatsiravina ataon' ireo mpiray vondrom-poko aminy sy ny manodidina, izay mihevitra azy ireo ho maloto sy voaozona. Monina manamorona ny renirano Matitanana ao akaikin' iVohipeno izy ireo. Anisan' ny Antevolo ny Antemanaza sy ny Antesira ary ny Antevandriky. Misy Antevolo koa ny faritry nyTanala nefa efa lefy ny fanilikilihana.
Mizara ho zana-poko telo ny Antevolo, dia:
Ao amin' ny morontsiraka atsimo-atsinanan' iVohipeno syManakara no tena ahitana ny tanàn' ny Antemoro. Mizara ho sokajy roa lehibe ny fiarahamonina: ny mpanombily (na tompomenakely), izay andriana voalaza fa taranaky nySômaly avy amin’ ny foko atao hoeDira (anySômalia), ary ny menakely, ahitana ny sarangan' ny mpanompo sy ny andevo, izay voalaza fa taranaky ny Malagasy efa teo an-toerana nanaiky ny fitondran’ ny Sômaly, na avy tamin’ ny andevo nentin’ ny Sômaly.
Ny mpanombily dia ahitana foko andriana maro toa nyAnakara,Onjatsy,Tsimeto (na Tsimaito),Anteony (na Antaiony),Antalaotra,Antesambo (na Antaisambo),Antemahazo (na Antaimahazo) sy ny hafa. Ny foko tsirairay ao anatin' ny vondrona antemoro dia nanana tombontsoa sy andraikitra manokana. Anjaran' ny foko manokana ny famonoana biby sasany hohanin' ny olona.
Ny mpanjaka antemoro (andrianony na ndrenony) dia nofantenana amin' ny alalan' ny fanapahan-kevitry ny vahoaka avy amin' ny foko anakara, izay nivondrona tany am-boalohany nanodidina ny vavaran' ny reniranoMatitanana akaikin' ny tanànan' iManakara izay miombona amin' ny anarany. Nomena toerana masina ireo mpitondra ireo rehefa voafidy. Notandremana fatratra nandritra ny taonjato maro taorian' ny nahafatesan' ny mpitondra ny fady naorin' izy ireo.
Ny Anakara no tompon' andraikitra amin' ny fiarovana nysampy sy ny soratra masina antemoro (nysorabe), nampiasa fiteny miafina izy ireo hifampitana fahalalana ara-panahy, ary zara raha nanambady avy amin' ny foko antemoro hafa. Noheverina fa nifandray tamin' ny ziny (najiny) sy ny fanahy hafa io foko io ary nalaza noho izy nivoahan' ny mpimasy sy mpanandro mahery indrindra teto amin' ny Nosy. Hainy ny nanamboatraody sy ny fanazaran-tena amin' ny fampiasana vatosoa eo an-toerana. Mba hitazonany ny fiavahany amin' ny foko antemoro hafa dia nipetraka tao amin' ny tanàna voahidy amin' ny fefy hazo marani-doha ny Anakara, ka tsy azon' ny olona tsy nahazoana alalana idirana. Vao mainka nampiavaka ny mpitondra nyfady mandrara azy tsy hanao lobaka na satroka.
Ny foko antemoro tsirairay dia tsy manambady ivelan' ny foko misy azy ary ny fanambadiana ivelan' ny foko misy ny tena dia tena fady. Izay nandika lalàna dia nitomaniana toy ny maty ary nesorina tanteraka tamin’ ny fiaraha-monina.
Ny Antemoro dia mifikitra amin' ny finoana sy fanao ara-pivavahananentim-paharazana mahazatra manerana ny Nosy, na dia misy foko sy fianakaviana antemoro samihafa aza, dia tafiditra ny lafinysilamo amin' ny ambaratonga samihafa. Matetika izy ireo no manao ody fiaro amin' ny alalan' ny fanoratana ny andininy ao amin' nyKor'any amin' nysorabe.
Talohan' ny nidirany ho mozilmana tamin' ny taonjato faha-7 na faha-8, ny foko malagasy izay nanambady avy amin' ny Dira taty aoriana ka nahita ny tarana-mpanjaka antemoro diamônôteista ninoandriamanitra mpamorona sy fanahy maro izay mpanelanelana eo amin' ny zavamananaina sy ny Mpamorona.
Tamin' ny fotoan' ny fiovam-po ho amin' nyfivavahana silamo, dia hadino avokoa ny andriamanitra mpamorona, ary nifantoka bebe kokoa tamin' ireo fanahy izay natsangana ho andriamanitra izy ireo. Niteraka fiovam-po lehibe ho amin' ny finoana silamo ny fahatongavan' nySômaly, saingy vetivety dia very ny foto-kevitra fototra ary nanome lalana ho an' ny fanomezam-boninahitra nyrazana sy nyfady.
Misongadina mafy teo amin' ny kolontsaina antemoro ny fomban' nyBanto atyAfrika Atsinanana sy nyArabo ary nysilamo. Araka ny fomba nentim-paharazana, ny fitafian' ny lehilahy antemoro dia ahitana ilay satroka atao hoefez ary akanjo lava malalaka mitovitovy amin' ny fanao any amin' ny faritra maro hafa amin' ny tontolo mozilmana. Ny volotara harefo dia notenomina ho tsihy (tafitsihy) izay nozairina mba hatao akanjobe sy akanjo (miaraka amin' ny tanany lava, ho an' ny zokiolona); fehin-kibo vita amin' ny fanto (lamba hodi-kazo nokapohina) no natao teo ambanin' izany rehetra izany.
Ny vehivavy dia nanao akanjo lava tsy misy tanany vita amin' ny tsihy volotara roa na telo nozairina ary nasiana fehin-kibo teo amin' ny andilany na natao teo ambonin' ny soroka iray. Matetika koa ny vehivavy tanora sy ny olon-dehibe no nanao fehiloha tsihy na akanjo ambony. Voarara ny vehivavy manao lamba vita amin' ny landihazo na fitaovana hafa ankoatra ny tsihy rofia voatenona, satria heverina fa mety hahatonga azy ireo hanintona ny filan' ny lehilahy ivelan' ny fianakaviany, izay voarara tsy tokony hanambady azy ireo.
Ny Antemoro dia nalaza manerana ny Nosy ho hany foko namolavola nysorabe hanoratana nyteny malagasy, izay nampiasasoratra arabo; io endrika fanoratana io dia nosoloana nyabidy latina teo amin' nyFanjakana Merina tamin' ny taonjato faha-19. Ny Antemoro koa dia nalaza be, tamin' ny vanim-potoana talohan' nyfanjanahantany, hompanandro, izay naminany ny hoavy mifototra amin' ny fizaran' nyvolana. Nalaza eran' iMadagasikara izy ireo ary nanao mpanolotsaina teo anivon' ny lapan' ny mpanjaka malagasy maro, anisan' izany ny mpanjaka merinaAndrianampoinimerina, izay nila ny toro hevitra sy fampianaran sorabe avy amin' ny mpanandro antemoro. Ny fomban-drazana iraisan' nyMalagasy momba nyombiasy dia miorim-paka amin' io kolontsaina antemoro io. Ny fampidirana nysampin' ny mpanjaka tao amin' ny Fanjakan' Imerina koa dia voalaza fa avy amin' ny ombiasy antemoro.
Ny fady eo amin' ny Antemoro dia avy amin' ny fomban-drazana ary koa avy amin' ny kolontsaina silamo sy arabo. Ny fifadian' ny Antemoro nyalika ho biby maloto, na dia mitovy amin' ny an' ny finoana silamo aza, dia efa nialoha ny nahatongavan' ity fivavahana ity teto amin' ny Nosy. Ny fandrarana ny fihinanana henan-kisoa anefa dia niainga tamin' ny fampidirana ny fivavahana silamo. Araka ny fomban-drazana, ny Antemoro dia tsy afaka mihinana afa-tsy amin' ny foko iray ihany.
Isaonana ny fahafatesan' ny olona rehetra eo amin' ny fiaraha-monina, na inona na inona sarangam-piarahamonina. Mandray anjara amin' ny fisaonana mandritra ny herinandro ho an' ny maty ny olona rehetra ao amin' ny vondrom-piarahamonina, ka mandritra izany fotoana izany dia voarara ny fanasana na fisoloana akanjo. Amin' ny andro fahavalo dia vita ny fotoana fisaonana ary samy mandro sy manao akanjo vaovao ny rehetra. Ny vehivavy mananotena dia tsy maintsy manohy ny fisaonana mandra-pialan' ny ray aman-drenin' ny maty rehefa vita izany. Mijanona ao an-tranony mandritra ny iray volana na tapa-bolana ny lehilahy maty vady, ary mandritra izany fotoana izany ny ray aman-drenin' ny maty no maniraka vehivavy iray hikarakara azy sy hiaraka aminy.
Ny Antemoro dia mitenyfitenim-paritra malagasy (nyfiteny antemoro), izay sampan' nyfianakaviam-piteny malaiô-pôlineziana, avy amin' nyvondrom-piteny baritô, ampiasaina koa any amin' ny tapany atsimon' ny nosyBorneo.
Nysorabe no fomba nanoratana an' io fiteny io, ary antsoina hoekatibo sy heverina ho manana fahefana tsy fahita ny olona mahafehy io fomba fanoratana io. Ny asasoratra vita amin' ny sorabe dia avy lahatsoratra fampianarana momba nyfanandroana, ka hatramin' ny firaketana ara-tantara sy endrika antontan-taratasy hafa, ary noheverina ho masina ny fitaovana nosoratana tamin' ny sorabe.
Amin' ny foko antemoro maro samihafa, ny manam-pahaizana manokana momba ny fivavahana (indrindra ny Anakara) dia mitahiry sy miteny amin' ny miafina antsoina hoe "kalamo". Ny kalamo diafiteny arabo ampiasana ny fandrafetan-teny sy fandrafetana fehezanteny malagasy izay antsoin' ny mponina hoe "kalamon' Antesitesy".
Antemoro maro no miasa ho ombiasy sy mivelona amin' ny fivarotana ny asan' izy ireo amin' ny maha mpanandro, mpimasy na mpanao ody mahery; mahazatra ny lehilahy ny miala ny tanàna enim-bolana ka hatramin' ny folo volana ao anatin' ny taona.
Mandroso ny famokaranakafe eo an-tanindrazana antemoro ary miteraka fidiram-bola ho an' ny fianakaviana maro. Ireo izay manana tany kely na tsy manana tany dia matetika mifindra monina mba hiasa amin' ny fambolena any avaratra sy any andrefana. Ny Antemoro Ampanira no tena namokatra sy mpivarotrasira avy amin' ny ranomasina.
Ny Antemoro dia malaza amin' ny fanamboarana taratasy vita amin' ny tanana, izay matetika voaravaka amin' ny voninkazo sy ravina vaovao voaporitra, dia nytaratasy antemoro izay vokatra lehibe amidy amin' ny mpizaha tany.
Ny taona 1800 ka hatramin' ny 1804 no nananganan' ny ombiasy antemoro roa,Andriamahazonoro syRatsilikaina, ny sekoly voalohany tao amin' nyFanjakan' Imerina, izay nampianatra mamaky teny an-dRadama I fahakeliny sy zaza efatra na dimy tamin' nysorabe, nampiofana azy ireo hanamboatraranomainty sy taratasy, ary nampianatra azy ireofanandroana sysikidy. Andriamahazonoro dia anisan' ireo telo mianadahy, masoivoho voalohany tanyBritaina Lehibe syMaorisy; maty tamin' ny taona 1838 izy noho nytangena nampinomina azy tamin' ny fitondran' ny mpanjakavavyRanavalona I.
Ny foko malagasy
Ny vahoaka hafa eto Madagasikara
Samihafa