Martin Luther, abótámí mokɔlɔ mwa zómi, sánzá ya zómi na mɔ̌kɔ́, mobú mwa 1483 (oBokonzi bwa bosantú bwa Róma na Alemáni) mpé akúfá mokɔlɔ mwa zómi na motóbá sánzá ya míbalé mobú mwa 1546 na engúmba sé wâná mɔ̌kɔ. Azalákánganga-nzámbe ya lingómbá lya baogistíni ya Alemáni, ayékólámambí ma bonzámbe, mpé azaláká molakisi nabobɔngɔ́, mpé azalí tatá wa eyamba yabamisíoni mpé lisúsumoto óyo abóngólí eyamba tǒ ekelézia. Makanisi ma yě mazalaka na *influence makási na *reforme ya bamisíoni eye ebóngóláká kotambola ya bonkɔ́kɔ bwa Mpóto.
Yě etɛ́lɛ́mɛ́láká bokonzi mpé ngúya yaPápa na kotómbólákábiblíya lokóla líziba nsé lyɔ̌kɔ́ lya sɔ̂lɔ́ na makambo matálí bokonzi bwa bondimi (Nzámbe). Ɛngɛ́bɛ́nɛ́ na Luther, lobíko lamolímo lozalí likabo lya ofélé liye lipésámí naNzámbe mpé lizwámí na kobóngolaka motéma na bosɔ̂lɔ́ mpé bondimeliYésu Masiya lokóla mokonzi mpé mobíkisi na moto sé yě mɔ̌kɔ́ kasi lopɛ́sɛmɛkɛ na nzelá ya ekelézia tɛ̂. Ezalí bo ngolú ya nzámbe kasi esómbami nambɔ́ngɔ tô makabo na ekelézya tɛ́.
Na mokɔlɔ mwa mísáto ya sánzá ya yambo na mobú mwa 1521, akozwá monkandá moye babêngí nalatɛ́Decet romanum pontificem moye momóyébísáká ’te azalí lisúsu mɔ̌kɔ́ ya bamumpɛ́ tɛ̂.
_workshop_-_Martin_Luther_(Uffizi).jpg)
.svg)