Vargün istorian al identifica la citaa conVoruta, una capitala legendària daMindaugas, incoronaa in1253 comèRei da Lithuània. La citaa a l'è menzionada in font scrivüd in1323 ind iLètar dal grandüca Gediminas, ch'iè stad mandad a di citaa Tudesch e i invitava i comünitaa Tudeesch e Giüdée a sa stabilí in la capitala. In1387, la citaa la vegn assignada idrecc da citaa parJogaila, vün di sübsequent dal Gediminas.
Intra1503 e1522 la citaa la vegn incircolada con dimür ch'i eva növ acess e trè tor. Vilnius la rivava al pich dal sò desenvilüpament sòta ul regn dalSigismund August, ch'al möv la socurt a là in1544. Ind i sécol sübsequent, Vilnius la deventa una citaa constantament cressent e sa desenvilüpant. Chesta cressüda a l'era devüda in part a l'establissment da l'Üniversitaa da Vilnius pal reiStephen Bathory in1579. L'üniversitaa sa la desenvilüpa prest in vün di püssée important céntar cültüraj e sientífich da la reson e ul püssée notàbel céntar sientífich da lacommünitaa Polonesa-Lituaniana. I activitaa social, polítich e econòmich i era in pien gir in la citaa. In1769, ulCimiteri Rasos, vün di püsée andegh cimiteri suravivent da la citaa, al vegn fondaa. Pendent ul sò ràpid desenvilüpament, la citaa la vegn derva ai migrant de fö e fina dapress da l'esteriur dal Grandücaa da Lituània. Cada grupp al feva la sò ünica contribüzzion a la vita da la citaa e i art, ul comers e la sienza i propserava. Dürant laguèra Rüsso-Polonesa (1654-1667) la citaa a la vegniva ocüpada par la Rüssia per püssée d'agn. La citaa la vegniva pijada e brüsada, e la so povülazzion massacrada. La citaa la perdeva ul sò momentum per fisc agn, però la povülazzion la taché amò a cress, e al comenzament dal19ein sécol i abitant da la citaa i rivava a 200.000, fent-en vün di cénter püssée larg in Nòrd Europa.
The Vilnius Alumni yard
Dapress de laTerza partizzion da la comünitaa Rüsso-Polonesa in1795, Vilnius la vegniva annessada parRussia e la deventava la capitala d'unaguberniya. Pendent l'ocüpazzion Rüssa i mür da la citaa i vegniva traa giü, e, in1805, noma laPorta da l'auba la restava in pée. In1812 la citaa a l'era ocüpada palNapoleon in la sòrüsada vers Moscova. Sigütant la rebelion da Giné da1831, l'üniversitaa da Vilnius la vegniva sarada sü e la repression Rüssa la fermava ul desenvilüpament da la citaa. Dürant la rebelion da Giné da1863 di combatt pesant i sa passa par la citaa, dürament pacificaa palMikhail Muravyov, nominaaLa cadena par la popülazzion, par via da l'òlt nümar d'esecüzzion ch'al eva faa sü. Dapress i rebelion, tüti i libertaa civil i vegniva retirad e l'üsasg da la lengua Polonesa[2]bandii.
Pendent laPrima guèra mondiala, Vilnius — compagn ul rest da la Lituània — la vegniva ocüpada parGermagna da 1915 fina a 1918. L'Att da restorazzion da l'independenza da Lituània al vegniva proclamaa in la citaa al16 da Fevrée,1918. Dopu la retirada di forz Germànich, i forz Lituanian i vegniva rüsad indrée par i avanzant forz d'ocüpazzion Rüss. Vilnius la passva da man püssée da völt: par un zichinin a l'era sota controll di ünitaa d'auto-defensa Polones, ch'i voreva mia la citaa vess ocüpada par i Bolscevich. Pöö l'armada Polonesa la regagné ul controll, e i Soviétich amò. Par unzich dopu la so desfada in laBataja da Varsòvia (1920), la'rmada rossa in retirada la dava indrée la citaa a laLituània col signá un trataa da paas ul07 121920. LaPològna apó la recognosseva Vilnius e la rreson compagn part da Lituània colTrataa da Suwalki, signaa ul07 101920 ([Image:Border-Lithuania-Poland-1919-1939.svg]).Da tüta manera, ul09 10 da l'istess an, l'armada Polonesa sota ol generalLucjan Żeligowski la ropmé ul trataa e la ciapé Vilnius dapress uncolp fizzius. La citaa e i sò vesinasg i vegniva proclamaa un separaa stat daLituània centrala (Vidurio Lietuvos Respublika).
Ul governament Lituanian al sa mové a una capitala temporària,Kaunas, e al disé che la Pologna l'eva ocüpaa e anessaa Vilnius illegalament e i relazzion diplomàtich intra Lituània e Pologna i vegniva rompüd usca al1938. I Polones e i Giüdée i feva sü la magioritaa da la povülazzion da Vilnius, cont una pita minoritaa da noma ul 0.8%.
Cattedrala Urtudòssa da laTheótokos, cun sül sfuunt la Tùr Gediminas.
Intal temp da mezz, la citaa, per una oltra völta in la sò istòria, la godé d'una períoda da desenvilüpament dinàmica. L'üniversitaa la vegniva rederva sota ul nomm daÜniversitaa Stefan Batory e l'infrastrüctüra da la citaa la vegniva significantament amejurada. In1931, la citaa la gh'eva 195.000 abitant, fent-en la cinquena citaa püssée larga in Pologna. Vargün Lituanian al dispüta chesta pitüra da la cressüda ecomòmica e al fa notá che ul standard da vita al era considerabelment inferiur che mia int oltri part da Lituània.
Nant drée al protocoll secrett dal Patt Molotov-Ribbentrop, ul19 Setembru Vilnius la vegniva ciapad e anessada par l'Ünion Soviétiga. Al10 101939, dapress unultimatum, ul governament Lituanian al aceptava la presenza da baas militar Soviétigh in scambi da la restorazzion da la citaa a la Lituània. Malgraa ul process da transferiment da la capitala daKaunas a Vilnius al comenzass sübit dapress, tüta la Lituània la vegniva ocüpada par l'Ünion Soviétiga inGiügn1940, prüma che ul transfer al füdess completaa. Un növ governament comünista al era instalaa, con Vilnius capiala da la növaRSS Lituaniana. Fin a 40.000 inabitant da la citaa i vegniva arestaa e mandaa int igulag intal est delons da l'Ünion Soviétiga.
In giügn1941, la citaa la vegniva ciapada par laGermagna. Dü ghettos i vegniva faa sü in la citaa vècia per la larga povülazzion Giüdéa; ul püssée piscinin al vegnivaliquidaa in Otóbar. Ul püssée largh a düré fin a 1943, malgraa la sò povülazzion la füdess regülarament decimada in chij ch'i era nöd comèAktionen. Un falii solevament dal ghetto ul01 09 organisaa par l'Fareinigte Partizaner Organizacje al vegné sigütaa par la destrüzzion completa dal ghetto. Apröv ul 95% da la povülazzion Giüdéa da la citaa la vegné trada giò par i ünitaa Alemand e i sò colaboradur locaj, fisc da lur inPaneriai, apröf 10 km daspus dal céntar vecc da la citaa.
In lüj 1944 Vilnius la vegniva ciapada amò par l'armada Soviétiga. UlNKVD al arestava i soldaa Polones. Vilnius al era incorporaa in l'Ünion Soviétiga.compagn capitala da laRSS Lituaniana imediadament dapress. Sübit dopu laSegonda guèra mondiala, un largh nümer da Polones al vegniva espülsaa da la Lituània ocüpada vers la Pologna. Acoblaa con la migrazzion di Lituanian in Vilnius, chest desenvilüpament al resültava in un canbi in la fàbrica demogràfica da la citaa.
Ul11 da Marz1990, ul consèj süpremm da laRSS Lituaniana al nunziava la sò independenza da laÜnion Soviétiga e al restorava l'indipendentaRepübliga da Lituània. I Soviétigh i respondeva ulnöv da Giné mandant di trupp. Ul13 01, pendent l'Atacch Soviétigh a l'edifizzi da la Television e Radio da stat, quatòrdas civilian i vegniva traa giò e püssée da 700 seriament ingiüriaa. L'Ünion Soviétiga la recognussiva l'indipendenza da la Lituània in Avost1991.
Dapress da alura, Vilnius sa l'à rapidament tranformaa int una atent a scancelá ul sò passaa Soviétigh e la citaa a l'à emergii compagn una citaa moderna Europeana. Fisc di sò vecc construzzion i è staa renovelaa e una àrea comerzala e finanzera a l'è in desenvilüpament, espetada deventá ul principal distrecc administrativ sül costaa Nòrd da la flümmNeris. Chesta àrea la töö dent spazzi residenzial e al detaj, con l'edifizzi da lamünicipalitaa e la modernaTur Europa, 129m olta.
In2009, Vilnius la sarà la capitala Europeana da la cültüra.
Vilnius a l'è sitüaa in Südèst Lituània (54°41′N 25°17′E), a la conflüenza da la flümm Vilnia e Neris.
La posizzion mia centrala da la citaa la pöl vess atribüida al canbiament int i confin da la nazzion al cors di sécoj; Vilnius al era, una völta, anca ul céntar geogràfic dal Gradücaa da Lituània.
Vilnius al è 312 km da laMar Bàltica, eKlaipėda, ul principalport da mar. Vilnius al è conetaa par autopist a d'olt citaa magiur Lituaniann, compagnKaunas (102 km),Šiauliai (214 km) andPanevėžys.
L'àrea corent da Vilnius a l'è 402 km quadraa. I edifizzi i cövar 20.2% da la citaa e in la restanta àrea, ul verd (43.9%) e aigua (2.1) i prevar.
Il climaa da Vilnius al è transizzional intra continental e oceànich. La temperadüra mediana anüala a l'è da +6.1 °C (43°F); in Giné la temperadüra mediana a l'è da −4.9 °C (23 °F), in Lüj +17.0 °C (62.6 °F). La precipitazzion mediana a l'è da apröf 661 milímetar par an.
I estad i pöö vess cald, cun temperadür sura 30 °C e i ivern frecc (anca -25 °C). I flümm e i lagh i giazza in chesta períoda da l'an.
In acordi alcensus2001 par l'ufizzi resonal da stadístiga da Vilnius, al gh'era 542.287 inabitant in la münicipalitaa: 57.8% da Lituanian, 14% da Rüssian, 4.0% da Belarüssian e 0.5% da Giüdée.
Vilnius al è una citaa cosmopolitana con divers architetür. I a püssée da 40gees; restaurants, hotel e müsée i s'à desenvilüpaa daspus che Lituània a l'à declaraa l'independenza e i gióan da Vilnius i è drée a fá sü una repütazzion da citaa opsitala.
Via Aušros Vartai.
Cume un graan nümër de citaa de l'Etaa de Mèzz, Vílnius la s'è svilüpada intùrn al Münissipi.
LaCitaa vecia da Vilnius, ul cénter istòrich, al è vün di püssée largh in Europa (3.6 km²). I püssée valüàbel sitt istòrich e cültüral i è concentraa chí.I edifizzi da la citaa vecia (i en gh'è apröv 1500) i è staa faa sü al lungh da sécoj, creant un spléndidmélange da diferent stil architectüraj. Malgraa Vilnius la sia cognossüda comè citaa baròca, i gh'è di esempi da Gòtic, Renassenza e d'olt stil. I principal vist da la citaa i è ulCastell da Gediminas e la plazza da la Catedrala, símboj da la capitala. La citaa vecia da Vilnius la fa part dal patrimoni monidal da l'UNESCO.
Vilnius al è ul magiur cénter comerzal da Lituània e vün di püssée largh int i stat Bàltich. Malgraa al faga sü noma ul 15% da la povülazzion Lituaniana, al génera aprossimadament ul 35% dal prodüit interiur gross (PIG)www.vilnius.lt/new/en/investicijos.php.
↑Egidijus AleksandravičiusArqiviad qé:[2] , Antanas Kulakauskas;Carų valdžioje: Lietuva XIX amžiuje ("Lithuania under the reign of Czars in 19th century"); Baltos lankos, Vilnius 1996. Polish translation:Pod władzą carów: Litwa w XIX wieku, Universitas, Kraków 2003, page 90,ISBN 83-7052-543-1
