iso:isotopo NA: bondànsa en natüra TD: tép de smezamènt DM: modalità de decadimènt DE: energia de decadimènt in MeV DP: prodót del decadimènt
Elmanganés l'è 'n elemènt chìmich enserìt endèlatàola periòdica dei elemèncc col sìmbolMn. El g'ha nömer atòmich 25, che völ dì che 'l nùcleo de 'n àtom de manganés el g'ha vintisichprutù.
L'è 'n metal gris-bianch, che se 'nsomèa al fèr; l'è dür ma fràgil fés, se rìa a fundìl a fadìga e 'l se òsida 'n gran facilmènt. El manganés metàlich el pöl deentà feromagnétich semài che se ghe fà 'n tratamènt specifich.
El manganés el g'ha 26 izòtopi cunusìcc, che g'ha nömer de màsa 'ntra 44 e 69, e sèt izòmer nücleàr. Apéna giü de chèsti izòtopi,55Mn, l'è stàbil e 'l reprezènta la totalità del manganès natüràl che se tróa sö la tèra.
El Manganés l'è stat dopràt zamò 'ndèla preistória sóta fùrma dediòsido de manganés come pigmènt négher en sèrte pitüre de 17 000 agn fà.
I Egisià e i Romàni i dopràa dei compòscc de manganés per fabricasiù del védre, per dàga o töga culùr. Gh'è stat troàt del manganés enden quach mineràl de fèr dopràt dei Spartàni.
Endel sècol XI dei tèscc àrabi i dizìa che a mitìga delmagnesia nigra endela prudusiù dei aciài fundìcc el ghe dàa piö tàta rezistènsa (Aciàio de Damasco)[1];
Endel sècol XVII, el chìmich todèschJohann Rudolf Glauber l'è riàt a fà sö el permanganàt. Endela prìma metà del sècol XVIII, l'òsido de manganés l'ìa dopràt per la fabricasiù del clòro.
El chìmich svedésCarl Wilhelm Scheele l'è stat el prim a reconóser che el manganés l'ìa en elemènt chìmich, e 'ndel1774, el sò colégaJohan Gottlieb Gahn, el l'ha izolàt en fùrma pùra per redüsiù del diòsido de manganés col carbònio, e 'l g'ha demustràt che l'ìa 'n metàl.
En prensépe del sècol XIX, i scensiàcc i g'ha cuminciàt a stüdià de dopràl endela fabricasiù de l'aciàio, e i g'ha utignìt el brevèt. Endel1816, i g'ha fat càzo che a zontà del manganés al fèr, i la ndürìa sènsa che 'l dentàes piö fràgil. Endel 1858, el prim procedimènt de fabricasiù de l'aciàio (pocedimènt Bessemer) el g'ha lanciàt l'üzo del manganés en metalürgia.
