| Quella vus chi la gh'ha minga di funt u hin trop poch. Per piesé, giunta di funt a la vus. Insì de vegh un'idea de tücc i olter vus senza font, vardiichì. |
Ilipid (ciamaa ancagrass, delgrechlypos, grass) a hinn bio-mulecul urganigh miss insema per i prupietà cumpagn desulübilità: se dislenguen minga in de l'aqua (se disen per quela resun chìidrofub) ma inscambi se dislenguen ben di insulvent urganigh minga pular 'me l'eter o l'acetun.
I lipid gh'hann una densità che l'è piscinina rispet a l'aqua, e l'è 'l mutiv perchè l'oli, el grass de lacarna e'lbüter galegen in sü l'aqua. I lipid a hinn de solet faa per la püssee part deatum decarboni e deidrogen ligaa intra de lur cunligam cualent poch pular (carateristiga che la da l'idrofubicità).
A bun cünt, cum'em dii in principi, i lipid a hinn cumpagn per sulübilità ma a hinn propi diferent intra de lur per strütüra chimiga. A segunda de la cumplessità del lipid, se classifighen in trì categurij: lipid semplis, lipid cumpless e lipid derivaa.
A hinn faa dumà decarboni,idrogen eussigen, e tiren dentterpen,steroid eprostaglandinn.
Itriglicerid a hinn i lipid püssee abundant innadüra, e hinn i grass animaj e i oli vegetaj. Servissen suratüt 'me deposit per l'energia prudota e imagazinada.
Untriglicerid a l'è faa d'una mulecula deglicerol che'l gh'ha ligaa trìacid grass. El glicerol (1,2,3, prupantriol) a l'è unalcol cun trì atum de carboni, ognidün cunt un grüp ussidriligh. L'acid grass al gh'ha un grüp carbossiligh (elcoo) e una cadena idrocarbüriga (lacua). El ligam intra el glicerol e i acid grass a l'è una reaziun d'esterifigaziun, e despess i trì acid grass a hinn diferent. La diferenza intra grass e oli a l'è che in di grass i acid grass gh'en han minga de ligam dubi: se ciamen acid grass satür e porten a la furmaziun d'un grasssolid. In di oli, inscambi, i acid grass gh'hann vüna o püssee insatüraziun ('n'altra manera de ciamà i ligam dübi). I oli a hinnliquid perchè i ligam dubi fan dipiegh in de la cadena: per quela resun chì i caden a hinn minga arent e i se sluntanen. Cadenn sluntanaa al vör dì ligaa poch, poch cumpat: iinteraziun intramulecular a hinn fiach e'l lipid al sarà liquid inscambi de solid.
Una cera a l'è l'ester d'un alcol süperiur monovalent (cunt una cadena lunga e dumà un grüp alcoligh) cunt un acid grass. Se tröen in di invertebraa e gh'hann una funziun de rivistiment in difrüt 'mepir epom ebesti 'me iüsej.
Cumün in del mund vegetal, i gh'hann un'ünità de bas che l'è l'isopren (una strütüra a cinch atum de carboni).
A hinn el prudot de l'esterifigaziun di acid grass cunt alter alcol. Tiren dentfosfolipid, fosfatid, glicolipid e solfolipid. I se disen anca saunifigabij perchè in sulüziun alcalina liberen isaun. Despess l'alcol a l'è un glicerol mudifegaa.
Cumpagn di triglicerid per la strütüra, i gh'hann un grüp fusfaa che'l porta unacarega negativa e, dunca, unapularità a la mulecula. Alura el fosfolipid al gh'ha un coo idrofil e una cua idrofuba: per quela resun chì al se disanfipatigh. Quela strütüra chì a l'è propi buna per furmà i membrann biulogigh che hinn inturna aicelül e i orghen celülar perchè i coo cunt i grüp idrofil se meten vers l'aqua che l'è fö e dent a la celüla e i cuv i se meten in pusiziun mediana: quest chì a l'è ciamaadubi strat lipidigh.
Ifosfolipid a hinn i cumpunent principaj del toch lipidigh membrann celülar. Gh'en è de dü tip:
- fosfoglicerid
- sfingolipid: abundant in del sistema nervus
