Quella vus chi la gh'ha minga di funt u hin trop poch. Per piesé, giunta di funt a la vus. Insì de vegh un'idea de tücc i olter vus senza font, vardiichì.
Se pò cumincià a parlà de una lengua greca giamò a partì del II mileni prima delSignur: de fat se pensa che in quel temp chì la ghe füss giamò una quai furma embirunal de grech, che pö l'ha purtaa a la nassida di vari dialet de l'edà storiga. El prutugrech el saria staa parlaa in di Balcan, per pö difundes inGrecia, in di isul delMar Egee e in di cost de l'Asia minur.
L'è 'l dialet grech püssee antigh cunussüü, grazie a vari iscrizion pruveninent da una quai zona de la Grecia cuntinental e daCreta, scrivüü inLinear B, una scritüra de tipu silabich. El Micenee, per di sò carater particular, el pò minga vess cunsideraa l'antenaa di tücc i alter dialet sücessiv, asca, forsi, el dialetarcadu-cipriota.
Dopu i migrazion diDor,Ion edEul e la fin de l'edà micenea, la gh'è stada un'epuca de division lenguistiga forta. I lenguista de norma dividen i dialet grech del temp in cinch grup:dialet nord-ucidentai,dialet dorich,dialet ionich,dialet eolich edialet arcadich-cipriota. In 'stu periud el nass l'abecee grech (derivaa da quelfeniciu) e laleteradüra in lengua, scrivüda suratüt in d'un dialet leterari ciamaaumerich, cun carateristich ciapaa da l'Eolich e dal Ionich. A causa de la culunizazion, el grech el se difund in tüt elMediterani, suratüt inItalia del Süd. Dopu iguer Persian, la nass l'egemunia deAtene, che la diventa el center pulitich e cultüral püssee impurtant de la Grecia. Eldialet atich, variant del Ionich, el s'è difundüü dapertüt.
Quand che elLissander III de Macedonia l'ha cunquistaa una buna part del mund cunussüü, gh'è staa 'l besogn de una lengua cumün a tücc, almanch per la scritüra e per fàss capì tra etnii diferent. L'è nassüda dunca una furma de Grech püssee slegaa dai dialet parlaa in Grecia (ma basaa in sü l'Atich, che lera el dialet püssee "internaziunal"), ciamaakoiné diálektos. La koiné l'è resistida anca sota el duminiruman, cunt el diventà la lengua franca de tüt el toch uriental de l'Imperi, ultra a vessen l'ünica altra lengua leteraria ultra allatin.
El Bizantin l'è l'evulüzion natüral de la koiné düranta elMediuev. In quel periud chì scumincen a fàss nudà vari müdament funetich, gramaticai e lessicai. In particular, l'aumenta la diferenza tra la lengua parlada e la lengua scrivüda, che l'è restada legada a canun püssee tradiziunai e arcaicizant.
La diferenza tra scrit e parlaa la cress sota la duminazion türca: menter el Patriarcaa Ecümenich de Custantinopul el següta una tradizion leteraria legada a quela antiga, el Grech parlaa el se semplifiga anmò e 'l ciapa vari termin che vegnen de alter lenguv, cumpagn del Türch, el Latin, l'Italian e 'l Venezian. Cun l'indipendenza de la Grecia, el nass el prublema de la lengua: la ven creada inscì una barera tra la lengua uficiala, lakathareúousa (okatharévusa) e la lengua parlada tücc i dì, ladēmotiké (odhimotikí), e i sò dialet. La prima l'era una lengua leteraria e artificiala, "pürificada" dai inflüenz esterni al grech, la segunda l'era el früt di vari evulüzion gramaticai, lessicai e sintatich che gh'eren staa lungh el curs di secui. Pratigament eren dò lenguv diferent, tantu che di volt per dì la medema parola gh'eren dò vucabui divers. Dumà in del1976 una refurma lenguistiga la fà diventà ladhimotikí la lengua uficiala. In del1982 un'altra refurma lenguistiga l'ha semplificaa anmò püssee el sistema de acentazion, che l'è quel del dì d'incö.
Lungh i secui la parnunzia de una quai letera e di ditungh gh'han avüü di müdazion, e se pò dì che el möd antigh de parnunzià i parol l'è multu diferenta de quel mudernu (e giamò in l'antichità gh'era staa tanti müdament, cume la scumparsa de leter cume 'ldigama o 'lsampi).
La gramatica de la lengua greca l'è multu semplificada rispet algrech antich. La custrüzion de la fras l'è cumpagna de quela dilenguv neulatinn, vist che la següta el schemasuget-verb-cumplement uget. La presenza di declinazion però la cunsent una certa libertà che la ven duprada suratüt per reson stilistigh. In di cas in di quai el cumplement uget el sia un verb sustantivaa, el grech el dupra elcungiuntiv inscambi de l'infinii lumbard.
Isustantiv se dividen in trii gener: mascülin, feminin e neuter; el gener del sustantiv el determina minga semper el sess: per esempi, gh'è di parol neuter che varen cume mascülin o feminin (cume el sücedeva anca in del grech antich).
Ogni sustantiv se declina a segunda delcas e delnümer. Per la nümerusità gh'è di desinenz singular e plüral (altra carateristiga cumün al grech classich, ma anca alLatin, a l'Albanes e ailenguv slav). Per quel che 'l reguarda i cas, n'esisten dumà cinch, e vün l'è dupraa propi de rar. I cas hinn indicaa da la desinenza del sustantiv.
Vucativ: edl vucativ el gh'ha una sua desinenza dumà per i nom mascülin de la segunda declinazion.
I sustantiv che hin prestit da i lenguv furest vegnen minga declinaa, e se capiss qual el sia el sò rol in de la fras a segunda del cuntest in del qual se tröven, o mej, a segunda de l'articul che j'acumpagna.
Iarticui hin ubligatori. Esisten sia quij determinativ che quij indeterminativ, ma dumà per numinativ, genitiv e acüsativ: el dativ, cume emm giamò dii, in del grech mudernu el cünta poch, menter el vucativ l'è per definizion determinaa semper, e dunca 'l gh'ha minga besogn d'articul. Iarticui determinativ poden vess integraa da iprepusizion de mot a lögh o lucativa "σε"; inveci iarticui indeterminativ se poden minga cuniügà cunt iprepusizion. Per esempi:
Παμεσε ενα ξενοδοχειο:Andemm a un albergu.
Παμεστο ξενοδοχειο:Andemm a l'albergu.
In 'stu cas,στο l'è l'ünion tra la prepusizion σε e l'articul neuter το.
In Grech gh'hin dò cuniügazion e dumà un ausiliar, el verbavègh, che 'l furma temp verbai divers.
El Grech el gh'ha avüü cume prim sit de difüsion laGrecia e i sò isul, per pö rivà inAsia Minur eCipru (prima culunizazion) e anca inItalia,Libia,Egit ePruvenza (segunda culunizazion). El mument de magiur difüsion del Grech però el gh'ha de vess cercaa in seguitt ai cunquist delLissander Magn, grazie al qual l'è rivaa fina inIndia, ultra a vess, cume emm giamò dii, lengua cumün in bona part del Visin Urient, sia cume lengua parlada (Lissandria d'Egit eAntiochia eren cità a magiuranza greca) che cume lengua franca. Se cun la nassida de l'Imperi Partich inAsia l'üs del Grech l'è scumparii in manera velus, in del basin delMediterani uriental la sua impurtanza l'è dürada fina al VIII secul dopu Crist. Cunt el rivà di pupulazion müsülmann (arab e türch) la zona grecofuna la s'è redota gradüalment. Fina a medà del secul passaa el Grech, ultra che in di arei tradiziunalment grecofunn, l'era parlaa in tüt quij cità utumann induve gh'eren di fort cumünità grech, cume Lissandria d'Egit, Antiochia, inLiban, inPalestina.
Dopu laPrima Guera Mundial e 'l faliment de la pulitiga de laMégalē Idéa (el sugn naziunalistigh de reunì sota un Stat unigh tücc i teritori abitaa da Grech) el s'è rivaa a la distribüzion geugrafica atüala. Al dì d'incö, el Grech l'è parlaa in Grecia e in d'una quai zona de cunfin di paes arent (Albania,Macedonia eBülgaria), in d'una quai lucalità delMar Negher inRumania,Ücraina,Rüssia e Georgia, a Cipru, aCustantinopul e in certi zon de laTürchia (cume aTrebisunda). InItalia, inCalabria eSalent, hin present di cumünità che parlen di dialet grech.
Inultra, el Grech l'è parlaa in tücc quij paes ucidentai tucaa de l'imigrazion elenica, cume iStat Ünii, elCanada e l'Australia. L'ültim censiment australian (2006) l'ha segnalaa che 'l Grech l'è la terza lengua püssee parlada a cà dopu l'Ingles e l'Italian (252.200 personn).
In del cumpless, i personn che al dì d'incö parlen el Grech cume lengua mader hin circa 15 milion.
El grech, siaquel antich che quel mudernu, hann avüü una lunga serie de dialet. I dialet de l'antichità (eolich,dorich eionich) hin scumparii gradüalment cunt el rivà de lakoiné senza lassà di eredi muderni (se cüntum minga el tsacònich, de ciara derivazion dorica). De la koiné hin derivaa quij dialet chì:
LaDēmotiké: la lengua uficiala de tücc i paes grecofun. L'è la lengua cumünement definidagrech.
ElCipriota, simel ai variant meridiunal de la dēmotiké.
ElTsaconich, parlaa in d'un tuchelin de laLaconia, in delPelupunes, l'è l'ünich dialet mudernu che 'l ven föra da vün antigh, el Dorich.
ElPuntich e 'lCapadoci, cun carateristich de urigin ionica, eren parlaa lungh i cost türch delMar Negher (cume in de la cità deTrebisunda). La magiur part di sò parlant hin scapaa inGrecia dopu i guer tra 'l Stat elenich e laRepüblica Türca.
