«Ü che 'l völ sigürà 'l bé dei óter, 'l s'è zabèle sigüràt al pròpe[1].»
(Confuci)
AlConfuci (Cinés:孔子; pinyin:Kǒng zǐ; Wade-Giles:K'ung-tzu, o Chinese: 孔夫子; pinyin:Kǒng Fūzǐ; Wade-Giles:K'ung-fu-tzu) a 'l éra stàt anfilòsof cinés, fundadùr delConfucianesim.
La sò filuzuféa l'éra bazàda 'n sö la muràl persunàla epulitiga, in sö l'unesté de le relasiù suciàle, lagiöstìsia, 'l rispèt de l'ütorité a 'l intèrne de lafaméa, ma ach in söl vès sincér e unèst in zeneràl.
A stà a chèl che la dìs la tradisiù, 'l Confuci 'l era nasìt in de la sità deZou,Lu, chèla che adès l'è la mudèrna pruìnsa delShandong, in del29 de Setèmber del551 a.C..
Sò pàder, an òm poèr disendént da laDinastia Shang, al gh'éra spuzàt a 65 àgn ana bagàia de 15, e anmatrimone del zèner a l'època 'l éra 'n'üniù mia tròp acetàda. Confuci, che 'l gh'éra perdìt al pàder adóma quànt gh'érel trì àgn, 'l éra stàt tiràt sö da la màder in per lé che, aca se i vivìa in cundisiù de puerté, l'éra reüsìda a sigürà 'n'istrüsiù al fiulèt[2].
Gh'è mia però nutìsie següre in sö la éta del Confuci, ma la sò stória i la farà rüà a dientà 'n mèmber deiShì (士), 'na clàs suciàla a metà tra i sciuròcc e le persùne püsé mudèste, cùlma d'òm che i tentàa de leà sö la lùr puzisiù a 'l intèrne de la soceté gràsie a la pròpe 'nteligénsa e cunusénsa.
La éta dal Confuci a l'è stàda in lìnea co la sò filuzuféa, 'l gh'ìa 'n caràter mudèst e pacàt, al sa casàa da mangià e i la cüsinàa 'n per lü, ga piazìa vès pagàt adóma in natüra per i sò 'nsegnaméncc. In dei öltem àgn la sò scöla l'éra dientàda bastànsa 'mpurtànta, la vegnìa pò ciapàda cumpàgna di ezémpe d'edücasiù, ma la dàa 'm pó fastöde ai puténcc de la zòna, che i custrenzarà 'l maèstre a scapà da laCina per salvàs la éta.
Dòpo ìga fàt i laurà püsé dièrs, la sò figüra l'éra stàda revalütàda e ga vegnarà dàt incarèch püsé prestigiùs, cùme chèl d'ambasadùr.
Turnàt in del astàt deLu, 'l sìa dedicàt a 'l ansegnamént e ai stüde 'nfìna 'l dé de la sò mòrt.
In dei sòDialoghi, Confuci 'l sa prezénta cumpàgn de 'n "mesagér che 'l g'à 'nventàt nigóta"[3], e 'l önech doér che 'l g'à 'l è adóma chèl de trasmèt la sapiénsa de i antìch. In chèl'òpera ché, 'l invitàa i sò stüdéncc a la riflesiù prufùnda, per aprufundì la cunusénsa del pasàt e per ricéf i ansegnaméncc gràsie ai stüde dai tès-cc antìch.
In an témpe de guère sanguinùze tra i stacc cinés, al Confuci 'l gh'ìa tiràt fò amò 'l cuncèt de "Mandàt del cél" (天命 pinyin: Tiānmìng), in de la pusibilité de önificà töta la Cìna e dunà pàs e richèsa a la pupulasiù[4].
Ampurtànta l'è aca l'idéa confucìna deljūnzi (君子), paróla che prìma del Confuci la urìa dì "nubilté de sanch", dientàda pò "nubilté de l'ànem, ciapàda co la pràtega de le virtü". Al sò 'nsegnemènt l'éra dóca urientàt a la furmasiù de töcc i òm, e mia 'ndóma ai fiöi di sciuròcc.
Acasibé in Cìna i precècc del Confuci i sàe stacc seguécc cumpàgn de 'na religiù, sa discüt amò se 'l Confucianesim al pödèss vès cunsideràt del bù 'na religiù. I tes-cc confucìni, 'nfàti, i pàrla mia de idée in sö le divinité e i trascüra 'n frach d'aspècc de la spiritualité e de la natüra de l'ànema.
I prensépe del Confucianesim i gh'ìa catàt sö 'n cunséns grànd fés, suratöt perchè i éra fundàcc in sö le tradisiù e credénse cinéze. Confuci 'nfàti 'l gh'ìa ludàt l'unesté vèrs la faméa, l'adurasiù dei antenàcc, al rispèt di vècc da part dei zóegn.
