| Quel articul chì l'è scrivüü inLumbard, cun l'urtugrafiainsübrica ünificada. |
Ada Negri (Lod,3 febrar1870 –Milan,11 genar1945), l'è staia 'napueta escrituralumbarda. L'è anca ricurdada par es staia la primadona a andà ind i Academich d'Italia.
Ada l'è nassüda aLod el3 febrar dal1870. I sò urigin i erun pupular: sò pà l'era un vetürìn e sò mà, Vittoria Cornalba, l'era da tessidura. Ada l'ha passad la sò giunessa ind la purtineria dal palass indue la nona, Peppina Panni, la laureva tame cüstòd par la nobil famiglia Barni, ligad un temp al famus mes supranGiuditta Grisi, fin a la mort de la qual l'era staia guernant Peppina.
In sü i fat tra la Grisi e la sò famiglia, Ada l'ha custrüìd el riferiment de la sò giuinessa. In de la purtineria la picinina l'era de solit da par lé e la guardeva le persune che passevun. Che'l fat chi l'è vüna d'i rob cuntad ind al rumans utubiugrafichStella Mattutina dal1921.
A un an da quand l'è nassüda l'è rimasta orfana dal pà che l'era miga in buni raport cun la mà: l'è stai grassie ai sacrifissi de questa, che l'è 'ndaia a laurà in fabrica, che Ada l'ha pudid stüdià a la Scola Nurmal feminin deLod, indue l'ha ciapad el diploma de maestra elementar.
El sò prim laurà l'è stai al Culeg Feminin deCudogn, ind al1887. La vera esperiensa d'insegnament che l'ha segnad la sò vita e la sò prudüssión artistega l'è però inissiada ind al1888, a la scola elementar deLa Mott, paes inpruincia de Milan ind al quale Ada l'ha passad el mument püssè felis de la sò vita. Al mesté de maestra l'è ligada e cuntempuranea l'atività di pueta. L'è stai ind a cal mument lì che l'ha inissiad a püblicà i sò scrit ins al giurnal lumbard,Il Fanfulla di Lodi.
Chi l'ha cread le puesie pö püblicad ind al1892 ind al liborFatalità: la püblicassión la gh'ha avid insì tant sücèss che l'ha purtad Ada a ess insì famusa che sü inissiativa dal ministorZanardelli, le gh'è stai dai el titul de insegnant ad honorem a l'Istitüt superiur "Gaetana Agnesi" deMilan. Insì la s'è trasferida cun la mà ind la capital lumbarda.
AMilan l'ha cunussid d'i membor dal Partid sucialista italian. L'è stai grassie a l'interess de un quaidün de lur che l'è riussida a andà avanti cun la cariera puetica. Tra i tant l'è stai imputant el giurnalistaEttore Patrizi, cun al qual la gh'ha avüd umpurtant relassion epistular. Ind a cal mument chi l'ha cunussid ancaFilippo Turati,Benito Mussolini eAnna Kuliscioff, de la qual la se senteva surela ideal.
Ind al1894 l'ha vensüd elPremi Milli par la puesia e ind el stess an l'è stai püblicàd el sò scund libor intituladTempeste.Tempeste el gh'ha avüd poch sücèss e l'è stai criticad suratüt daLuigi Pirandello. Ind a cal mument chi la sò prudüssión la s'è cuncentrada suratüt ins al sucial cun l'ubietiu de denüncià d'le sitüassión dificil. Par quest la s'è guadegnad lascumagna dePuetessa dal Quart Stat.
Ind al1896 la s'è spusada cunGiovanni Garlanda, indüstrial tessil deBiela, dal qual la gh'ha avüd la fiölaBianca, che la gh'ha ispirad tante puesie eVittoria, che l'è morta a un mes de vita. La sò vita persunal de chel mument chi l'ha mudificad la sò puetica e le sò opere i en divegnüde püssè intruspetive e utubiugrafiche.Maternità l'è stai püblicàd ind al1904, eDal Profondo ind al1910.
A la separassion dal marì dal1913, Ada la s'è trasferida aZürìgh indue l'è rimasta fin a l'inissi de laPrima guera mundial. DaZürìgh l'ha scritEsilio, opera con ciar riferiment utubiografich, püblicàd ind al1914, e un grüp de nuele faie sü ind al liborLe solitarie, publicad ind al1917.Le solitarie l'era un'opera incentrada in sü i prublema de la figüra feminil.
L'an dopu l'è 'ndai a le stampeOrazioni, insema de cant a la patria: i an de la guera i evun trasfurmad la passion civil in patriutism, cumpagnad a l'andà arent a le pusission de Mussolini.
Cun andà inans d'i an i argument de le sò puesie parlaran sempor püssè de sentiment e d'amarcord.
Ind al1919, l'an ind al qual l'è morta la sò mama, da una növa storia d'amur el nasseva un nöu libor de puesie intituladIl libro di Mara. L'opera l'era dificil da cumprend par la sucetà catolega e cunservativa de chel epuca lì.
Dü an dopu, ind al1921, l'an dal spusalissi de la fiöla Bianca, el và a le stampeStella mattutina, rumans utubiugrafich de gran sücess.
Ind al1931 l'ha ciapad elPremi Mussolini a la cariera: i erun i an in d'i quaiBenito Mussolini el gh'eva amò d'i ligam cun i cumpagn dal periudsucialista. El premi l'ha fai diventà Ada Negri cume un'inteletual de regim, tant che ind al1940 l'è staia la prima dona a fà part de l'Accademia d'Italia. L'artista l'ha mai rinegad la sò adesion al regim.
Diventada vecia, la sò vita la sarà segnada dal pessimism, ma anca da 'na ritruada religiusità.
Ada Negri, Poesie, cürad e cun l'intrudüssion deSilvio Raffo, Milan,Arnoldo Mondadori Editore, 2002
