Tl 1866 ova la Talia detlarà viera a l'Austria te na lianza cun laPruscia y ova giatà lVeneto te la vënta. La trupes talianes fova marcedes ite aRoma tl 1870, metan fin a plu de mil ani dl guviern y pudëi dl Papa a Roma. La Talia fova deventeda pert de lalianza tripla cun lMper Tudësch y l'Austria-Ungaria tl 1882, do na defrënzia de minonghes cun laFranzia n cont de si respetives espansions colonieles.
Nce sce la relazions cunBerlin fova scialdi bones, la lianza cunViena fova puramënter furmela, n gran pert davia che la Talia ova l nteres de giaté lTrentin yTriest da l'Austria-Ungaria. Chësc ova purtà la Talia a azeté l nvit de laGran Bretania a se junté aiAleac de la prima viera mundiela, ajache i ti ova mpermetù plu raions a cost de l'Austria-Ungaria de cie che Viena ti ova mpermetù per si neutralità. La vënta ti ova dat ala Talia na sënta permanënta te laSozietà de la Nazions.
Tl 1922 fovaBenito Mussolini deventà l prim minister de la Talia, scumencian na era dl guviern dlPartit Naziunel Fascist, cunesciuda coche la "Talia Fascista". I fascisć talians ova metù su nguviern totaliter y scancelà la oposizion politica y nteletuela, dajan gran suport ala modernisazion economica, valores soziei tradiziunei y se ova muet plu daujin aladlieja catolica tres iTratac dl Lateran tl 1929 che ova furmà laZità dl Vatican coche n stat sovran al post dlStat de la Dlieja.
Ti ani 1930 ova l guviern fascist scumencià napulitica fulestiera plu agressiva. Pra chësta tucova na viera contra l'Etiopia, scumenceda dalaEritrea Taliana, che ova purtà a sianescion;[12] cunfrontazions cun la Sozietà de la Nazions che ova purtà a sanzions; n crëscer de l'autarchia economica y la firma dlPat de Acel.
La Talia fascista fova deventeda n cumëmber prinzipel de laPutënzes de l'ascil te laSegonda Viera Mundiela. Tl 1943 ova la desfata taliana-tudëscia sun plu fruntieres y lanvajion de la Sizilia da pert diAleac purtà a la tumeda dl guviern fascist. L rë Vittorio Emmanuele III ova cumandà de śaré ite Mussolini. L nuef guviern ova firmà n armestize cui aleac de setëmber dl 1943. La forzes tudësces ova po tëut ite l nord y l zënter de la Talia, metan su laRepublica Soziela Taliana, nstat mariunëta menà da Mussolini y si loialisć fascisć. Chësc ova purtà a naviera zevila te la Talia cun l muvimënt de resistënza che cumbatova contra la forzes de la republica soziela y si aleac tudësc.
Puech do la viera y la delibrazion dl stat, n melcuntënt te la populazion ova purtà a nreferendum istituzionel sun sce la Talia dëssa resté na monarchia o deventé na republica. I talians ova tëut la dezijion de abanduné la monarchia y de furmé la Republica Taliana, che ie l stat talian de al didancuei.
La rujeneda ufiziela de la Talia ie ltalian, sciche ie detlarà te la lege numer 482/1999[13] y tl statut speziel dlTrentin-Südtirol,[14] che ie stat adotà te nalege costituzionela. L talian ie nlingaz romanz de lafamilia de lingac indoeuropeics che se à evolù dallatin vulgher dlMper Roman. Adum cullingaz sarde ie l talian la rujeneda che se à mudà l mancul dallatin.[15][16][17][18] L vën rujenà da ntëur a 85 milions de persones (tl 2022) y ie na rujeneda ufiziela nce te laSvizra (tlTessin y tlGrijon), aSan Marino y te laZità dl Vatican. Na gran pert de la jënt che rejona l talian sa da rujené doi rujenedes, l talian (standard o te na variazion raionela) y una de la rujenedes talianes dl post, suënz rujenedes a cësa ulache i ie cresciui su.[19] Da tenì cont iel che rujenedes sciche lsarde, lnapoletan o lveneto ne vën te la linguistica nia ududes coche dialec dl talian ma plutosc coche rujenedes desfrëntes.
L talian ie una de la majera rujenedes de l'Europa, la ie una de la rujenedes ufizieles de laOrganisazion per Segurëza y Cooperazion te l'Europa y una de la rujenedes de lëur dlCunsëi d'Europa. La ie la segonda majera rujeneda de l'oma te l'Union Europa cun 67 milions persones (15% de la populazion de la UE) y la ie la segonda rujeneda de 13,4 milions de zitadins de la UE (3%).[20][21] L talian ie la rujeneda prinzipela de laSanta Sënta y lalingua franca te la gerarchia de ladlieja catolica. La ie nce la rujeneda ufiziela dlOrden Sovran Militer de Malta. L talian vën adurvà scialdi te laterminologia de mujiga yopera cun n gran numer de paroles talianes che fej referimënt ala mujiga che ie deventedes paroles nternaziuneles adurvedes te autra rujenedes ntëur al mond.
L talian fova stat fat la rujeneda ufiziela dl stat do l'unificazion de la Talia, ulache dant fovela mé narujeneda leterera baseda suidialec toscans se basan sun coche rujenova la tlas auta de la sozietà deFirënza.[22] Belau duta la paroles natives tl talian fina cun navocala y l talian à n sistem de set vocales ('e' y 'o' à n tonn mez-aut y mez-bas). L talian desferenzieia danter consonantes longes y curtes y geminazion (dublië) de la consonantes.
La majera zità de la Talia ieRoma che tl 2018 ova 2 837 332 abitanc tl chemun. La segonda majera ieMilan cun 1 396 059 abitanc tl chemun. Sce n cëla al raion metropolitan, po ie chël de Milan l majer de la Talia cun plu de 8 milions de abitanc (depënd da ulache n mët i cunfins), ntant sce l raion metropolitan de Roma à danter 4 y 5 milions de abitanc. Chësc ne ie nia da giamië cun lazità metropolitana de Milan, che ie n ënt aministratif y ie mëndra de lazità metropolitana de Roma. La 10 majera ziteies de la Talia ie:
↑Statuto Speciale per il Trentino-Alto Adige, Art. 99
↑"Romance languages".Encyclopædia Britannica. Trat ite ai19 February 2017....if the Romance languages are compared with Latin, it is seen that by most measures Sardinian and Italian are least differentiated...
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.JPG)
