Homo sapiens (LINNAEUS, 1758; dallatin «porsona che sá ») é la definiziun tassonomica dlaporsona moderna. Ara toca pro le jëneHomo, de chël che ara é la sora sort viënta, pro la familia di hominidae, pro l’ordin di primates, pro la classa dimamifers y pro le dominium dieucarioc.
La storia dla porsona vëgn a se le dé tla Storia dlatera. Les periodes dla storia dla porsona é la:
Aladô de reperc ciafá dl 2017 tlMarocco dess la sort Homo sapiens s’avëi svilupé dan da ca. 300.000 inant tl’Africa dl ost, daolache ara é spo piada ia a colonisé i atricontinënc[1].
La teoria plü reconesciüda sön la evoluziun dla porsona é che:
•la sot-tribúHominina s’aís svilupé tl Rift african da na popolaziun de ominids dan da ca. 5-6 miliuns d’agn;
•le jëneHomo s’áis desfarënzié dalAustralopithecus dan da 2,3-2,4 miliuns d’agn y che al s’ais slarié fora sölatera sciöcheHomo erectus
•che la sortHomo sapiens s’ais svilupé tl’Africa dan da 300.000-200.000 agn y s’áis plü tert (dan da 100.000-65.000 agn) slarié fora sön la tera ince tres ibridaziuns cun sortes somiëntes sciöcheHomo neanderthalensis yHomo de Denisova
Valgügn antropologs arata che la sort Homo sapiens áis döes sot-sortes[2]:
•Homo sapiens sapiens, la porsona moderna
•Homo sapiens idaltu, na paleo-sot-sort morta fora
Al é gnü porté ite sciöche paleo-sot-sortes dlHomo sapiens:
•Homo sapiens heidelbergensis (porsona de Heidelberg)
•Homo sapiens neanderthalensis (porsona de Neandertal)
La porsona á n ciorvel dër strotoré y svilupé che é dër gran respet ales dimenjiuns dla porsona, che ti é da svilupé pinsiers tla forma de rajonamënc,lingac, creativité y introspeziun. Chëstes abilités desfarënziëia la porsona dales atres creatöres viëntes. Porater á la porsona d’atres carateristiches fondamentales:
-la postöra rodunta, che pro i mamifers vëgn ma dant ti cangurs
-i mëmbri dessura lëdi y cun gran sensibilité
-la vijiun binocolara che vá debojëgn por la perzeziun dla profondité (stereopsis)
↑Le Scienze, Un'origine più antica per Homo sapiens, 7 giugno 2017
↑Human evolution: the fossil evidence in 3D, by Philip L. Walker and Edward H. Hagen, Dept of Anthropology, University of California, Santa Barbara, retrieved 5 april, 2005