A bandêa da SvìsseaA poxiçión da Svìssea in sciâ càrta giögràficaCàrta fìxica da Svìssea
ASvìssea[1] (inzenéizeSvìsera ascì[2]), conosciûa ofiçialménte cómmeConfederaçión Svìssea[3], a l'é 'n pàize de l'Eoröpa ch'o se trêuva a-a croxêa tra e pàrte centrâle, òcidentâle e meridionâle do continénte.
A Svìssea a l'é 'na repùbrica federâle formâ da 26 cantoìn e ch'a confìnn-a co-aFrànsa a ponénte, co-aGermanîa a nòrd, conÀostria eLiechtenstein a levànte e con l'Itàlia a sùd. A peu êse spartîa inte regioìn giögràfiche de l'âtociàn svìsseo, deÀrpi e daJura, pe 'n'àrea totâle de 41.285 km2, di quæ 39.997 km2 són de tæra e o rèsto o l'é covèrto de ægoe intèrne.
Co-în'ànpia porçión do sò teritöio ch'a l'é òcupâ da-e Àrpi, a ciù pàrte di 8,5 milioìn de abitànti da Svìssea a sta inta región de l'âtociàn, lêugo dónde gh'é e træ çitæ ciù grénde e ciù inportànti da-o pónto vìsta econòmico, ö sæZürich,Ginêvra eBazilêa. Inte 'ste træ çitæ chi gh'é a sêde de vàrie òrganizaçioìn internaçionâli cómme aWTO, aWHO, l'ILO, aFIFA, abànca di regolaménti internaçionâli e a segónda sêde ciù inportànte deNaçioìn Unîe. Inte 'ste çitæ chi gh'é ànche i ciù inportànti ariopòrti internaçionâli da naçión. Pe cóntra a ciù pàrte di òrganìsmi federâli a l'à a sò sêde inta çitæ ciù picìnn-a deBèrna, a quæ a peu êse consciderâ cómme a capitâle do pàize[4][5][6].
A stöia da Svìssea indipendénte a l'incoménsa vèrso a fìn de l'Etæ de Mêzo co-a creaçión da coscì dîtaVêgia Confederaçión, segoîa da 'na série de sò vitöie cóntra l'Àostria e aBorgéugna. L'indipendénsa a l'é stæta a-a fìn riconosciûa da-oSâcro Inpêro Romàn ascì co-a sotoscriçión dapâxe de Vestfàlia into1648. O coscì dîto "pàtto etèrno federâle", firmòu a-o 1° de agósto do1291, o l'é conscideròu o papê ch'o ségna a fondaçión da modèrna Svìssea, tànto che in quéllo giórno a l'é celebrâ afèsta naçionâle do pàize ancón a-a giornâ d'ancheu.
Scìnn-a da-arifòrma protestànte dosécolo XVI, a Svìssea a l'à mantegnûo 'na stréita polìtica deneotralitæ armâ, sénsa conbàtte nisciùnn-a goæra internaçionâle da-o1815, intràndo inteNaçioìn Unîe sôlo into2002. A l'à però tegnûo 'na polìtica estèra atîva, parteçipàndo a 'na série de procèsci de pâxe d'in gîo pe-o móndo[7]. In Svìssea, into1863, a l'é stæta creâ aCrôxe Róssa, unn-a de òrganizaçión umanitâie ciù antîghe e conosciûe do móndo.
A Svìssea a l'é 'npàize svilupòu, co-a ciù grànderichéssa nominâle média pe çitadìn magiô d’etæ a-o móndo[8], óltre che l'euténPIL pro capite ciù âto ascì; into pasòu a l'êa consciderâ 'nparadîzo fiscâle[9][10]. A l'à di òtimi livélli in scê scâe de numerôxi ìndichi internaçionâli cómme quélli deconpetitivitæ econòmica e desvilùppo umâno in generâle. Çitæ cómme Zürich, Ginêvra e Bazilêa són pequalitæ de vìtta tra i lêughi ciù mêgio do móndo[11][12], scibén che, pe cóntra, àn 'ncósto da vìtta tra i ciù âti in asolûto[13]. Segóndo l'IMD, inte l'ànno2020, a Svìssea a l'êa a naçión ciù acaparànte pe-ilavoratoî qualificæ[14] e, pe-oWEF, a l'êa a quìnta naçión ciù conpetitîva a-o móndo ascì[15].
↑Bèrna a l'é indicâ co-o nómme de "çitæ federâle" (Bundesstadt intedésco,ville fédérale infrançéize,città federale initaliàn). A lézze svìssea a no da l'indicaçión de capitâle in quànto tâ ma a ògni mòddo o govèrno e o parlaménto federâle a l'à chi a sò sêde, scibén che âtre instituçioìn federâli, cómme e córte federâli, se trêuvan in âtre çitæ ascì.
↑(DE) André Holenstein,Die Hauptstadt existiert nicht (abstract), inUniPress - Forschung und Wissenschaft an der Universität Bern, n.152, Sonderfall Hauptstatdtregion, pp.16-19.
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
