ANorvéggia (Norge[8] òNoreg[9] innorvegéize, prononçiòu[ˈnɔ̂rɡə][10]), conosciûa ofiçialménte cómmeRégno de Norvéggia (Kongeriket Norge[8] òKongeriket Noreg[9][11]), a l'é 'n pàize de l'Eoröpa do nòrd.
A Norvéggia a l'é formâ sorviatùtto da-e pàrte de ponénte e setentrionâle dapenîzoa scandìnava ciù dötréi teritöi tra i quæ, in particolâ, se pêuan aregordâ l'îzoa àrtica deJan Mayen e l'arçipélago deÎzoe Svalbard. Pe de ciù l'îzoa de Bouvet, inta regiónsubantàrtica, a l'é 'nadipendénsa da Norvéggia ascì. A naçión a l'à de rivendicaçioìn in scî doi teritöi antàrtichi de l'Îzoa de Pêo I e daTæra da Regìnn-a Maud. A l'à 'n'àrea totâle de 385.207 km2 e, a-o zenâ do2022, a sò popolaçión a l'êa de 5.425.270 persónn-e[12][13].
A confìnn-a co-aSvéçia, a levànte, pe bén 1.619 km e conFinlàndia eRùscia a nòrd-èst. A l'à afaciâ in sciô stréito doSkagerrak a sùd, pe mêzo do quæ a l'é separâ daDanimàrca eRégno Unîo. A Norvéggia a l'à 'n'estéiza rîva in sce l'Òcéano Atlàntico e oMâ de Barents. A prezénsa do mâ a l'infloénsa bén bén o clìmma norvegéize, ch'o l'à de tenperatûe ciù mîti lóngo e sò còste (tànto che intanéutte polâre a-o nòrd de spésso són sôvia i zêro gràddi) e ciù fréide a l'intèrno, scibén che rèstan ciù âte de quélle de âtri lêughi a-a mæxima latitùdine. L'infloénsa do mâ a l'é ànche a càoza da tànta ægoa e néive ch'a càzze in sciô teritöio norvegéize.
A capitâle da Norvéggia, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'éÒslo; e âtre çitæ ciù inportànti sónBergen,Trondheim eStavanger.
O régno de Norvéggia o l'é stæto costitoîo inte l'ànno872 da l'unión de vàrri stâti ciù picìn, restàndo dónca 'na naçión indipendénte pe ciù de 1.150 ànni. Tra o1537 e o1814 o l'à fæto pe cóntra pàrte daDanimàrca-Norvéggia e, da quéllo ànno scìnn-a-o1905, de 'n'unión personâ co-o régno de Svéçia. A-o sccéuppo daPrìmma Goæra Mondiâle a Norvéggia a l'à diciaròu a sòneotralitæ, evitàndo e devastaçioìn do conflìtto. A despæto de 'n'âtra diciaraçión de neotralitæ fæta a l'inìçio daSegónda Goæra Mondiâle, inte l'arvî do1940 a naçión a l'à subîo l'invaxón daGermanîa nazìsta, co-a sò òcupaçión ch'a l'é duâ scìnn-a-a fìn da goæra.
A-a giornâ d'ancheu o rè de Norvéggia o l'é l'Harald V dacazàdda de Glücksburg; o prìmmo minìstro o l'é pe cóntra oJonas Gahr Støre, nominòu inte l'ànno2021.
A Norvéggia a l'à svilupòu 'n fórtestâto sociâle, in sciâ bâze do coscì dîtomodéllo nòrdico, ch'o garantìsce 'n'ascisténsa sanitâia universâle e 'n'educaçión, livéllo universcitâio inclûzo, de bàdda pe tùtti i sò çitadìn[14]. O stâto o consèrva de inportànti parteçipaçioìn in di setoî industriâli ciâve pi-â sò economîa, spécce rigoardànti e grénde vivàgne de petròlio, gàzzo naturâle, minerâli, legnàmme, pescòu e ægoa da béive. L'indùstria do petròlio a costitoìsce ciù ò mêno 'n quàrto doPIL da naçión[15], co-a sò estraçión ch'a l'é coscì inportànte che, a livéllo pro capite, a Norvéggia a l'é o produtô ciù inportànte fêua di pàixi doLevànte[16][17]. A naçión a l'à o quàrtorédito pro capite ciù âto do móndo, segóndo aBànca Mondiâle e l'IMF[18], ò l'unzén, cómme inta scâ daCIA agiornâ a-o2017[19], into câxo séggian pigiæ in conscideraçión i sò domìnni e-e sò dipendénse ascì. A Norvéggia a l'à o ciù gràndefóndo sovràn do móndo, o quæ o l'à 'n valô de 1.400 miliàrdi de dòlari[20].
A naçión a l'é a-o prìmmo pòsto inta clasìfica globâle de l'Indice de Svilùppo Umâno a partî da-o2009, óltre che tra o2001 e o2006 ascì[21], poxiçión ch'a rèsta pægia ànche into câxo ch'o vegnìsse conscideròu l'ìndice corètto pe-e dizegoaliànse (a-o2018)[22]. Inte l'ànno2017 a l'é stæta diciarâ naçión ciù felîçe a-o móndo segóndo oWorld Happiness Report[23] e d'ancheu a l'é a-o prìmmo pòsto inti ìndichi de libertæ[24] e democraçîa[25], óltre a avéi un di livélli de criminalitæ ciù bàssi do móndo[26].
A Norvéggia a l'é 'namonarchîa costituçionâle eunitâia, co-a tradiçionâleseparaçión di potêri tra Parlaménto (Stortinget), Conséggio de Stâto (Statsrådet) e Màscima Córte (Høyesterett), segóndo quànte o l'é stabilîo intacostituçión za da-o1814. O teritöio norvegéize o l'é spartîo tra doî livélli aministratîvi, ö sæ econtêe e icomùn. O pòpoloSami o l'à 'n çèrto gràddo de aoto-determinaçión e contròllo in scê sò tære pe mêzo de 'n pròpioparlaménto e de l'Àtto do Finnmark. A Norvéggia a l'à di stréiti ligàmmi con l'Unión Eoropêa e iStâti Unîi e a l'é un di ménbri fondatoî deNaçioìn Unîe, doConséggio d'Eoröpa, daNATO, de l'EFTA, doTratâto Antàrtico e doConséggio Nòrdico. A l'é un di ménbri doSpàçio Econòmico Eoropêo, daWTO, de l'OECD e de l'Area Schengen ascì.
A capitâle da naçión,
ÒsloVìsta de
Bergen, a segónda çitæ ciù grànde do pàize
- ↑(NB) Lars S. Vikør, Ernst Håkon Jahr e Mikkel Berg-Nordlie,Språk i Norge, inStore norske leksikon, 28 agòsto 2020.URL consultòu o 24 novénbre 2022.
- ↑(EN)Arealstatistics for Norway 2019, Kartverket, mapping directory for Norway, 2019.URL consultòu o 24 novénbre 2022.
- ↑(EN)Population, 2025-01-01, Statistics Norway, 25 frevâ 2025.URL consultòu o 25 frevâ 2025.
- ↑(EN)Population growth rate, CIA World Factbook.URL consultòu o 17 màrso 2015.
- ↑5,05,15,25,3(EN)World Economic Outlook Database, April 2019,Fóndo Monetâio Internaçionâle.URL consultòu o 24 novénbre 2022.
- ↑(EN)2023 Human Development Index Ranking, United Nations Development Programme, 13 màrso 2023.URL consultòu o 15 màrso 2024.
- ↑(EN)Tàscio de fertilitæ into 2010, in scedata.worldbank.org.URL consultòu o 12 frevâ 2013.
- ↑8,08,1Inta grafîa ciamâBokmål
- ↑9,09,1Inta grafîa ciamâNynorsk
- ↑Norga inSami do nòrd,Vuodna inSami de Lule,Nöörje inSami do sùd,Norja inKven
- ↑Norgga gonagasriika inSami do nòrd,Vuona gånågisrijkka inSami de Lule,Nöörjen gånkarïjhke inSami do sùd,Norjan kuninkhaanvaltakunta inKven
- ↑(NO)Arealstatistics for Norway 2019, Kartverket.URL consultòu l'11 arvî 2022(archiviòu da l'url òriginâle l'8 zùgno 2019).
- ↑(NO, EN)Population 1 January 2022, Kartverket.URL consultòu l'11 arvî 2022.
- ↑(EN)Norwegian Society / Living in Norway, in scestudyinnorway.no.URL consultòu o 10 arvî 2022(archiviòu da l'url òriginâle o 21 màrso 2018).
- ↑(EN)Statistics Norway raises '07 GDP outlook, cuts '08, in sceuk.reuters.com, 6 seténbre 2007.URL consultòu o 10 arvî 2022.
- ↑(EN)Country Comparison: Crude oil - production, in scecia.gov.URL consultòu o 10 arvî 2022(archiviòu da l'url òriginâle o 7 màrso 2017).
- ↑(EN)Country Comparison: Natural gas - production, in scecia.gov.URL consultòu o 10 arvî 2022(archiviòu da l'url òriginâle o 15 màrso 2016).
- ↑(EN)The World's Richest Countries, in sceforbes.com.URL consultòu o 10 arvî 2022.
- ↑(EN)The World Factbook,Central Intelligence Agency Library.URL consultòu o 10 arvî 2022(archiviòu da l'url òriginâle o 1º dexénbre 2020).
- ↑(EN)NBIM - Market value, in scenbim.no.URL consultòu o 10 arvî 2022.
- ↑(EN)Human development indices 2008 (PDF), in scehdr.undp.org, 18 dexénbre 2008.URL consultòu o 10 arvî 2022(archiviòu da l'url òriginâle o 19 dexénbre 2008).
- ↑(EN)Human Development Report 2019: Beyond income, beyond averages, beyond today: Inequalities in human development in the 21st century (PDF),United Nations Development Programme, p. 22.URL consultòu o 10 arvî 2022.
- ↑(EN) Jennifer Rankin,Happiness is on the wane in the US, UN global report finds, in scetheguardian.com, 20 màrso 2017.URL consultòu l'11 arvî 2022.
- ↑(EN)Countries and Territories,Freedom House.URL consultòu l'11 arvî 2022.
- ↑(EN)Democracy Index 2016, in sceeiu.com.URL consultòu l'11 arvî 2022.
- ↑(EN)Norway has another year with few murders, in scethelocal.no, 5 zenâ 2016.URL consultòu l'11 arvî 2022(archiviòu da l'url òriginâle o 4 seténbre 2019).
- (EN) Magne Helvig e Viggo Johannessen,Norway, Land - People - Industries: A Brief Geography, Tanum, 1966.
- (EN) Jan Sjåvik,Historical Dictionary of Norway, Scarecrow Press, 2008,ISBN 0-810-86408-8.
- (EN) Karen Larsen,History of Norway, Princeton University Press, 2015,ISBN 0-691-62754-1.
- (EN) Insight Guides,Insight Guides Norway, 3ª ed., Apa Publications, 2018,ISBN 1-786-71758-1.
- (EN) Elizabeth Su-dale,Culture Shock! Norway: A Survival Guide to Customs and Etiquette, Marshall Cavendish, 2020,ISBN 98-14-86873-6.
- (EN) Anthony Ham, Oliver Berry e Donna Wheeler,Lonely Planet Norway, 8ª ed., Apa Publications, 2022,ISBN 1-787-01608-0.
- (NO, SE, EN)Scîto ofiçiâ do govèrno, in sceregjeringen.no.URL consultòu l'11 arvî 2022.
- (NO, EN)Scîto ofiçiâ do parlaménto, in scestortinget.no.URL consultòu l'11 arvî 2022.
- (NO, SE, EN)Scîto ofiçiâ da famìggia reâ, in scekongehuset.no.URL consultòu l'11 arvî 2022.
- (NO, EN, FR, DE, SV, ZH, DA, ES, IT, NL)Scîto turìstico ofiçiâ, in scevisitnorway.com.URL consultòu l'11 arvî 2022.
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
