A bandêa de MâtaA poxiçión de Mâta in sciâ càrta giögràficaCàrta fìxica de Mâta
Mâta (Malta inmaltéize e iningléize, prononçiòu rispetivaménte[ˈmɐltɐ] e[ˈmɒltə]), conosciûa ofiçialménte cómmeRepùbrica de Mâta (Repubblika ta' Malta inmaltéize[1],Republic of Malta iningléize), a l'é 'n pàize de l'Eoröpa do sùd.
Mâta a l'é formâ da 'narçipélago scitoòu a-o céntro doMâ Mediterànio, inta región de l'Eoröpa do sùd. A se trêuva ciù ò mêno 80 km a sùd de l'îzoa daSicìlia, 284 km a levànte da-e còste daTunixîa[2] e 333 km a nòrd daLìbia[3]. Co-ina popolaçión de 516.000 abitànti[4] e 'n'àrea de 316 km2[5] a l'é a dêxima naçión ciù picìnn-a pe estensción e a quàrta co-a ciù âtadenscitæ de popolaçión a-o móndo.
A sò capitâle a l'éA Valétta, a quæ a l'é a çitæ capitâle ciù picìnn-a tra quélle di pàixi de l'Unión Eoropêa ségge pe àrea che pe popolaçión. A ògni mòddo a l'à 'n'estéiza àrea metropolitànn-a che, segóndo i dæti de l'Eurostat do2020, a crovîva l'îzoa intrêga, pe 'na popolaçión de 480.134 persónn-e[6][7]. Defæti, pe-eNaçioìn Unîe, l'ESPON e aComisción Eoropêa, l'îzoa a peu êse consciderâ cómme 'n'ùnica región urbâna[8][9], tànto che de spésso a l'é indicâ cómme 'naçitæ-stâto. Insémme aCîpro a l'é un di doîstâti-îzoa scitoæ into Mediterànio.
A popolaçión de l'îzoa a l'é de lóngo stæta dereligión crestiànn-a, e, scibén ch'o l'é probàbile che inti sécoli do domìnio àrabo a ciù pàrte di abitànti a l'êa dereligión mosulmànn-a, inte 'sto perîodo chi e âtre confescioìn vegnîvan toleræ. D'ancheu, ocatolicêximo o l'é stæto diciaròureligión de stâto, co-aCostituçión de Mâta che a ògni mòddo a tutêla alibertæ de conscénsa e dereligión[10][11]. E léngoe ofiçiæ són o maltéize e l'ingléize; pe de ciù gh'é 'na çèrta difuxión de l'italiàn ascì.
Inte l'arçipélago maltéize a l'é testimoniâ a prezénsa de l'òmmo scìnn-a da l'ànno 5.900 prìmma de Crìsto[12]. Defæti a sò poxiçión a-o céntro do Mediterànio[13] a l'à fæto scîe che l'îzoa a l'àgge 'na grandìscima inportànsa stratégica a livéllo navâle, raxón pi-â quæ o sò domìnio o l'é stæto contéizo da 'n gràn nùmero de stâti. Inte l'órdine, Mâta a l'é stæta controlâ daFenìcci,antîghi Grêghi,Cartaginéixi,Romén,Àrabi,Normànni,Aragonéixi,Cavagêi de Sàn Zâne,Françéixi eIngléixi, con ciaschedùn de 'sti pòpoli chi che in quàrche mòddo a l'à infloensòu e modelòu a milenâia identitæ colturâle da naçión[14].
Mâta a l'é 'na popolâre destinaçión turìstica aprêuvo a-o sò clìmma câdo, a-i vàrri lêughi de demôa e a-i sò monuménti stòrichi, inclûxi tréi scîti diciaræ patrimònio de l'umanitæ da l'UNESCO: l'Hypogeum de Ħal Saflieni[18], açitæ da Valétta[19] e isètte ténpi megalìtichi de l'îzoa, tra i quæ gh'é çèrte de ciù antîghe strutûe do móndo ancón in pê[20][21][22].
↑(EN) Jeremy Boissevain,Ritual Escalation in Malta, in Eric R. Wolf,Religion, Power and Protest in Local Communities: The Northern Shore of the Mediterranean, Walter de Gruyter, 1984,ISBN3-110-09777-X.
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
