Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Sâta a-o contegnûo
Wikipedia
Riçèrca

Garesce

44°12′N 8°01′E44°12′N,8°01′E (Garesce)
Sa pagina l'è šcricia intu dialöttu ed Garesce
Da Wikipedia
GR
Sa pagina l'è šcricia engarescén
Garesce
cumüne
Garesce – Stemma
Garesce – Veduta
Garesce – Veduta
U centru stòricu ed Garesce vištu dau Bricu Merién
Localizaçión
StâtoItàlia Itàlia
Región Piemonte
Provìnsa Cuni
Aministraçión
ScìndicoLuciano Sciandra (lìšta cìvica "Garessio Aperta") da-o 10-6-2024
Teritöio
Coordinæ:44°12′N 8°01′E44°12′N,8°01′E (Garesce)
Altitùdine621 m s.l.m.
Superfìcce131,29km²
Abitanti2 932[1] (31-10-2020)
Denscitæ22,33 ab./km²
Comùn confinantiBardnei (SV)Carisan (SV),Cašteveiu ed Róca Barbena (SV) eErli (SV),Neijén (SV),Urmea,Pamparau,Roburent,Prióra,Viura
Âtre informaçioìn
CAP12075
Prefìsso0174
Fûzo oràrioUTC+1
CòdiceISTAT004095
Cod. cadastrâD920
TargaCN
Cl. scìsmicazöna 3(sismicitæ bàssa)[2]
Cl. climàticazöna F, 3 085GG[3]
Nomme abitantiGarescén
Garescìn (a Arbenga)
Garaššin o Garascìn (a Urmea)
Sànto patrónSàn Ròcu
Madòna du Ruzàriu
Cartògrafîa
Màppa de localizaçión:
Garesce
Garesce
Garesce – Mappa
Garesce – Mappa
Pusisiôn ed Garesce inta pruvéincia ed Cuni.
Scîto instituçionâle
Wikidata ·Info

Garesce[n. 1] (Garessio initalian) l'è in cumüne ed 2932 person-ne (nümeri du2019) ch'u s'tröva inpruvéncia ed Cuni, in s'ii cunfén cun aLigüria.

Geugrafia

[modìfica |modìfica wikitèsto]
A Cóla ed S.Bernordu 'd Garesce

Garesce u s'tröva int'l'ota valada du fiümeTane, inta pruvéncia ed Cuni, inPiemonte. U teritóriu du cumüne l'è a cavalu tra u teritóriu da Ligüria e cuu padan, intu cö de Orpe Ligüri. E muntagne ciü' impurtanti du paize i sôn: u Bricu ed Mindén (1879 m), cun ina cruje ota ciü' ed 20 metri, l'Anturótu (2144 m), uGalé (1708 m) e u Berlén (1789 m).

Pöi u i è a Cóla du Quasu (1131 m) ch'a pórta versu aVal Bòrmida (Carisan), a Cóla ed S.Bernordu (957 m), ch'a sepora a valada ed Tane dacula du Neva, e a Cóla ed Cazótu (1381 m), ch'a pórta versuPamparau.

E frasiui

[modìfica |modìfica wikitèsto]

E frasiui ed Garesce i sôn: Capé,Cerjöra (cun e burgoi Geja, Cruje, Riò e Barache), Duersci, E Vóte,Garesce 2000,Mindén, Mursöccu, Cianbernordu, Ciangranôn, Trapa, Urtiè, Valdinfernu, Vasurda e Burguratu. U centru ed Garesce, invece, l'è divizu in tre burgoi: U Pônte, U Puzö' e U Burgu.

I cunfén

[modìfica |modìfica wikitèsto]

U cumüne u cunfén-na cunBardnei (SV) eCarisan (SV) a ešt, cunCašteveiu ed Róca Barbena (SV) eErli (SV) a süd-ešt,Neijén (SV) a süd,Urmea a óvešt,Pamparau eRoburent a nord-óvešt,Prióra eViura a nord-ešt.

Štoria

[modìfica |modìfica wikitèsto]
Garesce int'ina rapresentasiôn du 1726

U paleuliticu e u periudu ruman

[modìfica |modìfica wikitèsto]

I primi insediamenti intu teritóriu ed Garesce i sôn štoi intu paleuliticu, quande cheich grüpu d'ómi l'ha cumensau a štò inte gróte ch'u i era inta zóna, cume per ejempiu cule du Gray e ed Valdinfernu, grasie a in ambiente natürò favurevule aa casa inti bóšchi e aa pöšca inTane.[6]

Dópu su periudu, ina prima štrutüra d'in vilage l'è fórsci štò cumensò daiLigüri "Bagienni" cume "castelliere", a mônte d'l'antica Ceive ed San Cuštansu. Cun a cunquišta daLigüria da pòrte diRuman, Garesce l'è štau culegau au duminiu du "Municipium" d'Arbenga. Du periudu ruman i sôn ascì e lapidi ed Trapa e Mindén, ch'i servivi per ariurdose di mórti, inseme a cheich tômba.

Intu štesu periudu l'è štau faciu u pônte ed Ciangranôn. Paröggiu Garesce l'era dventau in póštu impurtante ed cumerciu land'i s'incuntrovi e vie ed cumünicasiôn tra uPiemônte e a Ligüria.

U Mediuevu

[modìfica |modìfica wikitèsto]

Ina vóta che l'Imperu Ruman l'è finiu intu476, u teritóriu cumünò l'è reštau culegau cun a rivera per u cumerciu e a pulitica.

Infati u nóme latén "Garexium" l'è štau per a prima vóta regištrau versu uVII seculu: u paize l'era in pusedimentu duCunventu ed San Pé edTuirán, intaVale Varatela, cum'u s' capisce da ina cópia di docümenti ed l'epuca, šcricia pöi turna intuXIV seculu.[6]

E du burgoi ciü' antiche i sôn, zgôndu i docümenti, cule edCerjöra e da Purenca, a prima inta Vale Neva, a zgônda coštruía daturnu a ina prima furtificasiôn insima a ina cóšta ed muntagna suvre aTane.

E invajui

[modìfica |modìfica wikitèsto]

Intu periudu ch'u vegne dópu, a valada a s'tröva deštacò daarivera e, cume l'otru reštu du Basu Piemonte, a patisce de növe invajui di borbari, cume cule di Longobardi, a cumensò dau568. DauIX seculu int'l'ota Valada ed Tane i sôn rivoi de bande ed Saraceni, sute au duminiu di Franchi, e i lasci diversci söggni in s'uu teritoriu, cume ature ed Borchi, suvre aafrasiôn cun l'ištesu nóme, au cunfén cun u cumüne d'Urmea.[7]

U jvilüpu

[modìfica |modìfica wikitèsto]

Cun a növa divijiôn du teritóriu du951, u teritóriu urmeašcu e garescén u turna sute a l'influensa daLigüria e u pasa sute au duminiu di Arduén. A partì da l'anu mile, intu paize u s'vughe in fórte jvilüpu d'l'architetüra, cují i vegni facie diverse geje e ascì di cunventi, cume a Certuza ed Cazótu, ai cunfén cun Pamparau.

L'è impurtante ascì u1064, quande u centru du paize u vegne uficialmente numinau int'in atu püblicu. U nóme latén u vegne da "garrigus", terèn nen cultivau e dau sufisu -exium, ch'u vö dì in póštu ed pasage.[8]

U burgu ed Garesce l'è štau pöi indicau, u šmia, intu1183 int'l'atu ed fundasiôn da Certuza, ma per avei in centru ben jvilüpau u ventrà špetò uXII seculu, cun a fundasiôn du burgu du Pônte, daturnu aa veia ceive ed San Zuane.[6]

Zgôndu a tradisiôn du paize peró, cula ed San Cuštansu au Puzö' a srè štò a geja ciü' veia, anche se a burgò l'è documentò sulu intu1269.[9]

L'ingresu intu Marchesau ed Seva

[modìfica |modìfica wikitèsto]
A Porta Rose intu Burgu

Dópu diverse vicende, a cumünitui ed Garesce a cumensa a avei di rapórti cun cula ed Seva, tantu che versu u1276 u marcheize Giorgio II u Nanu u cuncede i štatüti cumünoi, che aura i sôn intu cujidetu "Libre da Chen-na",in cangiu di ajüti militoi doi daa pupulasiôn inti agni pasoi.[10]

U paize u rešta sempre in pôntu d'incôntru fundamentò per u cumerciu, tantu che zà dau1216 l'era štau firmau in acórdu tra i aminištratù edCijàn, imarcheiji ed Sücarè e i šgnuri ed Garesce, che pöi l'è štau rinuvau dai pudeštoi cumandoi dai marcheiji ed Seva intu1288 e intu1350.[11]

A lù u s'deve ascì a furtificasiôn du burgu edCerjöra, guvernau da ina vinten-na ed cunscié versu u1390, cun a coštrusiôn d'ina ture d'avištamentu, lande aura u i è u campanén da geja, e d'ina furma ed centüra ed miragne.[12]

Sute ai növi šgnuri u vegne ingrandiu ascì u cašté suvre au Burgu, cuštruíu versu uXII seculu, che pöi u dventa ün-na de ciü' impurtanti rescidense di marcheiji.[13]

DauQuatsentu-Sinsèntu[14] peró i vegni infeudoi i Špinóla[15] edGenuva, ch'i sôn per i rapórti tra Garesce e aRepüblica, tantu da ese mensiunoi in diversci docümenti štórici[16] cume aminištratù ed Seva, Bagnašcu e Garesce.[17]

U paize u dventa ina pórta per i cumerci versu i pórti da Ligüria ed Punente e, grasie ae tensciui menu fórti tra i šgnuri du póštu, u i è ascì in növu periudu de jvilüpu d'l'architetüra, duüiu ascì a l'influensa di Savóia.[18]

L'ópera ed difeiza a cuntinua ascí int' su periudu, tantu che ai abitanti a vegne rinuvò ina franchigia particulò intu1456, ch' a permötova l'ezensiôn daa manutensiôn di terapien ed cunfén ch' i prutegi u centru du paize; infati a pòrte ciü' antica de miragne l' è inta zóna nord du centru.[19]

Sulu intu1480 a štrutüra a cumensa a ese cumpleta, mentre che e pórte da sitoi i sran facie sulu int' in zgôndu mumentu (a pórta nord-ovest "Porta Rose" l'è štò facia au prensipiu duSinsentu)[20][21] e i han segnau a štrutüra tipica du paize int' l'etoi muderna, pöi mudificò cun a dištrüsiôn d' ina pòrte da cénta da pòrte di marcheiji ed Santa Cruje intu1634.[7]

L'etoi muderna

[modìfica |modìfica wikitèsto]

Per tütu su seculu u i è l' ešpansiôn du teritóriu föra du centru, cóza ch'a fa cumensò de rüze cun i paize daturnu e cun i marcheiji Del Carretto da rama edSavôn-na, tantu che i šcôntri cun a cumünitoi edViura i han purtau a cheich prucesu anuvembre du1435.

Intu1555 u teritóriu du paize l' è štau divizu in 13 zóne, cun diverse burgoi: u Burgu, u Pônte e u Puzö', ciü' e frasiui ed Mursöccu,Cerjöra, Purenca e Ciangranôn, za inseríe inti štatüti e, per a prima vóta, ascí u Bricu, a Rlöcca (che aura a fa pòrte du Burgu), u Burgöttu, Burguratu e Föra du Burgu.[15]

I növi insediamenti i dimuštri che a pupulasiôn a cuntinua a cörsce a Garesce, a partì dauXV-XVI seculu, e per cunseguensa u s' riva aa dišcüsiôn in s' aa rendita du feudu, che per ciü' da metoi a vegne incasò dai marcheiji, e per u reštu da l' aminištrasiôn du cumüne.

Versu a fén duSinsentu, pöi, u i è de dišcüsiui ins' l' üzu de paštüre da pòrte di abitanti dópu a növa faze d'ešpansiôn de pruprietoi ed Garesce. Cum l' è šcriciu inti ati du1571, infati, l'ešpansiôn du Cumüne a štova purtandu ascí au dijbóšcamentu de zóne ed cunfén per fò póštu a de növe cultivasiui.[15]

I feudatori genuveiji i cunteštovi a divijiôn di terèn e de paštüre ch'i interesovi ascí e zóne ed Mindén e da valada ed Cazótu. Tütu lulí l'ha purtau aa fén du duminiu di Spinola e u cumandu l'è pasau inte man da famía türineize di Biandrate Aldobrandini da l' anu1616 e di Dal Pozzo (a partí dau1648).

Int'su növu periudu a Garesce u i è štau in növu jvilüpu ecunómicu, grasie au rinövu di acórdi cun a Ligüria: i sôn štoi mantgnüi i rapórti de šcangiu cunArbenga (i garescén i han utgnüu l'ezensiôn dai pedagi per entrò inta sitoi dau1608), ma i frequentovi ascí i mercoi d'Arasce e d'Inea.[15]

Ciü' prublematici i eri i acórdi cunBardnei,Sücarè ea Ceive, ed lande u ventova pasò per andò versu i paize daRivera. Ai aminištratù l'era cunteštau u diritu ed fose pagò de tase per u pasage de mercansie e paröggiu u i era de növe prutešte.

E rüze i s' sôn calmoi sulu intu'700, dópu ina lônga serie ed cuncesiui ed teritóriu da pòrte di šgnuri e cheich acórdu cun e cumünitoi vjén-ne, cume cula d'Erli, ch'a cunfinova cun e burgoi edCerjöra. Cun Erli i sôn štoi turna bütoi in dišcüsiôn i acórdi du1437 per i cunfén tra i dui paize, per via de prutešte ed cui ed Cerjöra intu1753; prutešte pöi rizólte cun ina "ricugnisiôn" intu1765.[15]

L'etoi cuntempuranea

[modìfica |modìfica wikitèsto]

A cumensò dau1741, sute ai Savoia, Garesce l'è diventau a sede d'ön di mandamenti da pruvéncia ed Munduíu, ma pöštu i sôn rivoi i surdoi franseiji.

Intu1794 u i è štau in primu pasage di surdoi edNapuleôn, ch'i han purtau dištrüsion e mórte, mentre che l'ecunomia da sitoi l'è finia in ruvén-na. In òtru fatu impurtante l'è l'atacu in saa cóla ed S.Bernordu, purtau avanti dau generò Roguet, atacu culegau aa bataia daLöa du1795.[12]

I diji ascí che Napuleôn in persôn-na l'age dau u nome aa frasiôn ed Valdinfernu, che prima l'era Vale Umbruza, per via ed chech' turbiera[22] ch'l'era štò višta brüjò inta zóna, zgôndu òtre idee peró u nóme u vegne invece dau tempu förgiu, ch'u rendova dificile a vita di cuntadén da frasiôn.[23]

Sute aa duminasiôn franseize Garesce l'è pasau dau dipartimentu da Val Tane, fén-na au1814-15, quand'l'è pasau sute auRegnu ed Sardegna.

Intu1817 Garesce u entra turna a fò pòrte da pruvéncia ed Munduíu, fén-na au1859, quande u entra int'cula ed Cuni. Intu1861 u entra intuRegnu d'Italia e u riceve növ'agni dópu u titulu ed sitoi dau Re Vitóriu Emanuele II, ch'u ricunusce ascí u štema cumünò.

Dau1837 au1881 i Savóia i tegni u Cašté ed Cazótu cume rejidensa d'ištoi e i dovri i bóšchi daturnu cume rizerva ed casa. Cun e du guere mundioi intu'900 tanci garescén i han cumbatüu per difende a patria. Impurtanti i sôn štoi e asiui di partigian, a cumensò da l'öciu de stembre du1943, špecialmente inta valada ed Cazótu.

I sôn tanci i partigiân ed Garesce cun midaie d' óru e d' argentu, mentre a sitoi štesa l'è štò midaia ed brônzu per a lóta ed liberasiôn. Ciü' ed 1000 alpini, invece, i sôn partí intu1942 daaštasiôn ed Garesce per a campagna ed Rüscia e edmà 47 i sôn turnoi. Dópu a guera Garesce u entra intu1946 intaRepüblica Italian-na, sempre sute aapruvéncia ed Cuni.

Abitanti

[modìfica |modìfica wikitèsto]

Evulusiôn demugrafica

[modìfica |modìfica wikitèsto]

Abitanti censíi[24]

Minurànse furešte

[modìfica |modìfica wikitèsto]

Zgôndu l'ISTAT, ai 31 dejembre du2017, a Garesce u i'è 272 abitanti furešté.

Pošti d'interese

[modìfica |modìfica wikitèsto]
  • U casté ed Valcazotu
    U casté ed Valcazotu
  • Burgu ed Garesce, Porta Liazoliorum
    Burgu ed Garesce, Porta Liazoliorum
  • Garesce, a Pòrta Jhape
    Garesce, a Pòrta Jhape

Cuštrüsiui religiuze

[modìfica |modìfica wikitèsto]

Per quantu u riguorda a religiôn Garesce u fa pòrte da dióceji ed Munduíu, a l'internu ed l'Üniôn Paštürò ed l'ota Vale ed Tane.

E paróchie intu teritóriu cumünò i sôn ônze: Santa Maria Asônta per u Burgu, Santa Caterina per u Pônte, Sant'Antóniu da Paduva per u Puzö', San Pé (Cerjöra), San Nicóla (Mursöccu), San Pé (Vasurda), San Ludovicu (Valdinfernu), Beata Vergine du Bôn Cunscíu (Mindén), Beata Vergine Maria (Capé), Madóna da Vijitasiôn (Duersci) e San Bartulumé e Lurensu (Trapa).

Paróchia du Pônte

[modìfica |modìfica wikitèsto]
A geja ed Santa Caterina
  • Ageja da paróchia ed Santa Caterina: a paróchia l'è štò ištituia intu1507, grasie a ina bula du Papa. A cóštrüsiôn l'è štò finía intu1741, au póštu da veia paróchia, ch'a s'truvova ben ciü' dapè a Tane e l'era per lulí inundò suvente daa pien-na.
Dizegnò da l'architetu Francesco Gallo ed Munduíu, l'è štò facia cun l'agiütu di garescén tra u1723 e u1740, cun ina pianta a cruje greca e ina sula navó centró.
A l'ešternu l'è fudrò ed mui e dednoi aa faciada u i è u risö' du sagrau du1825. U campanén (du1786) l'è štau faciu da l'architetu Giacinto Morari.
  • L'Uratóriu ed San Rócu, au Ponte, l'è dedicau au santu patrôn du paize. L'ha ina pianta a cruje greca e a l'internu l'ha ina serie ed pitüre ed valù. L'è lí che tüci i agni u s'fa a muštra di prezepi.

Paróchia du Puzö'

[modìfica |modìfica wikitèsto]
Geja paruchiò ed Sant'Antóniu ed Padova, Puzö'

Ageja paruchiò ed Sant'Antóniu edPadova, ch' l' è inta burgò du Puzö', l'è štò cuštruía tra u1651 e u1668. Indrenta l'ha ina sula lòrga navada e l'ha in atò ed mormu, ricu e impunente.

Ins'aa dricia ed l'atò u i è ina grosa sacreštía e ins'aa sništra u i è a zóna du campanén. I atoi lateroi i sôn dedicoi au Sacru Cö', aa Madóna da Centüra e a Sant'Antóniu. Tüci i han ina štatua. Sute a l'órganu, ins'aa dricia, u i è u batišteru ed mormu, cuštruiu dópu che au 10 de djembre du1843 l'era štau lvau l'atò da Cruje, za mutu ben rvinau.

Sempre inta štesa pòrte u i è ina nichia cun a Madóna Imaculò, sištemò cume in atò, dedicau au muvimentu de Fie ed Maria (cuštituíe intu1868). Pöi u i è ancù l'atò ed San Giuzepe, cu da SS. Trinitoi e l'atò de Anime.

Impurtante l'è u ciclu ed afrešchi du1888 du pitù ed Salüsu Giovanni Borgna, che, per e persôn-ne ch'i sôn inta pitüra, l'ova duvrau cume mudeli i abitanti du póštu. U i è pöi ancù, int'l'abside, e pitüre du "Trionfu ed Sant' Antóniu", da "Nativitoi" e in facia, a "Depujisiôn".[25]

Paróchia du Burgu

[modìfica |modìfica wikitèsto]
A geja paruchiò ed Maria Vergine Asônta
  • Ageja paruchiò ed Maria Vergine Asônta: a s' tröva au Burgu, de d' là du rian ed San Móru. A deriva da in veiu cunventu di Dumenican, fundau aa fén duquatsentu. A cuštrusiôn l'è cumensò intu1717, ma a geja l' è štò cunsacrò ed ma intu1728. L'è štò campò zü' dai Franseiji intu1802 dópu avei mandau via i Dumenican e avei gavau i aredi sacri indrenta e pöi l' è štò catò dau Cumüne intu1862 e pöi ricunsacrò intu1878.[26]
A geja ed Santa Maria Extra Moenia e e Culógne Savuneiji ed Garesce
  • Geja ed Santa Maria Extra Moenia: l' è a geja ciü' veia du burgu medievò ed Garesce, infati u prensipiu da só cuštrüsiôn l' è int' l'anu mile (grasie au travaiu di froi certuzén da Vale ed Cazótu). Ascí a prima cuštrüsiôn du primu campanén u šmia ch' a sege ed su periudu lì. A geja indrenta l' ha tre navoi e l'ha ancù in bè purtôn góticu. L' è štò rištrutürò diverse vóte, l'è štò dijvöiò ed diverse cóze dai Franseiji e pöi l'è štò rgalò ae Culonie Savuneiji in seguitu.[27]
Uratóriu ed San Zuane, intu Burgu ed Garesce
  • Uratóriu ed San Zuane Batišta: a geja, da Cunfraternita ed San Zuane, l'è štò cuštrüía a cumensò daa zgônda metoi du1500 e finía intu1593, inta zóna du "Bricu". U s'pö' rivò aa geja cun ina impunente šcarinò (ch' a pòrte daa ciasa dednoi aa geja), in pó cun d'l'erba, in pó ed mormu. Indrenta l' ha sulu ina navò e u štergnu l'è legermente in salita, decurau da 18 lünötte, facie inta zgônda metoi du1600. U i è diverse štatue indrenta, facie int'l'Öciusentu da l' artišta genuveize Picasso.[28]

Ecunumia

[modìfica |modìfica wikitèsto]

Fabriche e agricultüra

[modìfica |modìfica wikitèsto]

L'ecunumia l'è bazò ins'l'agricultüra, l'alevamentu e e fabriche. L'è impurtante a produsiôn de caštagne söcche, peró in pó menu chej int' i agni pasoi.

L'è famuza l'oiva San Bernordu inLigüria e inPiemônte, ma ascì int'u reštu d'l'Italia. Da agni per u paize l'è fundamentò a produsiôn ed meijén-ne, grasie a a fabrica Lepetit, driverta int'u1898, che au prensipiu l'era aSüza (Türén) e a fòva tintüre e incióštru. U i è ascì de pòre eóliche per l'energia eletrica ins' a acóla ed San Bernordu.

Turijmu

[modìfica |modìfica wikitèsto]

Per u turijmu Garesce l'è da sempre in poštu cunuscjüu, cun vijitatù da aRivera, daArbenga e daGenuva. Versu u1930 i sôn štoi driverte e Culógne Savuneiji, da Dioceji edSavôn-na, ma da diversci agni i sôn sroi. Ins'a a cóla ed "Garesce 2000" u i è e pište da sci a partì dau1970. U teritóriu du Cumüne l'è traversau da l'Ota Via de muntagne da Ligüria (AV), lande u s'pö' andò a pé o in bici (mountain bike) in s'e e muntagne ch'i sôn inturnu au paize.

Cultüra

[modìfica |modìfica wikitèsto]

Dialöttu garescén

[modìfica |modìfica wikitèsto]
U štesu argumentu in detaiu:Dialettu garescìn.
A puzisiôn ed Cerjöra int'a carta geugrafica

U dialöttu ed Garesce l'è du tipu ligure-alpén (štesa famía d'l'urmeašcu e dubrigašcu) cun paróle ch'i vegni špecialmente daudialöttu d'Arbenga e daidialötti piemunteiji.

Per lulì l'è cunsciderau in dialöttu ed pasage. L'è particulò u dialöttu int'e Vóte e aCerjöra, de d'là daacóla ed San Bernordu, versu aRivera, ch'u šmia de ciü' a cu d'Erli, ch'l'è du tipu ed cu d'Arbenga. Versu Urtiè u módu ed parlò u s'avjén-na sempre ed ciü' au garescén, anche se l'ha de manere ed dì edBardnei eCarisan inval Bormida.

Per sarvò e tradisiui e u parlò du póštu, int'u2020 l'è štau püblicau dau Romano Nicolino, dau Piero Camelia e dau Rodolfo Pelagatti u disiunoriu italian-garescén e garescén-italian.[29]

Manera de šcrive u dialöttu garescén

[modìfica |modìfica wikitèsto]
U štesu argumentu in detaiu:Dialettu garescìn#Grafia.

Au mumentu u n'ezište nen ina manera (o grafìa) uficiò. I vegni duvroi ed sólitu cula du Nicolino (che lé u dóvra int'e puejíe ch'l'a šcriciu)[30], ch'l'è ascì l'ištesa du disiunoriu, o cula du Sergio Aschero, ch'i han cheiche pcióta diferensa rišpetu ae otre.[31]

U mangiò

[modìfica |modìfica wikitèsto]

E ricete di nosci veii i son a pulenta "saracena",[32] facia cun patate e furmentén e chindía cun u sügu ed panna, póri e burei, apulenta ed ciji, ch'a s'ciama ascì  "panisa" e pöi a fugasa,du tipu ed cula da Ligüria e i frisciöi ed mei.[8]

Per i dusci e pašte ed meria, facie cun a farén-na ed meria e u büru, e meringhe e i  "garessini", pašte söcche cun cacau, sücre, nisöre e giancu d'övu,che u cumüne u prutége cume prudótu d'urigine cuntrulò, "De.Co.", faci zgôndu ina veia riceta dai paštisé du paize.[33] U i è ascì i garescén gianchi, cun e mandure e l'amé.[34]

Int'l'utunu u s'mangia e caštagne rištie, ch'i  s'ciami ascí  "furioi" ,e i burei, ch'i vegni dai bošchi da zóna.

Fešte e fére

[modìfica |modìfica wikitèsto]
  • U Murtóriu ed Garesce : raprezentasiôn religiuza da Pasciôn du Crištu, ch'a s'tegne au venerdí santu. Zgôndu ina tradisiôn ed seculi u s'fa ógni quatr'agni o ógni sencu e l'è cürau daa cunfraternita di Batü' Porvi, ch'l'ha sede inta geja ed San Zuane.[35]
  • Féra ed San Ròcu:A dedicò au santu patrôn, a s'fa tüci i agni au sözze d'aguštu, cun u mercau tradisiunò e a Mössa.[36]
  • Paliu de Burgoi: l'è ina manifeštasiôn ch'a s'fa dau2012, lande i se šfidi e cuntroi du Burgu, du Pônte, du Puzö' inseme a Vasurda, e otre frasiui, Prióra e a Ciuötta. A partí dau2022 u Burgu u fa šquadra cun Vasurda e Prióra l'è inseme aa Ciuötta. In ciü' aura u i è ascì Bagnašcu e du cuntroi d'Urmea. A gòra a s'fa in diverse pröve, cume, per ejempiu, a cursa cun i carötti e u zövu du cilíu.[37]
  • Sagra da pulenta saracena: l'è dedicò a ün di prudóti tipici ed Garesce e de zóne daturnu, preparau cunfurmentén,patate,pecurén e cun ina bagna ed pana, póri eburei. A s'fa tüci i agni aa fén d'aguštu.[38]

Aministrasiôn

[modìfica |modìfica wikitèsto]
PeriuduPrimu sitadénPartìuCàregaNòte
19951999Fausto Sciandralìšta civicascendicu
19992004Luigi Sappalìšta civicascendicu
20042009Valeria Anfossolìšta civicascendicu
20092014Renato Chinealìšta civicascendicu
20142019Sergio Di Steffanolìšta civicascendicu
20192024Ferruccio Faziolìšta civicascendicu
2024auraLuciano Sciandralìšta civica
"Garessio Aperta"
scendicu

Gemelàgi

[modìfica |modìfica wikitèsto]

Cumünicasiôn

[modìfica |modìfica wikitèsto]

E Štroi

[modìfica |modìfica wikitèsto]

U cumüne ed Garesce l'è traversau daa štrò štatò SS28 da cóla ed Nòva, ch'a culéga a sitoi aa frasiôn ed Trapa versu süd-ovest e aUrmea, per andò pöi versuImperia, e a nord cunPrióra, versu Séva. Ascì a štrò pruvinciò SP582 a pórta versu aLigüria e a traversa a valada du Neva fén-na aArbenga.

Garesce l'è culegau ascì cunCarisan e aVal Bórmida cun a štrò pruvinciò SP213 (SP47 per apruvéncia ed Savôn-na). A frasiôn ed Capé l'è traversò daa pruvinciò SP178, ch'a culega cun u cumüne ed Pamparau.

A Feruvia

[modìfica |modìfica wikitèsto]
  • A Štasiôn ed Garesce
    A Štasiôn ed Garesce
  • A Štasiôn ed Trapa
    A Štasiôn ed Trapa
  • U pônte da Feruvia
    U pônte da Feruvia

Garesce l'è traversau daaFeruvia Seva-Urmea, dicia ascì "feruvia edTane". A linea a culega u paize dau1890 cun i oci cumüni da valada, ma au prensipiu a duova andò fén-na inLigüria, versuImperia óArbenga. L'è štò srò dau2012 au2016, ma aura l'è duvrò per i treni di turišti, infati a Garesce u i è inaštasiôn int'a zóna du Pônte e in'otra aTrapa.

Nòte

[modìfica |modìfica wikitèsto]
Nòte au testu
  1. Šcriciu ascìGaréshe inta grafía ed Sergio Aschero,Garešše oGarescie intudialöttu d'Urmea[4],Garesci ingenuveize[5],Garess inpiemunteize
Nòte bibliugrafiche
  1. Dètu Istat - Pupulasiôn rejidente a-u 31 utubre2020 (dàtu pruvisoriu).
  2. Clascificaçion sismica (XLS), in sceprotezionecivile.gov.it.
  3. Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A,Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sceefficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151.URL consultòu o 25 arvî 2012.
  4. (LIJ, IT) Giuseppe Colombo,Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian, Cengiu, Litografia Fracchia, 1986.
  5. (LIJ, IT, EN)Deize: diçionäio italian-zeneise - Garessio, in sceconseggio-ligure.org.URL consultòu o 28 zenâ 2025.
  6. 6,06,16,2(IT)Toponomastica Storica di Garessio, in scestoriapatriasavona.it.URL consultòu l'8 novénbre 2021.
  7. 7,07,1(IT)Štoria ed Garesce, in scecomune.garessio.cn.it.URL consultòu o 4 dexénbre 2021.
  8. 8,08,1(IT)Garesce, ün di burghi ciü bè ed l'Italia, in sceborghipiubelliditalia.it.URL consultòu l'8 òtôbre 2021.
  9. (IT) Enrico Lusso,Alle origini dell'insediamento, inIl borgo di Garessio. Dinamiche insediative tra medioevo ed età moderna, Séva, Associazione Culturale Antonella Salvatico - Centro Internazionale di Ricerca sui Beni Culturali, 2019, p. 9.
  10. (IT) Enrico Lusso,Il borgo di Garessio. Dinamiche insediative tra medioevo ed età moderna, Séva, Associazione Culturale Antonella Salvatico - Centro Internazionale di Ricerca sui Beni Culturali, 2019, p. 11.
  11. (IT)U pònte da Cianca (Cerjöra), in scegaressio.net.URL consultòu o 7 dexénbre 2021.
  12. 12,012,1(IT)"Asuciasiôn Oriundi ed Cerjöra", in sceweb.tiscali.it.URL consultòu o 7 dexénbre 2021.
  13. (IT) Enrico Lusso,Alle origini dell'insediamento, inIl borgo di Garessio. Dinamiche insediative tra medioevo ed età moderna, Séva, Associazione Culturale Antonella Salvatico - Centro Internazionale di Ricerca sui Beni Culturali, 2019, p. 11.
  14. (IT)Fešta di burei ed Seva: Garesce, in scefungoceva.it.URL consultòu o 30 dexénbre 2021.
  15. 15,015,115,215,315,4(IT)Bibliugrafia ed Garésce, in scearchiviocasalis.it.URL consultòu o 7 dexénbre 2021.
  16. (IT) Giovanni Oliviero,XLII - Convento dei Cappuccini, inMemorie storiche della Città di Ceva, Seva, Teonesto Gareone, 1858, p. 227.URL consultòu o 7 dexénbre 2021.
  17. (IT) Giovanni Oliviero,Paesi sui quali estendevasi la giurisdizione marchionale di Ceva, inMemorie storiche della Città di Ceva, Seva, Teonesto Gareone, 1858, p. 343.URL consultòu o 7 dexénbre 2021.
  18. (IT)Garesce, edifissi štòrici, in scearcheocarta.org.URL consultòu o 7 dexénbre 2021.
  19. (IT) Enrico Lusso,La topografa del borgo nei primi secoli di vita, inIl borgo di Garessio. Dinamiche insediative tra medioevo ed età moderna, Séva, Associazione Culturale Antonella Salvatico - Centro Internazionale di Ricerca sui Beni Culturali, 2019, p. 14.
  20. Inta štrutüa muderna, cu'a pitüa a frešcu da Madonna du Rusàriu
  21. (IT)Porta Rose, in scecomune.garessio.cn.it.URL consultòu o 7 dexénbre 2021.
  22. (IT)Quand'u nóme mènte: a belesa ed Valdinfernu, in scealpidicuneo.it.URL consultòu o 14 frevâ 2022.
  23. (IT)Valdinfernu (o Vale Umbruza), in scelafiocavenmola.it.URL consultòu o 14 frevâ 2022.
  24. Statìstiche I.Stat -ISTAT; URL cunsürtàu ai 30-12-2023.
  25. (IT)Geja paruchiò ed Sant'Antoniu, in scecomune.garessio.cn.it.URL consultòu o 23 arvî 2022.
  26. (IT)Cumüne ed Garesce: geja paruchiò ed Maria Vergine Asônta, in scecomune.garessio.cn.it.URL consultòu o 3 zùgno 2022.
  27. (IT)Cumüne ed Garesce: Geja ed Santa Maria Extra Moenia, in scecomune.garessio.cn.it.URL consultòu o 3 zùgno 2022.
  28. (IT)Cumüne ed Garesce: San Zuane Batišta, in scecomune.garessio.cn.it.URL consultòu o 3 zùgno 2022.
  29. (IT) Paola Scola,Tréi amixi scrivàn 'n diçiunaiu pé sarvà u dialettu de Garesce, in scelastampa.it, 20 màrso 2020.URL consultòu o 10 arvî 2021.
  30. (IT)U dialettu garescìn spiégàu da R.Nicolino, in scegenerazionisolidali.it, 14 agòsto 2014.URL consultòu o 10 arvî 2021.
  31. (I vegni duvroi a y en soštitusiôn da ü e u n'è a š o a"r evanescente")
  32. (IT)Garesce, a perla de Àrpi, in sceweekendpremium.it.URL consultòu l'8 òtôbre 2021.
  33. (IT)A gaštrunumia da Vale du Tane, in scevaltanarolife.com.URL consultòu l'8 òtôbre 2021.
  34. (IT)Pasticerìa Cagna ed Garesce, "I Garescén", in scepasticceriacagna.it.URL consultòu l'8 òtôbre 2021.
  35. (IT)Murtòriu ed Garesce, in scelastampa.it.URL consultòu o 20 seténbre 2022.
  36. (IT)San Rocu 2019, Garesce, in scecuneo24.it.URL consultòu o 20 seténbre 2022.
  37. (IT)Štoria: Paliu de burgoi, in scepaliodelleborgate.jimdofree.com.URL consultòu o 20 seténbre 2022.
  38. (IT)Sagra da pulenta saracena, Gal Mongioie, in scegalmongioie.it.URL consultòu o 20 seténbre 2022.

Otri prugètti

[modìfica |modìfica wikitèsto]

Altri progetti

Contròllo de outoritæVIAF(EN240557585 ·WorldCat Identities (EN240557585
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Garesce&oldid=255117"
Categorîe:
Categorîe ascôze:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp