Dit artikel is gesjreve (of begós) in 'tMestreechs. Laeshie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Vanuatu (inheimse oetspraok [vanua'tu]; officieel(Bislama)Ripablik Blong Vanuatu,(Frans)République de Vanuatu,(Ingels)Republic of Vanuatu) is 'neilandnatie en 'nenarsjipel in deStèl Oceaon, zuidoostelek vaan deSalomonseilen, zuidwestelek vaanTuvalu, westelek vaanFiji en noordoostelek vaanNui-Caledonië. 't Land is cultureel vrij divers en weurt gerekend totMelanesië. Tot 1980 waor 't e Brits-Franscondominium, bekind oonder de naomNui Hebride.
Sinds 1994 is 't land verdeild in zesprovincies. Dees provincies höbbe naome die oet de beginsyllabe of lètters vaan hun (hoof)eilen zien samegestèld.
- Malampa (Malakula, Ambrym, Paama)
- Penama (Pentecost, Ambae, Maewo)
- Sanma (Santo, Malo)
- Shefa (Shepherds, Efate)
- Tafea (Tanna, Aniwa, Futuna, Erromango, Aneityum)
- Torba (Torres Banks)
Vanuatu is 't 158e land op de wereld, naoMontenegro en veur deMarshalleilen, of bij vergelieking oongeveer e daarde vaan Nederland of 't Belsj. 't Land besteit oet 82 vrij klein eilen vaan völkanischen oersprunk, boevaan 'rs 65 zien bewoend. Väöl völkaone zien nog actief. Oucheerdsjókke zien gebrukelek. De groetste eilen zienEspiritu Santo,Malakula,Efate,Erromango,Ambrym,Tanna,Pentecost enEpi. 't Groetste deil vaan 't land is steil en oonbebouwbaar; hoegste punt is d'nTabwemasana op 1877 meter.
Vanuatu heet de typische natuur vaan 'n eilandnatie: e beperk aontal reptiele en amfibieë en gein zoogdiere boete ziezoogdiere en vleermuis. 't Land kint 136 soorteveugel, boevaan 'rs 9endemisch zien, 8 geïntroduceerd en 30 zeldzaam breujers of daolgaste. Oonder de endemische veugel zien 'tVanuatuboshoon (Megapodius layardi) en deVanuatubrèlvogel (Zosterops flavifrons).
De inheimse bewoeners vaan Vanuatu weureNi-Vanuatu geneump. Ze zien vaanAustronesische aofkóms. Me kint ze wijer verdeile op taolkundege grun (zuug direk oonder).
In Vanuatu weure neet minder es 108 taole gesproke; daoneve gief 't nog twie oetgestorve taole.[1] De drei officieel taole zien de taole vaan de twie aw kolonisatore,Ingels enFrans, zoewie 'tBislama, 'ncreooltaol gebaseerd op 't Ingels. Dees taol is in steidelek gebeed de volkstaol, en daoboete veuralpidgin. De aander 105 taole, die neet officieel zien en mer lokaol weure gesproke, zien allemaolAustronesische taole. In de noordeleke en middeste eilen huurt meAofgelege Oceanische taole, in 't zuie evelsZuid-Vanuatutaole.[2]
De mieste Ni-Vanuatu zienchristelek. Mèt 32% zien dePresbyteraone 't groetste genoetsjap, dao-op volge deroems-kathelieke (13%), deanglicaone (13%) en dezevendendaagsadventiste (11%); aander genoetsjappe numme 14% veur hun rekening zoetot 't totaol aondeil christene 83% is. 7% vaan de bevolking hingk nog traditioneelanimistische religies aon, 4% isboeddhis, 3%Bahá'í ('n oetzunderlek groet aondeil).
't Gief archeologische voondste vaan zoe'n 2000 veur Christus, die gemekelek aon de Austronesiërs zien touw te sjrieve. D'n iersten Europeaon dee de eilen zaog waor de Portugees in Spaonsen deensPedro Fernandes de Queirós. Heer neumden 'tLa Austrialia del Espiritu Santo, nao 'tZuidland en d'nHeilege Geis, dit eiland woort laterEspiritu Santo. Pas in1768 heroontdèkdeLouis Antoine de Bougainville de eilen. In 1774 deegJames Cook ze aon; heer neumde de eilen deNui Hebride (nao deHebride in Sjotland). De oontdèkking vaansandelhout in 1825 brach Europese kolonisatie op gaank. In hun spoor kaome ouch missionaire nao de eilen. Conflikte tösse de Britte en Franse leide oetindelek in1906 tot 'n akkaord boe-in me besloot vaan 't eiland econdominium te make. De twie meugendhede hele hun apaarte systeme en zatte allein e gezamelek rechsysteem op. Nao d'n oorlog naom 't nationalisme touw en begós de bevolking otonomie daan wel oonaofhenkelekheid te eise. In1980 woort 't land oonafohenkelek; me neumde 'tVanuatu, nao 't Austronesischvanua 'land' en-tu 'stoon';Vanuatu beteikent dus zoeväöl wie 'oonaofhenkelek land'. Binnelandse tegestèllinge leide in de jaore 1990 tot politieke instabiliteit.
Veur dit artikel is gebruuk gemaak vaan 't corresponderend Ingelstaoleg artikel en wel indees versie; wijer koume bittekes informatie vaanen:Geography of Vanuatu,en:Religion in Vanuatu enen:List of birds of Vanuatu.
- ↑Ethnologue report for Vanuatu
- ↑Ethnologue - taolkaart vaan Vanuatu
