Uruguay (officieelRepública Oriental del Uruguay) is e land inZuid-Amerika, aon deAtlantische Oceaon en 'tRío de la Plata-estuarium, grenzend aonBrazilië en (euver binnewater)Argentinië. Hoofstad en wiedoet groetste stad is Montevideo, aander plaotse (wieSalto,Ciudad de la Costa enPaysandú) hole neet of koelek 100.000 inwoeners. 't Land, relatief klein en neet bezunder diechbevolk, is 't 'blaankste', mies Europees land vaan Zuid-Amerika, mèt zoe good wie gein inheimse (Amerindische) bevolking.
Uruguay vaanoet de ruimde. Merk op wie de Uruguay-reveer pratsj aonveurt nao de Río de la Plata.
Uruguay is oongeveer haaf zoe groet wieDuitsland en e bitteke groeter esSuriname; daomèt is 't op dat lèste land nao 't kleinste land in Zuid-Amerika. 't Land is gooddeils vlaak tot liech heuvelechteg: 't hoegste punt vaan 't land is deCerro Catedral oet deSierra Carapé, mèt 514 meter. 't Liegland aon de kös is bepaold vröchbaar. De groetste reveer vaan 't land is de Uruguay-reveer, die de ganse grens tösse Argentinië en Uruguay oetmaak. Dees reveer struimp, same mèt de Paraná (inParaguayArgentinië), oet in deRío de la Plata, hun gezamelekestuarium, eint vaan de breidste in zien soort. Door 't land zelf löp deRío Negro, in dee ziene loup e paarstouwmere ligke. 't Groetste vaan die mere is 'tLago de Rincon del Bonete. In 't kösgebeed ligke versjèllendelagunes; de groetste is deLagoa Mirim (in Uruguay bij ziene Spaonse naomLaguna Merín geneump), op de grens mèt Brazilië.
Uruguay ligk boete detrope en aon de Oceaon en heet daodoor e relatief mèldsubtropisch klimaot. De gemiddelde maximumtemperature in graode Celsius veur de zomermaond (december-februari of miert) ligke in Montevideo hoeg in de twinteg, in Salto (get mie landinwaarts) veur in de daarteg. In de wintermaond (juli-augustus) haolt me minimumtemperature vaan roond de 6°C; voors kump soms veur. Rege vèlt gans 't jaor door in maotege kwantiteite.
Uruguay oondersjeit ziech vaan aander len in Zuid-Amerika doortot zien bevolking zier euverwegend blaank is. Me sjat tot zeker 88% vaan de Uruguayaone vaan Europesen aofkóms is. In 'n enquête oonder de bevolking, boe d'n invöller zie ras zelf mós aongeve, en boe gemingde rasse wie mestieze en mulatte neet bij de opties hoorte, koos 94,5% zelfs veurblaank. 3,4% neumde ziechzwart, 1,1%Indiaans en 0,1% Aziatisch. Indiaone vint me veural in 't lendelek noordweste. De blaanke bevolking is, zjus wie in Argentinië, vaan diversen oersprunk: neve Spanjole waore hun veurawwers ouch Italiaone, Wes-, Midde- en Oos-Europeaone, Turke en Arabiere.
Uruguay is taolkundeg homogeen: veur 't land weure, boete degebaoretaol, gein aander taole es Spaons opgegeve.[1] De paar Indiaone die 't gief höbbe hun taol allaank opgegeve. 't Uruguayaans dialek vaan 't Spaons liekent op 'tArgentijns Spaons, in 't bezunder op 't dialek vaanBuenes Aires en zien wij umgeving. De taol vaan Uruguay en dit deil vaan Argentinië neump me 'tRioplatense. Aon de grens mèt Brazilië späölt 'tPortugees 'n belaankrieke rol; in dit gebeed vint verminging tösse 't Rioplatense-Spaons en 'tBraziliaans Portugees plaots tot get wat mePortuñol neump.Ethnologue zuut dit es e Spaons dialek,[1] meh oonderzeuk liekent oet te wieze tot d'n tongval vaan sommege plaotse (in 't bezunderRivera) mier op Portugees liekent.[2]
Uruguay is sinds zien oonaofhenkelekheid zeker veur Zuid-Amerikaanse begrippe sterk geseculariseerd, wat ouch ziene weerslaag heet in 't bedrieve vaan religie in 't land. er 2008 waor nog 45,7% vaan de bevolkingroems-katholiek, 9,0% lid vaan 'n aanderchristelek genoetsjap, 0,6%animis (Indiaone) ofumbandis (Afro-Uruguayaone), 0,4%joeds, 0,2% vaan 'n aander religie, 30,1% geluiveg zoonder tot e genoetsjap te hure en 14,0%atheïs ofagnos.
Uruguay woort inpre-Columbiaanse tije bewoend door deCharrúa's. In1516 landde deSpanjole veur 't iers in 't land. Door de fellen tegestand vaan de inheimse bevolking en de aofwezegheid vaan goud en zèlver bleve de koloniste de ierste twie iewe gooddeils eweg. Uruguay (of Oos-Uruguay, in tegestèlling tot de weskant vaan de reveer, in 't modern Argentinië) woort e soort condominium tösse Spaonse en Portugese kolonies. Koloniste die wel kaome, bedreve miestalveeteelt. In d'nachtienden iew woort Montevideo gestiech en naom d'n handel hei touw. Wie 't mojerland Spaanje door de Franse woort bezat, perbeerde de Britte beslaag te lègke op Spaonse kolonies. In1807 heersde de Britte daorum kort in Montevideo, in 'n mislökde poging um Buenos Aires te pakke.
De oonaofhenkelekheid vaan Uruguay kaom tot stand in1811, wie de inheimse bevolking oonderJosé Gervasio Artigas. 't Land sloot ziech bij Argentinië aon, meh de otoritair en unitair hajding vaan de regering in Buenos Aires leide tot 'ne breuk. Nao 'n korte staot vaan (feiteleke) oonaofhenkelekheid kaome in1816 en1817 de Braziliaanse Portugeze 't gebeed annexere, watCisplatina geduip woort. Wie Brazilië in1822 oonaofhenkelek vaan Portugal woort, naom de oonvrei euver 't bewind touw. Op25 augustus1825 sjeide de Uruguayaone ziech aof, gesteund door Argentinië. Wie d'nArgentijns-Braziliaansen Oorlog oonbeslis bleef, besloot me in1828 't land formeel oonaofhenkelek te verklaore.
Vaan1831 tot1851 waor 't land verstrik in d'nUruguayaanse Börgeroorlog. D'n oorlog góng tösse de conservatief Nationaol Partij en de liberaol Coloradopartij. Väöl len bemeujde ziech mèt dit intern conflik: Argentinië gaof de conservatieve ziene steun, de liberaole kraoge hölp vaan Brazilië, Fraankriek en 'n Italiaans legioen oonder leiing vaan d'n daan nog oonbekindeGiuseppe Garibaldi. Wie de Colorados Montevideo nao e negejaoreg belag pakde, kaom d'n oorlog op zien ind. De slovernij woort noe ouch aofgesjaf. In1865 traoj Uruguay touw tot deDreivöldege Alliantie, dit oonder drök vaan Brazilië en Argentinië, die noe boondgenoete waore. Vaanaof de jaore 1870 leefde 't land in veurspood en kaom 'n massa-immigratie op geng. In de volgende decennia waor 't land relatief stabiel, tot begin twintegsten iew weer nui opsten oetbraoke.
De economische veurspood naom wie in de ganse wereld aof mèt de crisis vaan de jaore 1930. In d'nTwiede Wereldoorlog bleef 't land tot1945 neutraol; toen sloot 't ziech bij de Geallieerde aon. Vaanaof de jaore 1950 kaom 't land in 'n depe crisis terech, doortot d'n export hel watsje kraog. Dit brach oonras teweeg, die jaore zouw dore. In1973 greep 't leger de mach en begóste twelf jaor vaan militairdictatuur. De dictatuur kaom in1985 op häör ind nao verkezinge e jaor ieder. Mèt de verkezing in2004 vaanTabaré Vázquez es president kraog Uruguay, wie mier Zuid-Amerikaanse len in deen tied, 'ne linkse leier.
.png)
