Rotterdam is 'n stad engemeinte in deNederlandse provincieZuid-Holland. Mèt 'n bevolking vaan good 600.000 inwoeners moot 't inkelAmsterdam veur ziech laote es groetste stad vaan 't land. Es economisch centrum is 't nog veurnaomer: zien have is de groetste vaan Europa en ein vaan de groetste vaan de wereld. De stad weurt in twie stökker verdeild door deNui Maos; 't aajd Rotterdam ligk aon de Noordkant. DeLek, deWaal en deMaos en sinds 2007 de Betuweroute verbinde Rotterdam mèt 't haaf Europees achterland. De stad is door hendeg intensief gebruukdespoorweeg verboonde metUtrech,Amsterdam,D'n Haag enDordrech. Rotterdam is neve 'n economisch centrum ouch 'n belaankrieke cultuurstad; veural zien modern arsjitectuur is wereldwied bekind. Allewel tot 't de groetste stad vaan Zuid-Holland is, vervölt 't kleinder D'n Haag de rol vaan provinciehoofstad.
Carola Schouten (CU), sinds 2024 börgemeister vaan Rotterdam.
Vaanajds woort in Rotterdam links gestömp en waor dePvdA de groetste partij in de gemeinteraod. Dit veranderde in 2002, wie de rechs-populistische partij Leefbaar Rotterdam veur 'n klein revolutie zörgde. De veurmaan vaan de partij,Pim Fortuyn, zörgde datzelfde jaor (postuum) veur 'n vergeliekbaar versjuiving in de lendeleke politiek mèt deLPF; väöl belaankrieke figure oet dees partij kaome oet Rotterdam.
Sinds 1962 waor de oetslaag vaan de gemeinteraodsverkezinge zoe (totaal 45 raodszetele):
De stad (plaots) Rotterdam en de gemeinte valle gooddeils mètein same, meh neet gans.Hoek van Holland,Hoogvliet,Pernis enRozenburg zien alle veer neet allein stadsgebeje (zuug direk oonder) meh ouch apaarte woenkerne (dit maak bestuurlek neet oet, meh statistisch wel). 'n Soortgelieke situatie gief 't veur de aofgelege industriegebeje Botlek, Europoort, Maosvlaakde en Vondelingenplaat.[2]
De plaots Rotterdam strek ziech evels veur e klei stökske boete de gemeintegrenze oet: 'n industrieterrein zuielek vaan d'n A15 in de gemeinteAlbrandswaard heet de naomRotterdam-Albrandswaard mètgekrege.[3]
Rotterdam is in veertien gebeje verdeild. Tot 2014 waore dees gebejedeilgemeintes mèt wiedgoonde otoriteit die in de buurt vaan 'n gemeinte kaom. Naotot me evels tot de conclusie kaom tot de deilgemeinteraode en -besture slech functionere, besloot ze te reducere tot 'gebeedscommissies'.[4]
Dit umvat zoewel de aw stad vaan Rotterdam es de geweze veurstad Cool, get aw nuibouwwieke en aonligkende buurte. Bij de Wederopbouw (zuugoonder) is 't zwuurtepunt vaan 't Rotterdams centrum get nao 't weste versjove, zoetot zeker Cool väöl vaan de centrumfunctie heet euvergenome.
Charlois (oetspraok ['ʃaːrlo:s]) is 'n veurmaolege gemeinte bezuie de Maos, die boete 't aajd dörp versjèllende aw arbeierswieke umvat. E deil is vaan nao d'n oorlog. Wijer vint me hei 't winkelcentrum Zuidplein. 't Huieg gebeed Charlois vèlt neet perceis same mèt de aw gemeinte.
Dit gebeed ligk weer in Rotterdam-Zuid en besteit ouch weer veural oet arbeierswieke. Aanders es Charlois, boe 't oostelek vaan ligk, is Feijenoord gein aajd dörp. Veur de bebouwing hoort 't gebeed bij Charlois (ieder ouch Katendrecht) en IJsselmonde (zuug dalek oonder) en gaof 't hei allein 'ne sjeepswerf, geneump nao 't eilendsje F(e)ijenoord. De voetbalclub (mèt 'n y) späölt neet in Feijenoord meh in IJsselmonde.
Dit is ein vaan de rieker deile vaan Rotterdam, gans in 't noorde gelege. Ouch Hillegersberg is vaanajds 'n apaart dörp. Gans in 't noorde is dit stadsgebeed nog e bitteke lendelek.
Dit dörp is gein deil vaan de stad Rotterdam, al huurt 't wel bij de gemeinte. 't Is op veurmaolege's-Gravenzandse groond gegreujd es arbeiersdörp veur de westeleke havedeile, bij de moonding vaan deNuie Waterweeg in deNoordzie.
Dit is 'n geannexeerde gemeinte. Umtot ze zier excentrisch ligk (gans in 't weste vaan Rotterdam-Zuid), weurt ze ouch neet tot de stad Rotterdam gerekend. 't Aajd dörp is deils bewoerd meh lesteg te vinde tösse de nao-oorlogse nuibouw.
IJsselmonde is zoewel de naom vaan 'n veurmaolege gemeinte en huieg stadsgebeed es de naom vaan de ganse waard/weerd boe Rotterdam-Zuid en nog get aander plaotse op ligke (zuugIJsselmonde (weerd)). Ouch hei gief 't dus weer 'n aajd dörp; de mieste aander wieke en buurte zien vaan kort veur of nao d'n oorlog.
Kralingen is weer 'n aw gemeinte. 't Aajd dörp raakde in d'n achtienden iew (nao oetpöttende veenwinning) oontvolk en is gans verdwene. E later dörp versjeen in de negentienden iew aon d'n Oudedijk. Hei vint me ouch de moderne wiek Kralingen. Crooswijk is ein vaan de ajdste arbeierswieke vaan de stad, gelege op vreuger Hillegersbergs groondgebeed. De wiek heet nog ummer e volks (en ermelek) karakter en weurt sterk mèt de 'othentieke' Rotterdamse volkscultuur geassocieerd.
Sommege meine heimèt gans Rotterdam benoorde de Maos; es stadsgebeed is 't evels e stök kleinder. 't Umvat noe ins gein aajd dörp, de groond hoort in 't verleie bij Hillegersberg, deils vaanajds al bij Rotterdam (Hof van Wena).
Dit gebeed ligk in 't noordweste vaan de stad, tege 'tWestland aon. Ouch Overschie is vaan oersprunk weer 'n apaart dörp; dit dörp is nog neet gans verdroonke in de nuibouw. Rotterdam heet de geannexeerde groond veural gebruuk veur industrie en veur lochhave Zestienhoven ('Rotterdam-The Hague Airport').
Pernis is officieel nog ummer 'n apaarte plaots en versteit ziech ouch zoe: de bewoeners zien veural otochtoon dörpers en vörme 'n typische dörpsgemeinsjap, oondaanks de bouw vaan haves roontelum.
E nuibouwgebeed gans in 't ooste vaan de stad (oostelek vaan Kralingen), vaanaof de jaore 1960 gerealiseerd in 'ne negentienden-iewse polder. Intösse in inwoeners 't groetste stadsgebeed.
Keizerlek Frans waope vaan Rotterdam, verliend in 1811. Veur 't huieg waope zuug bovenaon in 't sjabloon.
De waopecompositie vaan Rotterdam liet ziech zoeumsjrieve:
Doorsnoje: I. Gekwartileerd: i en iv. in goud (geel) 'ne goonde liew vaan sabel (zwart), genageld en getongk vaan keel (roed); ii en iii. in goud 'ne goonde liew vaan keel, genageld en getongk vaan lazuur (blauw); II. In sinopel (greun) 'ne paol vaan zèlver (wit). 't Sjèld gedèk door 'n kroen mèt vief blaajer en veer perele en gehawwe door twie liewe in hun natuurleke kleur, getongk vaan keel. Alles stoonde op 'n moer vaan gemetsde brikke, boetege golve sloon. Devies: 'Sterker door strijd' in lètters vaan sabel op e lint vaan zèlver laanks de moer.
Rotterdam is neet de insegste Hollandse stad mèt 'ne paol in 't waope (zuug oonder mie ouch Dordrecht, Amsterdam en Gouda). Me geit devaan oet tot dat in al die gevalle 'n revier symboliseert; in 't geval vaan Rotterdam zouw dat de Rotte zien. Oet 't jaor 1351 zien twie zegele bekind; eint tuint e waope mèt paol en zoonder liewe; 't aandert tuint zjus allein de liewe. Wienie Rotterdam die lèste is goon veure, is daorum oonbekind.
De liewe zien 't waope vaanHolland, wat sinds 1299 is personeel unie mètHenegouwe waor. De liewe vaan sabel zien vaan Henegouwe, die vaan keel zien de oersprunkeleke Hollandse liewe. Normaliter weure die liewe neet goond geteikend; in 't Rotterdams waope evels wel umtot ze aanders neet in 't bovedeil passe. De liewe es sjèldhawwers versjijne in 1506 veur 't iers.
Dit waope bleef iewelaank oonveranderd geveurd. Wel moch Rotterdam in1811, oonderNapoleon, e sjèldhoof mèt drei bije veure. Nao de Fransen tied woort dit weer trökgedrejd. Op 24 juli 1816 bevestegde d'nHoege Raod vaan Adel de stad Rotterdam in zie (traditioneel) waope.
Nao d'n Twiede Wereldoorlog besloot me Rotterdam te beloene mèt e devies; de wäörd 'Sterker door strijd', die op 19 jannewarie 1948 woorte touwgeveug, sloon op 't Bombardemint vaan mei 1940. Nog datzelfde jaor besloot me 't waope wijer oet te bouwe door 't op 'nen diek te zètte, boe golve tege sloge. De gemeinte voont deen diek evels neet passe bij 't steidelek karakter vaan de stad en vroog um 'n moer. Dao stumde d'n Hoege Raod mèt in. Op 7 augustus 1948 kraog de stad häör nui waope. Heibij woorte ouch inkel details verbeterd: de liewe kraoge hun aanders gekleurde negel en tonge die in 't waope vaan 1816 neet waore gespecificeerd.[10]
't Veendel vaan de stad, wat al laank in oonofficieel gebruuk waor, woort door de gemeinte op 10 fibberwarie 1949 vasgestèld. 't Is klaorbliekelek vaan 't waope aofgeleid.[11]
De Rotterdamsehave, vaanajds de twiede vaan Nederland, greujde vaanaof de late negentienden iew zier sterk en breide ziech ummer nao 't weste oet, dèks op geannexeerd gebeed meh soms ouch op groondgebeed boete de gemeinte Rotterdam. De ajdste haves nog in gebruuk zien de Waalhave en de Eemshave, tösse Charlois en Pernis. Aon d'n euverkant, in d'n awwe polder Nieuw-Mathenesse, ligk de Merwedehave. Westelek daovaan ligk ouch havegebeed, meh dat huurt bij Schiedam en Vlaardingen. Vaan nao d'n oorlog stamme zier groete oetbreiinge tot oetindelek de Noordzie. Achterein zien dat Pernis (Ierste en Twiede Petroleumhave), de Botlek (Daarde Petroleumhave, Ierste en Twiede Werkhave, Sjemiehave, Sint-Laurenshave), Europoort (Veerde t/m Zevende Petroleumhave), de Ierste Maosvlaakde (Mississippihave, Amazonehave, Europahave, Achste Petroleumhave, Nijlhave, Hudsonhave) en de Twiede Maosvlaakde (Prinses Amaliahave, Prinses Alexiahave, Prinses Arianehave, Prinses Margriethave).
Rotterdam is mèt 445 mieljoen ton aon euverslaag in 2014[12] de groetste have vaan Europa en de veerde groetste vaan de wereld, naoSjanghai,Singapore enTianjin. Vaan 1962 tot 2004 waor 't zelfs de groetste vaan de wereld. Häören umvaank daank ze aon häör positie in diechbevolk gebeed, meh ouch aon häör positie aon de oonderluip vaan twie groete reviere, deWaal (mutatis mutandis ouch deRijn) en deMaos. Dit maak Rotterdam boete 'n ziehave ouch 'nbinnehave. Concurrente in de umgeving zien oonder mieAntwerpe enHamburg, mèt de kleinder haves vaanDordrech enMoerdijk weurt ieder samegewèrk. Petroleum (wie de bovestoonde havenaome suggere in Rotterdam volop ingeveurd) weurt t'r plaotsegeraffineerd tot tösseprodukte wienafta, die örges aanders (in Moerdijk, meh ouch opChemelot bijGeleen) wijer weure verwèrk. Aander good kin mèt vrachwagele, euver de revier of mèt d'n trein (Betuweroute) nao 't achterland weure verveurd.
De have zörg veur bezunder väölmilieuvervojling. Veural delochvervojling is 'n acuut probleem, umtot de stad Rotterdam oostelek vaan de have ligk en de wind oet 't weste kump. Ouch heet de umgeving mie es eine kier sterk mote lije oonder de havebouw. Ind negentienden iew woort gans Katendrecht gesloop um plaots te make veur haves, in de jaore 1960 trofBlankenburg (daan gemeinte Rozenburg) 'tzelfde lot. Zier umstreje waor 't vermassekrere vaan 't natuurgebeedDe Beer (aon de Maosmoond) veur d'n aonlègk vaan Europoort. Ouch es gevolg daovaan heet me wijer oetbreiinge neet mie op aajd land, meh in zie aongelag (de twie Maosvlaakdes), e zier kostelek perces. Dit alles beperk de have in häöre greuj.
Neve dees concentratie vaan industrieel arbeid vint me in Rotterdam ouch väöl commercieel deensverliening. Versjèllende vaan zien bekinde wolkektretsers hure touw aon financieel instèllinge (beveurbeeldNationale-Nederlanden). Ketoere zien ouch geconcentreerd roond d'n A16 (zuugoonder) in 't Brainpark en 't Rivium. Neet-commercieel deenste weure natuurlek door de gemeinte aongeboje.
In Rotterdam steit 'nuniversiteit, de zoegeneumdeErasmusuniversiteit. Opgeriech in1913 oonder naomNederlandse Handelshoegsjaol woort 't in1939 'n universiteit, meh die zouw tot1973, esNederlandse Economische Hoegsjaol, toch nog e typisch economisch karakter drage (wat de handelsstad Rotterdam tegooj kaom).[13] Allewijl is 't 'n volweerdege universiteit mèt ouchgeisteswetensjappe,rechte enmedicijne (meh gein aander bètawetensjappe).[14] De sjaol brach versjèllende bekinde alumni voort, veural econome.
Rotterdam heet versjèllendehoegsjaole (HBO). Algemein geriech is allein deHoegsjaol Rotterdam, die technische opleiinge meh ouchPABO aonbeit.[15] De stad heet drei cultureel oonderwiesinstitute: me vint hei 'n kunsacademie (Willem de Kooningacademie; oonderdeil vaan de HR),[16] 't Grafisch Lyceum[17] en de vakhoegsjaol Codarts (boe-in oonder mie 'tconservatorium is opgegaange).[18] Wijer is in de stad de Islamitische Universiteit Rotterdam gevesteg.[19] De EuroPort Business School[20] en de sjeepvaarthoegsjaol STC-Group[21] riechte ziech op Rotterdam zien positie es have- en handelsstad.
In 't Rotterdams centrum, kortbij de Centraol Statie, vint me 't Schouwburgplein. Hei-aon ligke, neve de Rotterdamse Schouwburg, ouch konzèrzaol De Doelen (zuug oonder veur 'n foto), zoewie bioscoop Pathé Schouburgplein. De Doelen heet 't Rotterdams Philharmonisch Orkest es vaste bespeuler. Kortbij vint me nog 't Aajd Luxortheater. Umtot dit theater te klein woort, heet me op de Kop van Zuid 't Nui Luxortheater gebouwd. Dees theaters, in 't bezunder 't nuit, zien veural gedach veur groete producties wiemusicals. In Rotterdam zien versjèllendepoppodia, meh 'n ech groet podium oontbrik: Rotown, 't groetste poppodium vaan de stad, is nog e stök kleinder es de podia vaan Amsterdam, D'n Haag of zelfs Tilbörg.[22] Veur groete konzèrs weurt somsAhoy' gebruuk ('nen evenemintehal op Zuid), veur zier groete De Kuip.
Rotterdam kint versjèllendemusea. De twie bekindste zien 't Museum Boijmans Van Beuningen en de Kunsthal. Aon deMaasboulevard vint me 'tMaritiem Museum.
In Rotterdam gief 't ouch diverse festivals. 'tNorth Sea Jazz Festival, vaanajds in D'n Haag georganiseerd, vint sinds 2006 in Rotterdam plaots.[23] Sinds 1996 besteit 'tGergiev Festival, geneump naoValeri Gergjev, dee toen chefdirizjènt vaan 't RPhO waor.[24] Vaan 1997 tot 2010 trok ouch de Dance Parade väöl bezeukers, meh d'n exploitant besloot in 2011 veur 't festival neet mie te hawwe. In 2014 woort in 'nen opvolger veurzeen.[25]
Façaad vaan Stadion Feijenoord, beter bekind esDe Kuip.
Rotterdam profileert ziech 't mieste esvoetbalstad. Es insegste plaots in Nederland kint de stad dreibetaoldvoetbalclubs. In 't sezoen 2016-17 speule ze alle drei in deIeredevisie. Groetste club isFeyenoord, wat veertien kier kampioen vaan Nederland woort (lèste kier in 1999).[26] De club resideert in Rotterdam-Zuid, meh heet häören aonhaank door gans Nederland zitte.Sparta, de ajdste club vaan de stad, waor veural veur d'n Twiede Wereldoorlog ein vaan de topclubs vaan Nederland. Ze woort zès kier kampioen (lèste kier in 1959).[26] Sparta heet zie stadion in de wiek Spangen. De daarde club isExcelsior oet Kralingen. Diverseamateurvoetbalclubs zien actief in de stad; de succesvolste daovaan isRKSV Leonidas oet Schiebroek, wat in 't sezoen 2016/17 in deIerste Klasse späölt meh ouch in deTopklasse is oetgekoume.
Nog versjèllende aander sporte weure op topniveau gespäöld. Zier bekind in 'tloupe is demarathonvaan Rotterdam, dee sinds 1981 weurt geloupe[27] en edersjaor neve de internationaol toppers ouch doezende amateurloupers trèk.[28] Bijfietsrenners is Rotterdam bekind um zieneZèsdaogse, dee in 1936 veur 't iers woort verrijd.[29] Depeerdssport is vertroje mèt deCHIO Rotterdam (sinds 1948 in 't Kralingse Bos).[30] In 'thockey gief 'tHC Rotterdam. Bij de hiere is dit 'n topclub die hoeg in deHoofklas mètspäölt, de damesaofdeiling evels presteert minder good. Wijer kint Rotterdam 'n succesvolhoonkbalclub,SC Neptunus.
De have heet door de iewe heer veur väöl prostitutie gezörg. In 't verleie kós me in 't Sjeepvaartkerteer ('t zuie vaan de Stadsdreihook, aon de Nui Maos), op 'n klein oppervlaakde väöl tientalle bordele vinde. Mèt de oetbreiing vaan de haves nao Katendrecht kaom dit stadsdeil jaorelaank es prostitutiebuurt bekind te stoon. Roond 1980 is dao de seksindustrie, nao touwgenome euverlas veur de bewoeners, gans verdwene. Allewijl vint me in 't weste vaan de stad nog get seksclubs. De tippelprostitutie bleujde sterk op nao d'n oordergaank vaan Katendrecht; jaorelaank gaof 't 'n tippelzone aon de Keileweg (in 't industriegebeed Nieuw-Mathenesse), meh in 2005 woort ouch die straot veur prostitutie geslote.[31]
Knouppunt Kleinpolderplein in Overschie. D'n A13 en d'n A20 koume hei bijein.Metrostatie Beurs, mèt treinstèl.
Rotterdam is e zier veurnaom verkiersknouppunt. D'nA4 enA13 veure nao Amsterdam, d'nA20 in westeleke riechting nao 'tWestland en in oosteleke riechting naoGouda (boe heer mèt d'nA12 samekump en wijer ooswaarts naoUtrech,Arnhem en deDuitse grens), d'nA16 naoDordrech,Breda en deBelzje grens. Gans in 't zuie sjamp d'nA15 de stad - ze kump deep vaanoet 't havegebeed en löp door tot aonBemmel in de Betuwe. Binne in de stad zien versjèllende groete weeg mèt s-nommers.
Door zien ligking aon de Nui Maos kint Rotterdam versjèllendebrögke entunnels. D'n A16 geit euver deVan Brienenoordbrögk (geneump nao 't eiland boe ze euver löp; veerdeg gekoume in 1965 en verdobbeld in 1990).[32] D'n A4 geit oonder de Maos door mèt deBeneluxtunnel (1967, verdobbeld 2002).[33] In de stad vint nog de Willemsbrögk (geëupend in 1981, t'r vervaanging vaan 'n väöl awwer brögk)[34] en de Erasmusbrögk (1996).[35] Al sinds 1942 gief 't wijer deMaostunnel, de ajdste tunnel vaan Nederland.[32][36] De gemeinte wèlt nog twie brögke euver de Maos sloon, ein in 't weste (vaan de Bospolder nao de Waalhaven) en ein in 't ooste (vaan Kralingen nao De Veranda). De brögke zouwe Rotterdam-Zuid mote oontslete en zien in de ierste plaots veur 't fietsverkier en 't opebaar verveur gedach.[37]
De stad kint versjèllendespoorweegstaties. De veurnaomste isRotterdam Centraol aon de Weena. Hei stoppe versjèllendeintercity's wie ouch internationaol treine.[38] Ouch op statie Rotterdam Blaak stoppe intercity's.[39] Wijer kint Rotterdam staties in Noord, Prins Alexander, Zuid, Lombardijen en Hoek van Holland (twie kier), zoewie 'n statie bij De Kuip, boe d'n trein allein bij voetbalwèdstrije stop. Rotterdam Centraol ligk aon de Aw Lijn (noordwaarts nao D'n Haag en Amsterdam), Staotslijn I (nao Dordrech en Breda; allewijl goon de mieste treine nao Dordrech evels riechtingRoosendaal enVlissingen), de Rijnspoorweeg (naoUtrech en wijer (noord-)oostelek), de lijn nao Hoek van Holland en deHSL-lijn.
Rotterdam The Hague Airport, in de volksmoond bekind oonder de vreugere naomZestienhoven, ligk oondaanks ziene naom binne de gemeintegrenze vaan Rotterdam.[42] 't Is e besjeie vleegveld mèt ein landingsbaon. In 2014 verveurde 't bekans 1,7 mieljoen passagere.[43]
RTV Rijnmond, vreugerRadio Rijnmond geneump, is de radio- en tillevisiezender veur Rotterdam en umgeving.[44] 'n Groete lokaol of regionaol gezèt heet Rotterdam neet mie, al bringk 'tAlgemeen Dagblad wel 'n Rotterdamse editie oet.[45] DeNieuwe Rotterdamsche Courant góng in1970 op in de fusiegezètNRC Handelsblad;[46] ze had tot 2012 häöre hoofzetel in Rotterdam (sindsdeen in Amsterdam).[47]
LaurenskèrkVoorhaven in DelfshavenVan NellefebrikDe Doelen (deile vaan Delftse Poort en Milenniumtorie op d'n achtergroond).Interieur vaan de Merrethal (De Potloed en kubuswoeninge boete op d'n achtergroond).
De gemeinte Rotterdam heet e zier modern aonziech, meh kint oondaanks dat versjèllende monuminte en besjermde stadsgeziechte. 't Aontalrieksmonuminte stoont ind 2014 op 619;[48] daovaan stoonte wiedoet de mieste in de stad Rotterdam. Hoek van Holland deit 't mèt èlf monuminte,[49] Pernis mèt veer[50] en Rozenburg mèt drei.[51] Versjèllende gebouwe die recintelek 50 jaor aajd zien gewore, zien pas nao 2000 es monumint ingesjreve. Wijer erkint de gemeinte nog hoonderdegemeinteleke monuminte.[52]
Door 't bombardemint vaan 1940 (zuugheioonder) heet de binnestad wieneg historisch belaankrieke gebouwe. 't Inseggotisch gebouw in 't centrum is de Groete of Sint-Laurenskèrk (twieden hèlf vieftienden iew; gerestaureerd 1952-1968).[53] Oet deVreugmodernen Tied resteert allein 'tHollands-classicistisch Schielandshuis (1665).[54] Wijer bewoerde gebouwe vaan veur 1940 zien 't Wit Hoes (ketoergebouw aon de Maos, 1898) inart nouveau (Jugendstil),[55] 't Raodhoes (aon de Coolsingel; 1920)[56] en 't Hoofposketoer (neve 't Raodhoes; 1923)[57][58] allebei in 'neneclectische stijl (bij 't Raodhoes dudelek deBeaux Artsstijl).
Wèlt me in Rotterdam aw bebouwing zien, daan kin me beter loere in de versjèllendegeannexeerde dörper. De kerne vaan Delfshaven en Kralingen zien intösse esbesjermp stadsgeziech aongeweze. In Delfshaven (wie de naom zeet vaanajds de have vaan de stadDelft) vint me versjèllende aw grachte mèt handeleershoezer, die get steidelek aondoen (en die me vreuger ouch in Rotterdam kós vinde).[59] Ouch in de mieste aander dörper vèlt 't ein en aander te zien; gotische dörpskèrke vint me beveurbeeld in Pernis[60] en Hillegersberg.[61]
Umtot de Duitse lochmach veural de Stadsdreihook en Cool heet geraak, zien de veuroorlogse boetewieke gooddeils oonversjendeleerd gebleve. Groete oetzundering is Bospolder/Tussendijken, wat in 1943 nog ins bij e Geallieerd bombardemint woort getroffe.[62] Es gevolg daovaan weurt 't joonk centrum door awwer bebouwing umringk. E touwnummend aontal gebouwe in die wieke steit oonder besjerming, ofwel esrieksmonumint, ofwel esgemeintelek monumint. 't Noordereiland ('nen negentienden-iewse wiek in 't stadsdeil Feijenoord, gans noordelek in Rotterdam-Zuid) is sinds 2008 al besjermp stadsgeziech, versjèllende aander buurte zien in proceduur vaan aonwiezing.[63] Sommege höbbe zier vernuiende arsjitectuur, wie Blijdorp. De woenhoezer dao zien door versjèllende arsjitekte vaan deNui Zakelekheid oontwikkeld;[64] de gelieknaomege zoo dao tuint evels e väöl awwerwètser oontwerp vaanSybold van Ravesteyn.[65] Neet besjermp es stadsgeziech meh zier karakteristiek is ouch Katendrecht, 't vreuger havekerteer. Begin einentwintegsten iew zien hei de aw arbeiershoezer gerestaureerd zoetot de wiek e hip imago kraog.[66] 't AajdVan Nellefebrik in de Spaanse Polder is neet allein rieksmonumint[67] meh ouchUNESCO-wereldèrfgood.[68] Ouch vaan belaank zien de stadions vaan voetbalclubs Sparta ('Het Kasteel', e rieksmonumint)[69] en Feyenoord ('De Kuip', e gemeintelek monumint).[52]
Deils al in d'n Oorlog, meh veural vaanaof dejaore 1950, woort begós mèt deWederopbouw. Pas tege 't ind vaan dejaore 1960 waor dee in groete lijne veerdeg. Markante gebouwe oet deen tied zien in groete deile vaan 't centrum te vinde; de ierste zien intösse al rieksmonumint. Aon 't Weena ('n straot die zelf veur d'n oorlog nog neet bestoont) steit 'tHiltonhotel (Huig Maaskant),[70] aon de Coolsingel vint me deBijenkorf (M. Breuer, A. Elzas).[71] Zier markant ouch is de konzèrzaolDe Doelen aon 't Schouwburgplein mèt zien kopergreun kóppel.[72] Neve destatie steit 't Groothandelsgebouw.[73] De statie zelf evels (1957, Van Ravesteyn) is in dejaore 2000 gesloop (zuug oonder).[74] Zier bekind woort ouch deLijnbaan, vreuger 'n touwslegerij, nao d'n oorlog umgebouwd tot winkelstraot veur vootgengers allein (en daomèt veur de jaore 1950 zier oongebrukelek).[75] Hoeger es 't Hiltonhotel woort 't in dezen tied neet; allein d'nEuromast (1960; aon de Maos kortbij Delfshaven) verluf ziech bove de hoonderd meter.
Pas in dejaore 1980 veranderde dit beleid en stoont de gemeintewolkekretsers touw. Op 't Weena, neve de Centraol Statie, kaom in 1992 deDelftse Poort veerdeg, 't ketoergebouw vaan Nationale Nederlanden.[76] De volgende jaore kaom dao in de buurt mie hoegbouw, boe-oonder de Milenniumtorie tegeneuver de statie. Ouch aon de Maos, laanks de Boompjes, versjene ze väöl. Roond 2000 begós me drök te bouwe op deKop vaan Zuid, vreuger e verwaarloes havegebeed meh allewijl bekans e twiede stadscentrum, boe me oonder mie 't Nui Luxortheater (2001),[77] de Montevideo (Mecanoo, 2005)[78] en de 'verticaol stad' De Rotterdam (Rem Koolhaas, 2013)[79] kin vinde. Hei opaon löp deErasmusbrögk (1996), wie de Willemsbrögk (1981; oosteleker, nao 't Noordereiland) bepaolend neet allein veur 't gebeed um de revier meh veur de ganse stad (zuug ouchbove).
Neve dees wolkekretsers heet me nog mie markante gebouwe gerealiseerd. Op de Blaak vint me de Blaaktorie (1984; beter bekind es 'De Potloed')[80] en Kubuswoeninge (ouch 1984; identieke hoezer zien ouch inHelmond gerealiseerd), allebei vaanPiet Blom.[81] Kortbij de Blaak steit sinds 2014 ouch de Merrethal (Winy Maas).[82] In datzelfde jaor kaom de nui Centraol Statie veerdeg.[74] 't Neume weerd is wijer de nui Pauluskèrk (Will Alsop, 2013; aon de Mauritsweg).[83] Veur de koumende jaore stoon nog mie wolkekretsers op stapel, boe-oonder de Cooltower (150 meter ) en de Zalmtoren (daak op 190 meter, spits op 215 meter).[84]
In Rotterdam vint me e groet aontal beelder, boe-oonder nog gans get vaan veur d'n Oorlog. Zoe gief 't veur de Laurenskèrk al sinds1622 e beeld vaanErasmus (doorHendrick de Keyser).[85] Later volgde oonder mie e standbeeld veur de noe vergeten diechterHendrik Tollens (In 't Park).[86] De bekindste sculpture stamme evels vaan nao d'n oorlog. Iconisch woort 't beeldDe verweusde stad vaanOssip Zadkine (1953; Plein 1940 bij de Blaak).[87] Veur de Bijenkorf aon de Coolsingel steit 'n abstracte sculptuur geneumpDe gestileerde blom (Naum Gabo, 1957).[71] Recinter trok e beeld vaan de posmoderne kunsteneerPaul McCarthy de aondach;Santa Claus (2001) woort es oongepas gezeen en steit nao twie verplaotsinge noe op 't Eendrachtsplein.[88][89]
Door de väölheid aon modern gebouwe en beelder mèt markante vörm zien in de Rotterdamse volksmoond väöl bijnaome oontstande veur arsjitectonische werke. Sommege daovaan zien zoe sterk ingebörgerd tot d'n echte naom koelek weurt gebruuk; dit gelt oonder mie veurDe Kuip (Stadion Feijenoord),De stopnaald (De gestileerde blom) enKabouter Buttplug (Santa Claus).[90]
Rotterdam is 'n etnisch zier diverse stad, die door zien have al in de negentienden iew al lui oet versjèllende deile vaan Nederland (veural 't zuie) trok, en vaanaof d'n twintegsten iew, es ierste stad vaan Nederland, diverse neet-Westerse bevolksingsgróppe.
Rotterdam is al sinds jaor en daag de twiede stad vaan Nederland, meh volgde vreuger op zier groeten aofstand vaan Amsterdam. Door d'n explosieve greuj in d'n twieden hèlf vaan de negetienden iew leep ze evels sterk in, wat me in de greujciefers trökzuut.
In 1795 hoort Cool nog neet bij Rotterdam. Ouch 't gedeilte vaan d'n Overschiese polder oonder Rotterdam woort apaart getèld. Cool had toen 4.298 inwoeners, Overschie-oonder-Rotterdam 378. Mèt de stad Rotterdam kump me oet op 57.888; dat bringk de greuj tösse 1795 en 1830 op 24,9%.
Genormaliseerd nao 'n interval vaan 10 jaor koume de greujciefers veur d'n tied 1795-1830 oet op 9,2% (zoonder Cool en Schiepolder in 1795) of 6.6% (mèt Cool en Schiepolder).
In 1886 liefde Rotterdam de gemeinte Delfshaven in. Dees gemeinte had in 1879 (lèste tèlling es zelfstendege gemeinte) 11.425 inwoeners. Same mèt de gemeinte Rotterdam vaan dat jaor lievert dat 159.427 inwoeners op. Dat bringk de greuj tösse 1879 en 1889 op 26,6%.
In 1895 annexeerde Rotterdam de gemeintes Charlois en Kralingen. Dees gemeintes hadde in 1889 9.706 en 16.677 inwoeners. Same mèt 't Rotterdam vaan veur de fusie maak dat 228.241 inwoeners; de greuj tösse 1889 en 1899 kump daan oet op 39,5%.
In 1934 annexeerde Rotterdam de gemeintes Hoogvliet en Pernis, in 1941 ouch Hillegersberg, Schiebroek, IJsselmonde zoewie deile vaanKethel en Spaland (klei deil) en Overschie (groetste deil). Dees gemeintes hadde in 1930 't volgend aontal inwoeners:
Hillegersberg: 15.955
Hoogvliet: 1.227
IJsselmonde: 6.100
Kethel en Spaland: 2.230
Overschie: 7.545
Schiebroek: 3.533
Umtot twie gemeintes mer deils woorte geannexeerd, vèlt de perceize greuj in 'groet-Rotterdam' tösse 1930 en 1947 neet vas te stèlle. Heer kump oet roond de 4%.
De ciefers veur 1971 zien aofgerund op ganse vieftalle. Door 't groet aontal inwoeners vaan Rotterdam maak dit veur 't greujciefer neet oet.
Al veur d'n oorlog kós Rotterdam aonzienleke immigrantegróppe. Zoe vestegde ziech in 1911 de iersteChineze op Katendrecht.[107] Nao d'n oorlog naom de diversiteit sterk touw; allewijl is oongeveer d'n hèlf vaan de bevolkingallochtoon daan welneet-Nederlander. Wie in aander deile vaan Nederland, meh in aonzeenlek groeter aontalle, kaome Surinamers, Antilliaone, Turke en Marokkaone ziech in de stad vestege. Typisch veur Rotterdam is de groete Kaapverdiaanse gemeinsjap: in de res vaan Nederland woene die bekans neet. De lèste jaore zien de belaankriekste nuikoumers (ouch hei) de Pole. Vlöchtelingegemeinsjappe zien in Rotterdam neet zier groet. De otochtone (dao-oonder kinne ouch lui vaan vreem heerkoms valle die al drei of mie generaties in Nederland woene, wie de Chineze) zien in aontalle gemigreerd nao de veurstei, e perces wat ouch de lèste jaore nog doorgeit.
In de gemeinte Rotterdam woende in 2014 lui mèt 175 versjèllende nationaliteite.[108] De veurnaomste len vaan heerkoms zien de volgende (alle len mèt in 2014 mie es 1000 Rotterdammers zien opgenome):[109]
Rotterdam is gooddeils oontkèrkelek. In 2013 hoort nog 42% vaan de bevolking bij e genoetsjap: 14,7% waorroems-katheliek, 13,3%moslim, 8%protestants en 6% hóng 'n aander religie aon.[110]
E deil vaan de otochtoon bevolking sprik 'tRotterdams, eHollands dialek wat neet väöl vaan 't Standaardnederlands versjèlt. 't Is veural de (blaanke) volksklas die 't sprik, hoeger opgeleide praote gemeinelek de standaardtaol.[111] De geannexeerde dörper höbbe vaanajds hun eige dialekte, en zeker die op IJsselmonde kinne nog sterk vaan de standaardtaol versjèlle. In Pernis huurt me Wes-IJsselmonds, in Charlois en IJsselmonde-dörp is Oos-IJsselmonds inheims, allewel tot in dat lèste dörp al gein sprekers mie te vinde zien.[112] Vaan 't Charlois is intösse 'nen dictionair versjene.[113]
De väöl migrantegróppe spreke 'n väölheid aon oetheimse taole wieTurks,MarokkaansArabisch,Berberdialekte,Sranantongo (Surinaams),Papiaments enKaapverdiaans Creool. In Rotterdam gief 't 'nstraottaol mèt hiel väöl Surinaamse wäörd, die dudelek versjèlt vaan de Amsterdamse straottaol[111] en somsNui-Rotterdams weurt geneump.[114] Dees straottaol is zier populair; me heet zelfs 'nBiebelvertaoling drin gemaak.[115] Ouch 't satirisch gediechmi have een droom vaanRamsey Nasr gebruuk de Rotterdamse straottaol. Versjèllende lui meine evels tot de straottaol te väöl ruimte krijg um joongere nog Standaardnederlands te liere. In 2012 woort daorum 'n campagne veur 'good' Nederlands gelanceerd.[116] DeVVD maakde in deraodsverkezinge vaan 2014 e programmappunt vaan 't Nederlands es veurtaol in de stad; dit kaom de partij op kritiek te stoon.[117]
Allewel de regio al vaanaof de vreugsten tied bewoend woort -Vlaardingen waor in de vreugmiddeliewe al e handelscentrum - is Rotterdam pas in de twieden hèlf vaan d'ndaartienden iew oontstande. In dezen tied woorte de versjèllendemoerasse in Holland en Utrech oontgonne (druuggelag), en um op 't reveerke deRotte te kinne loze mós me 't waterpeil lieg kinne hawwe. Daoveur waor 't nujeg ze aof te slete, umtot 't water aanders mèt de Nui Maos (deMerwede zag me toen) mèt kós stijge. D'n dam ligk op de plaots vaan de huiege Hoogstraat, meh leep esdiek door in oosteleke (Oostzeedijk, Groenedijk) en westeleke (Schiedamsedijk) riechting. 't Dörp Rotterdam hoort bij twie hierlekhede:Bokel (boe-aon noe nog de Beukelsdijk rappeleert) enVoorschoten. 't Dörpke wint al gaw aon beteikenis en in1299 weurestadsrechte oetgegeve, die evels tenao weer weure ingetrokke. In1340 woorte ze obbenuits verliend, noe definitief.
De concurrentie door awwer groeter stei in de buurt waor groet: ouchDelft (mèt Delfshaven),Dordrecht enGouda bleuje es handelsstei. Toch greujt Rotterdam, wat in 1360 zienwalmör bouwt, snel en nump 't naodrökkelek zien plaots in oonder de Hollandse stei. In de vieftienden iew greujde de stad wijer door. In deHoekse en Kabeljauwse Twiste waor Rotterdam 't centrum vaan de Hoeke, die oonder Joonker Frans geregeld plunderinge dege in de umgeving. Heibij raakde heer ouch Delft en Gouda, wat in Rotterdams veurdeil waor. Dordrecht waor intösse al in beteikenis verminderd door de Sint-Elizabethsvlood (1421). De stijgende status woort bekroend mèt de bouw vaan de Sint-Laurenskèrk, die pas in 1525 veerdeg kaom.
In1572, in 't begin vaan d'nTachtegjaoregen Oorlog, plunderde Spaonse tróppe de stad. 't Jaor dao-op koos ze de kant vaan d'n Opstand. Tösse 1578 en 1615 breit me de Rotterdamse haves oet tot bezuie de Hoogstraat, in e gebeed wat me somsWaterstad neump (Nui Have etc.).[118] Sinds de opriechting vaan deVOC had Rotterdam 'n eige kamer drin. Door de veurspood waor Rotterdam 'n veur deen tied groete stad geweure, mèt in 1622 al 20.000 inwoeners en aon 't ind vaan de zeventienden iew al 50.000.
Dit aontal inwoeners woort de volgende iewe geconsolideerd. Rotterdam is de twiede stad vaan Nederland meh zien bevolking en have stagnere. Dit verandert pas in d'n twieden hèlf vaan denegetienden iew. In1872 kump deNuie Waterweeg veerdeg, 'n verlègking vaan de Maosmoond nao 't noorde die de have touwliet väöl groeter sjeper te oontvaange. Daan weurt ouch deHolland Amerika Lijn gestiech, die 'n vaste verbinding mètNew York tot stand brink. De wereldhandel greujt evels wijer en Rotterdam heet väöl groeter haves nujeg. Die weure gestiech in Katendrecht, aon d'n euverkant vaan de Maos, op de groond vaan de zjus geannexeerde gemeinte Charlois (zuug oonder). De nuie groond heet Rotterdam neet allein veur de haves nujeg, meh zeker ouch veur de arbeiers, die in dezen tied mèt doezende nao de stad koume. De greuj stagneert kort mèt d'nIerste Wereldoorlog, meh geit in 't Interbellum oonverminderd door mèt nui annexaties en wijer weswaartse haves. E groet aontal arbeierswieke stamp zjus oet dezen tied; Blijdorp is bij 't oetbreke vaan d'nTwiede Wereldoorlog zjus veerdeg.
Oetwèrking vaan 't Bombardemint vaan Rotterdam. 't Rewien vaan de Laurenskèrk en 't spoorviaduk (in de jaore 1990 gesloop) zien good te zien.
Esnazi-Duitsland in mei1940 Rotterdam binnevèlt, hèlt 't Nederlands leger stand aon de Maos. Op14 mei evels wèlle de Pruse de weerstand gaw breke en bombardere ze de stad. Zoeget gans 't centrum en Cool goon bij dit bombardemint en d'n dao-opvolgende brand verlore. Zoe'n 800 lui voonte d'n doed. E wijer bombardemint dege de Geallieerde in 1943 op Rotterdam-Wes. Ouch gief 't in november 1944 'nerazzia, ein vaan de groetste in Nederland, um de veur d'n Arbeitsinzèt oondergedoke manslui te pakke. Tot slot had de stad hendeg te lije oonder deHoongerwinter vaan 1944/45.
Plane veur deWederopbouw woorte al in d'n oorlog gemaak, meh door geldgebrek en materiaolsjeerde in d'n oorlog kaom dao niks vaan in hoes. Nao d'n oorlog nump me dit plan op; de veurkäör weurt gegeve aon e ziermodernistisch plan boe-in de mieste rewiene weure gesloop en de herbouw plaotsvint mèt zier progressief gebouwe. Pas in dejaore 1950 kump dees Wederopbouw good op geng; tegen 't ind vaan dejaore 1960 is ze zoe good es veerdeg. 't Cultureel leve bleujt op, zoewie zeker ouch de have, die maag doorgreuje tot ze de groetste vaan de ganse wereld weurt. In de jaore 1990 krijg 't Rotterdams centrum daobij versjèllendewolkekretsers, die 't stadsgeziech sterk goon bepaole.
Rotterdam, ummer 'n sterk linkse stad, weurt in 2002 't centrum vaan de Leefbaar-beweging es häöre veurmaan Pim Fortuyn hei de lies trèk. Heer katalyseert de oonvrei vaan väöl veural otochtoon Rotterdammers, die ziech ummer mie aofkiere vaan de zier groete gróp neet-westerse allochtone. De gemeinteraod blijf ouch in de jaore tenao gepolariseerd. Begin 2009 had Rotterdam mèt Ahmed Aboutaleb de primeur es ierste gemeinte in Nederland 'ne börgemeister vaan Marokkaanse aofkoms te höbbe.
Veur dit artikel is gebruuk gemaak vaannl:Rotterdam (gemeente) (in de indeiling vaan de gemeinte en de oetsleeg vaan de historische raodsverkezinge) ennl:Geschiedenis van Rotterdam (in de historieparagraaf vaan dit artikel).
.jpg)
