- Dit artikel is in mierderLimburgse dialekte gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.
De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 'tAGL.
Róslandj (Róssis:Росси́я, sjpraek oet:Ras-SIE-jaa), offesjeel:Róssise Fidderasie (Росси́йская Федера́ция, sjpraek oet:Ras-SIEJ-skajaa Fe-dye-RAA-tsie-jaa) is 'n transcontinentaal landj inEurazië. Mit 17.075.200 veerkantje kilomaeter is Róslandj 't groetste landj in de welt, besjlaonentaerende mie es ein achste van 't bewoend gebeed opAerd, en mit mie es 146,6 miljoon luuj 't 9e meis bevoukte gebeed.Europees Róslandj is 't meis bewoende en geürbaniseerde deil van 't landj mit 77% van de poppelasie. Dehuidsjtad isMoskou en is ein van de groetse sjtae van de welt – anger urbaan centra zeenSint Petersburg,Novosibirsk,Ekaterinburg,Krasnodar,Sotsji enSmolensk.
't Landj is èlftiedzones groet en besjleit väölderleij geografische landsjappe. Van 't naordweste pès zuudoeste deilt Róslandj grenze mitNaorwaege,Finlandj,Eslandj,Letlandj,Lithouwe enPole (alletwieds mit deenclaveKaliningrad),Wit-Róslandj,Oekraïne,Georgië,Sjina,Azerbeidzjan,Kazachstan,Mongolië enNaord-Korea. 't Deilt maritime grenze mitJapan aan deZie van Okhotsk en d'nAmerikaanse sjtaotAlaska euver deBeringsjtraot.
De nasjenaal historie begint mit deOes-Sjlave, die opkaomde es 'n herkinbaar gróp tösje d'nderde enachste iew n. Chr. Demiddeliewse sjtaotRus woort in denegende iew opgerich en geregeerd door deVerjaagsekregerselite en häör sjtamme. In988 woort 'tchristendom, laterhaer deróssis-orthodoxie, euvergenomme vanoet 'tByzantiens Riek, woemit de synthesis begos van Byzantiense en Sjlavische kulture es de bepaolers van deRóssische kultuur in 't naeksmillennium. Rus' verratelde oetènteliks in 'n nómmer kleiner sjtäötjes; de meiste Rus' leng woorte gekasseerd door deMongole in dedertiende iew. 'tGroetvorsedom Moskou begos ziech lansem aan te bènje mit ómligkend vorsedomme en zien onaafhenkelikheid te herwinne van de MongoolseGouwe Horde, en woort 't kultureel en polletik euverheersend naolaotesjap van 'tKievs Riek. In deachtiende iew haw de nasie ziech hiemelsbreid geëxpandeerd door beziegke, annexere en explorere pès 'tRóssis Riek, wat ’t driede groetste riek in historie waor en oetlempde vanPole in 't weste bisAlaska in ’t oeste.
Gevolg doorRóssise Rivvelusie in1917 woort deRóssise Soviet Fideratieve Sósjelistise Rippebliek de groetse en leijenden deilsjtaot van deSovjet-Unie, 't ierse offesjeel sósjelistisch land op de welt. De Sovjet-Unie sjpeelde 'n groete rol, mesjiens waal de groetse rol, in de euverwinning van degeallieerde in deTwiede Weltoorlog, en woort daonao ’n biegaevende weltmach en viejand van deVS ónger deKauwen Oorlog. In de Sovjettied beleefde de Rósse e paar van de meis wichtige technologise prestasies van detwintigste iew, inclusief de welts ierste zelfgemaakdesattelit (deSpoetniek) en d'n ierste minsj in 'tuniversum,Joerie Gagarien.
De Sovjet-Unie veel in1991, deiloetmakentaere van de val vancommunisme in gansEuropa. Daonao woort de Róssise Fiderasie opgerich.Boris Jeltsin woort d'n ierste prizzedent van Róslandj. Hae bleef prizzedent bis1999 en woort opgevolg doorVladimir Poetin. Hae is nog loeter prizzedent, al waor hae tösje2008 en2012 premier ónger prizzedentDmitri Medvedev.
Aan 't ènj van1990 waor deSovjet-Unie de twiede groetse ikkenomie in de welt, haw zie de groetstenarmee en ’t groetste deil massadestructiewaopes. Nao de deiling vaan de Sovjet-Unie in 1991 versjiende veerteen ónaafhenkelike rippeblieke op de kaart. Es de groetse, meisbevoukde en ikkenomisch meis óntwikkelde rippebliek van die veerteen, Róslandj, of deRóssise Soviet Fideratieve Sósjelistise Rippebliek, woort de Róssise Fiderasie en zie woort biegegaeve es de offesjelen opvolger van de Sovjet-Unie.
De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 'tMestreechs.
De nuie presidentBoris Jeltsin meinde de Russe mèt 'shocktherapie' tot de merreteconomie te bringe: bekaans vaan d'n einen op d'n aandere daag woort 't land 'ne kapitalistische staot nao Amerikaans veurbeeld. Dit had groete oongeliekheid en greujende ermooj tot gevolg, die in 1998 culmineerde in 'ne groete crisis. Ouch woort 't oonrösteg in de deilrippublieke vaan de Kaukasus, in 't bezunderTsjetsjenië, wat in gewaopenden opstand kaom. De boetelandse politiek teikende ziech door gooj relaties, zeker ouch mèt 't weste.
Wie Jeltsin ziech mèt Aajdjaor1999 mèt 'n slechte gezoondheid tröktrok, volgde ziene premierVladimir Poetin häöm op. Heer regeert 't land tot op dezen daag, al had tösse 2008 en 2012Dmitri Medvedev 't presidentsamb umtot de groondwèt (nog) gein drei termijne achterein touwleet. Poetin woort al gaw populair umtot heer de economie deeg greuje en Tsjetsjenië (mèt extreem geweld) pacificeerde. Nao e paar jaor evels woort zien regering merkbaar otocratischer. Zeker nao 2010 woort de vrijheid vaan expressie ummer mie beperk, en diverse politieke tegestanders woort vermaord of nao 't straofkamp gesjik. Tege 2022 waor de vrije peers gans verdwene en alle oppositie de facto illegaol. Ouch boetelands had heer 'n agressieve politiek: aanders es Jeltsin zaog heer de ziech oetbreiende NAVO es 'n bedreiging en perbeerde heer Rusland zienen invlood in de naoberlen - veural de aw Sovjetrippublieke - herstèlle. In2008 veurde heerd'n iersten oorlog, inGeorgië, boebij heerAbchazië enZuid-Ossetië in zienen invlood brach. In2014 volgde diverse operaties in deOekraïne: deKrim woort formeel geannexeerd, en in 't ooste vaan 't land leet heer twie oonerkinde marionèttestäötsjes oontstoon, de 'volksrippublieke'Donetsk enLoehansk. Begin 2022 góng heer euver totinvasie vaan de Oekraïne. De bei volksrippeblieke en aander gebiede in 't zuie en ooste vaan de Oekraïne woorte in 't naojaor vaan 2022 bei Rösland gevoeg. De invasie heet groete gevolge veur dedemografie vaan Rösland, in 't bezunder die vaan etnische minderhede. Rilletief väöl seldaote die sterve aon 't front koume oet erm regio's, wie Boerjatië en Dagestan. Wijer heet de oorlog geleid totemigratie vaan hoonderddoezende joong en hoegopgeleide Rösse.
De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 'tAGL.
Deikkenomie van Róslandj is de twelfde in de welt volges ’t nominaalBruto Bènnelènjs Perduk (BBP) en 't zèsde inkoupkraf in2015. Róslands extensieve energiesjprunke zien de groetse reserves in de welt, wat Rósland de groetse producer van olie en natuurlek gaas. 't Land is de viefde nucleaire force. Rósland is 'ne groete force en e permenent lid van deVereinigde Nasies Veiligheidsraod, deG20, deRaod van Europa,Asia-Pacific Economic Cooperation (APEC), deShanghai Cooperation Organisation (SCO), deOrgenesasie veur Veiligheid en Samewirking in Europa (OVSE), deWeltshanjelorgenesasie (WHS),Gemeinsjap van Ónaafhenkelikke Sjtaote (GOS),Kollektief Veiligheidsverdraagorgenesasie (KVVO) en ei van de vief lede van deEuraziatische Ikkenomise Unie (EAIU), same mitArmenië,Wit-Róslandj,Kazachsjtan enKirgizië.
Nao de invasie van 2022 woorte Róslandj zjwaor ikkenomische sancties opgelag. Me meintj det die de economie zier hel gaon rake.
De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 'tMestreechs.
Rusland is oonderverdeild in 85federaol subjekte; dit is mèt deKrim enSebastopol (in 2014 geannexeerd respectievelek es otonoom rippubliek en federaol stad, meh door de internationaol gemeinsjap neet es Russisch gebeed erkind) mètgerekend. De aard en titels vaan die deilgebede löp oeterein, nao gelaank de bevolkingssamestèlling en de historie.
In de ierste plaots kint me 46oblaste. Dit zien neet väöl mie es provincies, al höbbe ze in de regel d'n umvaank vaan e flink land; ze weure in mierderheid bewoend door etnischeRusse. Dat gèlt ouch veur dekraji (regio's), boe 't 'rs nege vaan gief. Dekraji weure veural nog um historische reies zoe geneump; ze ligke in de periferie, in gebeed wat Rusland oets es zien kolonies besjouwde (en neet es deil vaan 't eigelek Rusland), en zien dèks e stök groeter en dunner bevolk. Wel wezelek aanders zien de 22 rippublieke, die allemaol geneump zien nao 'n etnische gróp. Soms is de titulair bevolkingsgróp ouch in de mierderheid; dèks evels höbbe ziech in de loup vaan de jaore zoeväöl etnische Russe in dit gebeed gevesteg tot die de mierderheid vörme. De rippublieke mage hunnen eige groondwèt en hun eige officieel taol hantere. Bepaolde volker in 't noorde weure neet belaankriek of talriek veur hun eige rippubliek gevoonde; daoveur gief 't de veer otonoom distrikte (okroegy). Oersprunkelek vele die oonder dekraji, meh in 1990 woorte ze daovaan aofgesjeie. Wijers gief 't ein otonoom oblas, 'tJoeds Otonoom Oblas. Ziene status is mèt de otonoom distrikte te vergelieke. Drei stei, te weite Moskou, Sint-Petersbörg en Sebastopol, höbbe de status vaan stads(deil)staot en valle dus neet oonder 'n oblas of rippubliek.
De otonoom rippublieke zien:
Sinds 30 november 2022 claimp Rusland ouch de Oekraïense oblasteLoegansk,Donjetsk,Zaporizja enCherson. Die claim weurt internationaol neet erkind; daobij heet Rusland (situatie begin oktober 2022) euver geine vaan die oblaste de ganse controle.
Op federaol niveau is Russisch de officieel taol. In de deilrippublieke weure ouch aander taole gesproke, die dao, ummer neve Russisch, d'n officiële status höbbe.Tataars is de groetste minderheidstaol.
