Nicaragua (officieel:República de Nicaragua) is e land inMidde-Amerika, grenzend aonHonduras enCosta Rica, en mèt kös aon deCaribische Zie en deStèl Oceaon. Hoofstad en groetste stad is Managua; op groeten aofstand volgLeón es twiede. 't Land waor 'nen tied laank 't eineg communistisch land in de regio en heet 'n lang periood vaan börgeroorlog gekind. Es gevolg daovaan is 't land eint vaan de ermer in de Amerika's.
Nicaragua is verdeild in vieftiendeparteminte en twie otonoom regio's, die weer wijer zien verdeild in 153gemeintes (municípios). De departeminte en regio's, mèt de hoofplaotse tösse häökskes, zien de volgende:
Nicaragua is oongeveer zoe groet wie Griekeland. 't Land is vrij bergechteg, zij 't neet zoe geaccidenteerd es beveurbeeld Honduras. Veural 't weste vaan 't land is riek in berg, in 't bezunder ouchvölkaone. Hoegste berg is deMogotón, mèt 2107, deze ligk kort bij de grens mèt Honduras. 't Pacifisch liegland is mer smaal; 't ooste vaan 't land dao-entege ligk e breid gebeed boe de groond ziech neet bove de 200 meter verhöf. Tösse 't Pacifisch liegland en 't hoegland in ligke twie groete mere, 'tNicaraguameer, 't 19e groetste meer vaan de wereld en wiedoet 't groetste vaan Midde-Amerika, en 'tManaguameer, boe, touwpasselek geneump, de hoofstad aon ligk. Oet de Caribische kös ligke klein eilendsjes wie deMaïseilen (Islas del Maíz,Corn Islands) enCayos Miskitos. DeRío Negro is de groetste reveer vaan 't land. Temperature zien tropisch in 't liegland, gemaoteg in 't hoegland.
Witsjouwercapucijn (Cebus capucinus)
Debiodiversiteit vaan 't land is hoeg - dao zörg neet allein 't tropisch klimaot meh ouch 't gevarieerd landsjap veur. Zoe trèk de fauna vaan 't Nicaraguameer, boedeurhejje (Carcharhinus leucas) oet zie euver de reveer opaon zwumme, bekans wie zalme. De zoogdiere zien väöl typisch de soorte vaan 'tNeotropisch gebeed, wie depoema (Puma concolor), debroentienege dreivingerege luiaard (Bradypus variegatus), denoordeleke boumaomzeike-eter (Tamandua mexicana) en versjèllendeape vaan de Nuie Wereld. 't Gief oongeveer 700 soorteveugel, dao-oonder deblauwkapmotmot (Momotus momota), de nationaole vogel vaan 't land. Ouch zien versjèllendeziesjèldpadde bekind.
Wie in zoe väöl len in Latiens Amerika is de mierderheid vaan de bevolkingmesties; in 't geval vaan Nicaragua is dat zoe'n 69%. Deblaanke zien mèt 17%, veural vaan Spaonse aofkóms. 5% isindiaons, veural in 't ooste vaan 't land (zuug oondertaole veur de versjèllende gróppe); 9% is zwart of vaan 'n aander ras (zamba's, mulatte).
De officieel taol vaan 't land, 'tSpaons, weurt hei in 'tNicaraguaans dialek gesproke, wat huurt bij deLatiens-Amerikaanse dialekgróp. Opvallend aon de taol vaan 't land is 't väölvöldeg gebruuk vaan devoseo, wat me miestal mèt Argentinië en Uruguay associeert.
Inheimse taole en nog aander taole vint me, zjus wie de inheimse bevolking zelf, veural in 't ooste; in de Atlantische otonoom regio's en daan in 't bezunder de noordeleke.[2] 'tMískito, gesproke veural aon de kös en aon de Río Negro (en ouch in 't aonpaolend gebeed in Honduras), is mèt good 150.000 sprekers de groetste. 't Verwant Sumo-Mayangna weurt deper in 't binneland door gans get minder lui gesproke. 'nArowakse taol, 'tGarifuna, heet in twie dörpkes in 't land nog 'n sprekerspopulatie vaan awwer lui;[3] de joonger generaties zien euvergegaange op 'tNicaragua-Creoolingels, wat in e groeter gebeed, en ouch aon de kös weurt gesproke (veur wie dat kump, zuugoonder). 't Besteit oet twie hoofdialekte, 't Mískitoköscreool en 't Rama Caycreool, die door de regering aofzunderlek weure erkind es inheimse taole. Dat gelt ouch veur 't Mískito, Sumo, Garifuna enRama, 'nChibchaanse taol die bekans is oetgestorve. Drei Indiaonetaole weure geach recint te zien oetgestorve: 'tMatagalpa (wie 't Mískito en Sumo 'nChibchaanse taol), 'tMonimbo (etaolisolaot) en 'tSubtiaba (ein vaan deOto-Manguese taole).[4]
DeNicaraguaanse gebaoretaol is vaan bezunder belaank veur delinguïstiek, umtot ze neet is geëvolueerd oet awwer douvetaole, meh ziech gooddeils spontaon en in isolatie heet oontwikkeld in d'n tied vaan de communistische dictatuur.[5]
Gans 't groondgebeed vaan 't modern Nicaragua hoort in deprecolumbiaansen tied bij 't 'Middegebeed' tösse de groete besjavinge vaan deAzteke enMaya's te noorde en die oet deAndes in 't zuie. Wie de Spanjole binnevele, waor 't land verdeild euver versjèllende klein staote. De naomNicaragua kump allezeleve vaan 't volk deNicarao en ziene voors, dee ouch zoe woort geneump,-agua 'water' sleit daan op de mere die 't land typere.Columbus zeilde in1502 laanks de Caribische kös vaan 't land. De ierste militair expeditie waor in1520, doorGil González, dee vaanoet Panama kaom. In de koumende jaore versjene de ierste neerzèttinge vaan de Spanjole: Granada en León woorte allebei in1524 gestiech. Umtot de Spanjole veural aon de Pacifische kant en in 't hoegland kaome zitte, bleve de Indiaone in 't ooste vaan 't land beter gespaord vaan massasterfde door Europesekrenkdes wiepokke enmazele. 't Land bleek riek ingoud enzèlver, wat de kóms vaan Spanjole hendeg bevorderde.
Vaanaof1536 góng Nicaragua deil oetmake vaan 't oonderkeuninkriekNui-Spaanje, vaanaof oongeveer 1570 vaan 'tKapteinsjap Nui-Grenada (laterKapteinsjap Guatemala geneump), officieel 'n provincie vaan Nui-Spaanje meh feitelek direk otonoom oonder de Spaonse Kroen. In1610 barsde de völkaon deMomotombo oet, die de stad León verweusde. Tege 't ind vaan d'n achtienden iew woorte de Britte, die al langer economische activiteit in 't gebeed vaan de Mískito's hadde, actiever in 't gebeed. De kolonies die de Britte aon de Caribische kös vestegde, daankzij militair successe vaanHoratio Nelson, woorte evels al gaw gooddeils verlaote um tropische krenkdes. In1821 verklaorde ziechMexico oonaofhenkelek; aongezeen Nicaragua, wie de res vaan 't Kapteinsjap Guatemala, officieel nog bij Mexico huurde, woort 't mèt oonaofhenkelek. In1823 sjeide ziech de aw len vaan 't Kapteinsjap aof vaan Mexico, in1838 woort ouch dees confederatie weer oontboonde en woort Nicaragua, oondaanks nog e paar poginge um 't land te herstèlle, definitief oonaofhenkelek.
De aw rivaliteit tösse León en Granada begós sterk op te speule in 't nui land. In de ierste stad euverheersde de liberaol factie, de twiede waor euverwegend conservatief. Dit leide al gaw tot 'nebörgeroorlog, boemèt ouch deVereinegde Staote, op de hand vaan de liberaole, ziech mèt gónge bemeuje. 't Nao veure zètte vaan d'n AmerikaanWilliam Walker es president vaan 't land veel evels in verkierde groond; de conservatief factie kraog de steun vaan versjèllende len oet de regio um deen oet te drieve. In1860 deeg 'tVereineg Keuninkriek 't Caribisch kösgebeed, wat 't iewelaank had geclaimp, euver aon Nicaragua. Tege 't ind vaan de negentienden iew kaome planne veur e kanaal door 't land (dit plan woort oetindelek gesjrap in 't veurdeil vaan 'tPanamakenaal). Wie presidentJosé Santos Zelaya ze tegewèrkde, bemeujde de Amerikaone ziech obbenuits mèt de Nicaraguaanse politiek, deeskier in 't veurdeil vaan de conservatieve. Vaanaof1909 begós dit land mèt militair operaties, vaan1912 tot1933 kin me zelfs vaan 'n militair bezètting spreke, mèt 'n conservatief marionètteregering die de belaange vaan de Amerikaone in 't land deende. In de lèste jaore kaom deguerrilla vaanAugusto César Sandino (desandiniste) op, die de regering en de Amerikaanse marinere bevoch.
Vaanaof1937 woort 't land decennialaank geregeerd door 'n dictoriaol dynastie, die vaan de familie Sonoza. De pa,Anastasio Sonoza García, regeerde vaan 1937 tot ziene maord in1956, zienen ajdste zoonLuis Somoza Debayle volgde häöm op tot heer in1963 storf. Dee zie broorAnastasio Sonoza Debayle volgde häöm de facto op tot aon derevolutie in1979. Al in de jaore 1970 waor de oonvrei mèt de dictatuur, die veur groetecorruptie en economische oongeliekheid zörgde, touwgenome. 'ne Belaankrieke katalysator waor d'neerdsjöddel vaan1972, dee d'n ermooj en elend nog versterkde. De oppositie waor sterkradicaol-links georganiseerd en neumde ziech, wie de ieder guerrillero's oet de jaore twinteg en daarteg,sandinistas. 'tNationaol Sandinistisch Bevrijingsfront (FSLN) greep in1979 de mach en heel die tot1990. Oondaanks tot de filosofie vaan de partij neet volblood-communistisch waor - zoe späölde 't katholicisme dao-in 'n zeker rol - sloot 't nui rezjiem ziech wel bij 't oosblok aon en gaof 't zien steun aon linkse guerrillabeweginge in aander len. Dit waor zier tege de zin vaanRonald Reagan, dee de rechse guerrilla in 't land militair góng steune. Zoe woort 't intern conflik 'nenoorlog bij volmach wie 't die in deKawwen Oorlog mie heet gegeve. Dit brach groetsjaolege versjendeleringe in gans 't land teweeg. Nao 'ne waopestèlstand sjreef me in 1990 verkezinge oet, die woorte gewonne door 'n anti-sandinistische coalitie (vaan rechse en gemaoteg linkse partije). 't FSLN bleef evels 'n factie vaan belaank, wat bleek oet de verkezinge vaan november2006, boebij de mestiesDaniel Ortega tot president woort gekoze. Ortega woort twie kier herkoze. De lèste kier waor in 2016. In 2018 braoke groetsjaolege en heftege proteste oet tege zien regering.[6]
