Dit artikel is gesjreve (of begós) in 'tMestreechs. Laeshie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'tMestreechs is eLimburgsdialek. 't Behuurt tot 'tCentraal-Limburgs (zuug de indeiling bijLimburgse dialekte) en is 't meis gesproke vaan alle Limburgse dialekte inNederland, 'tBèlsj enDuitsland; 't gief zoe'n 70.000 sprekers, es me de lui vaan boeteMestreech mètrekent en de aw dörpsdialekte vaanIttere,Borghare,Amie enHier neet oonder "Mestreechs" wegzèt. Binne Mestreech zelf gief 't nog altied liechte dialektische versjèlle per wiek, al verdwijne die snel. Ouch gief 't nog twiesociolekte: 'tKort Mestreechs en 'tLaank Mestreechs (zuug oonder). Door Limburgers vaan boete Mestreech weurt 't dialek welSjengs geneump.
't Mestreechs ligk nog zjus ten weste vaan dePanninger Linie. Daodoor weurt de s- in combinatie mèt 'ne consonant es [s] oetgesproke. In de wieke Amie en Hier, die vreuger apaarte dörper waore, sprèk me die s- breid oet (sj-). Sommege oonderzeukers (Salemans en Aarts 2002) meine tot me in Mestreech zelf noe ummer dèkser ouch dee klaank huurt.
't Mestreechs heete(e) op alle plaotse boe de meiste aander Limburgse dialekteae gebroeke. Tot oongeveer 1800 zouw heiveur nog dèksae gezag zien; mesjiens is deee door Hollandse invlood dringeslope.
't Dialek heet väöl dèkserao es aander soorte Limburgs. Vergliekdaag-daog,taal-taol,aaf-aof.
Door 't "laank trèkke" vaan vocale, get wat in Limburg algemein gehuurd weurt es "Mestreechs accent", zien sommege oorsprunkelek korte vocale laank gewore, wievan > vaan enhond > hoond.Geümlaute vocale höbbe häör lèngde evels behawwe: hoond, hun.
't Mestreechs kint, door de instroum vaanWaolse arbeiders tot in denegentiende iew en de geweente vaan de bourgeoisieFrans te spreke, mie Franselienwäörd es welk aander Nederlands-Limburgs dialek ouch. Tot1920 waor deen invlood hiel dudelek.
De combinatieawt weurta(a)jt;oul verandert inojl. In euzen tied verandert de combinatieout lankzaam inojt; de twie variante kinne bij eine spreker nevenein veurkoume.
 BetrachLaank Mestreechs veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp. |
't Mestreechs kint twie sociolekte, die ziech naoventrint totein verhawwe wie 'tAlgemein Nederlands en 'tRotterdams. Ze stoon bekind esKort Mestreechs (KM) enLaank Mestreechs (LM). Kort Mestreechs weurt geassocieerd mèt de bourgeoisie en de middelklasse, Laank Mestreechs mèt lieg opgeleide. 't Veurnaomste versjèl is 't "trèkke" vaan vocale; in 't LM gebäört dat väöl extremer. In 't LM weure väöl veural boetelandse wäörd verhaspeld, boedoor ze mie vaan 't Hollands aofwieke es in 't KM. Zoe weurt KMmedalje in 't LMmedajel, verhèltkenaal ziech totkenaar,sjaatse totsjaarse, etc. 't LM kint väölBegoons, get boevaan 'ne KM-spreker neet gaw gebruuk maak. Tenslotte koume in 't LM dèks constructies veur mèthäöm essubjek vaan 'ne zin.
| BetrachNedertreechs veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp. |
Lui die KM praote weure dèks door sprekers vaan 't LM besjuldeg es lui die verhollands Mestreechs spreke. Aandersum vinde väöl sprekers vaan 't KM tot lui die LM spreke slech zien in de Nederlands taol en väöl Limbörgs-Mestreechse foute make. Hun Nederlands weurt daan ouch ummertouw dèkser door taolweitesjappersNedertreechs genump, wat evels 'n term is die nog neet hendeg populair is oonder de bevolking.
't Gief ouch nog aander terme veur variante vaan 't Mestreechs die neet es zoedaoneg weure erkind binne detaolweitesjap. Dit zien dus terme die mie gebruuk weure in 't alledaogs, zoewieTempeleers Mestreechs - wat zoeväöl meint es verawwerd Mestreechs of e soortemint Mestreechs wat me klaorbliekelek allein nog sprik binne devastelaovesvereineging vaan deTempeleers.
't Ierste Mestreechs wat opgesjreve woort kint me aonHenric van Veldeke touwsjrieve, dee e tiedsje in Mestreech woende. Evels mote de dialekte daan nog mie opein geliekend höbbe, en bovedeen heet Veldeke in zoeväöl plaotse gewoend tot heer koelek 't dialek vaan ein plaots kin höbbe gesjreve. In tribunaalstökker oet dezeventiende iew zien Mestreechse wäörd trök te vinde mèt betrekking tot lasterzake. D'n iersten echten teks in 't Mestreechs, bekind es 'tSermoen, is gedateerd1729, meh sommege meine tot dat 'n versjrieving is ('t zouw daan1792 mote zien). Vaanaof de negentiende iew woort 't Mestreechs - es ierste Limburgse dialek - frequent gecultiveerd, in gediechte, verhaole en in de twintegste iew zelfsopera's. In de jaore negenteg maakde me e deil vaan de straotnaomsjèldsjes in de binnestad twietaoleg. In2001 leet de Mestreechse gemeinteraod de spelling vaan 't dialek vaslègke, boemèt 't dialek 'nen officiële status kraog.
Zuug ouch delies vaan Mestreechse literatuur
't Mestreechs is dèks in de muziek gebruuk. De klassieke veurbeelde zien de komischeopera's vaan Olterdissen en deoperettes vaan Dumoulin - zuug bove. Daoneve gief 't versjèllende zengers en gróppe die in 't Mestreechs zinge. Miestal geit 't hei umvastelaovendsmuziek of muziek die dao sterk tegenaon hingk. Mestreech heet dao al sinds jaor en daag zien eige konkoer veur, 'tMestreechter Vastelaovendsleedsjes Konkoer.
Euver 't Mestreechs is mie gesjreve es euver welk indiviueel dialek in Nederland en 't Belsj daan ouch. Dees lies neump allein de belaankriekste publicaties. Veur 'n oetgebreider lies, thematisch gesorteerd en vaan korten oetlègk veurzeen, zuug degeannoteerde bibliografie.
