Madagaskar (MalagassischRepoblikan'i Madagasikara, FransRépublique malgache) is e land en 'neiland (zuid)oostelek vaanAfrika, op 500 aon doezend kilometer veur de kös vaanMozambique. Hoofstad is Antananarivo. 't Land is 'n anomalie in Afrika, door zienAustronesische bevolking die allezeleve vaanBorneo kump. De isolatie vaan 't eiland heet tot 'n unieke natuur geleid, boe me oonder aandere väöl primitiefprimaotesoorte kin vinde.
Regio's (nommers) en aw provincies (kleurgróppe) vaan Madagaskar.
Tot aon e referendum oet 2007 waor Madagaskar in zes otonoom provincies ingedeild. Allewijl is 't land ieder 'nen unitaire staot dee besteit oet 22 regio's (faritra). Die zien wijer verdeild in 116 distrikte, 1548 gemeintes en 16.969 naobersjappe (fokontany). Groete stei stoon bestuurlek bove gemeinteniveau, op dezelfde huugde es distrikte.
De regio's zien de volgende (de cieferkes verwieze nao 't keertsje):
Madagaskar is mèt 587713 veerkante kilometer 't veerde groetste eiland vaan de wereld, naoGreunland,Nui-Guinea enBorneo. Dit is, ter vergelieking, e bitteke groeter es Fraankriek. Madagaskar is 135 mieljoen jaor trök vaan deAfrikaans-Zuid-Amerikaanse landmassa losgebroke en braok 88 mieljoen jaore trök ouch mètIndia (wat doordreef nao Azië). Es gevolg heivaan heet ziech hei de natuur uniek kinne oontwikkele, doortot soorte die neet kinne vlege of zwumme 't eiland neet bereikde. Midde in 't eiland ligk 't hoegland, boe-op ouch de hoofstad ligk. D'n hoegste berg is deMaromokorto mèt 2876 meter.
Twierinkstartmaki's (Lemur catta), ein vaan de väöl soorte haafape endemisch op Madagaskar.
De aofsplieting vaan Madagaskar voont plaots nao de evolutie vaanmojerkookdiere (Placentalia) en versjèllende vaan zien ordes, meh wied veur 't versjijne vaan väöl families die noe de eerd dominere. Deprimaote (Primates), op ziech de aajdste en primitiefste levende orde vaan mojerkookdiere, zien hei vertegenwoordeg mèt tientalle soortemaki's (geslachLemur), die tot dehaafape (Strepsirrhini) hure. Deroufdiere (Carnivora) vint me in defossa (Cryptoprocta ferox) en defanaloka (Fossa fossana), twie opcivetkatte liekende bieste.
't Gief 260 soortereptiele, daovaan 90%endemisch (nörges aanders veurkoumend es op Madagaskar). 't Geit daobij veural umherdisse, daovaan neet wienegkameleonne.Veugel kinne ziech natuurlek beter verspreie; toch zien vaan de oongeveer 280 veugelsoorte nog ummertouw mie es 100 endemisch. 'n Soort wie dekoerol (Leptosomus discolor) nump zelfs (nao de meining vaan de mieste taxonome) 'n gans eige familie in. Ouch de mierderheid vaan de doezendeinsekte koume nörges aanders veur, zjus wie 90% vaan de 10.000 plaante.
Sinds de koms vaan de mins geit de natuur sterk drop achteroet. Soorte weure bejaog en veural groeter bieste (megafauna) kinne dat neet höbbe. Zoe zien oonder mie deolifantsveugel (familieAepyornithidae; wij verwante vaan destruusvogel, boe ze op leke) en de reuzemaki's (wiePalaeopropithecus ingens) oetgestorve. 'n Wijer bedreiging is de ummer doorgaondeoontbossing, die intösse 't eiland vaan zeker 90% vaan zie bos heet oontdoon. Boeteleefgebeedverneteging vaan inheimse soorte zörg dit ouch veur zwoererosie.
Allewel tot de Malagassische bevolking veur bekans de hèlf vaan Afrikaanse aofkoms is, is häör taol en cultuur oetgesproke Austronesisch vaan aard. 't Genetisch aondeil Afrikane en Austronesiërs is oongeveer eve groet; daoneve gief 't kleinen invlood vaan Arabiere, Europeane en Indiërs. De presentie vaan neet-Austronesisch genmateriaol oonder de bevolking is väöl sterker aon de kös es in 't binneland.
'tMalagassisch, de taol vaan bekans de ganse bevolking, huurt bij deBaritotaole, die op Borneo weure gesproke door deDajaks. VolgesEthnologue is 't 'nmacrotaol, die in èlf kleinder taole vèlt te verdeile (tien op Madagaskar en ein, 'tBushi, opMayotte).[1] Väöl lui zouwe die taole ieder dialekte neume. Ethnolgue gief wijer veur 't land ouchComorees enShimaore op.[2]
Oongeveer de hèlf vaan de bevolking deit nog aon traditioneelreligie. 45% vaan de bevolking ischristelek, oongeveer geliekmaoteg verdeild inprotestante enkatholieke, aongezeen zoewel Britse en Franse missionaire op 't eiland höbbe gewèrk. Oondaanks iewe vaan Arabisch-islamitische culturelen invlood is 't aontalmoslims beperk tot 7%; dees religie is veural sterk aon de ooskös.
De in de middeliewe oetgehakde nisse vaan Teniky höbbe 'nen oonbekinden oersprunk, al gief 't wel theorieë euver hun functie.
Madagaskar waor eint vaan de lèste groete eilen wat door lui woort gekoloniseerd. Dit gebäörde woersjijnelek örges tösse 200 veur Christus en 500 denao. De bezètting vaan 't eiland zouw in twie golve kinne zien gebäörd; volksverhaole euver e primitief volk oet de binnelen, deVazimba, zouwe op woerheid kinne beröste. De Austronesische taol vaan de bevolking verraojt 'n aofkoms vaan zuielek Borneo, in 't modernIndonesië; de bevolking moot euver doezende kilometers inbangka's, typisch Austronesische kano's, nao 't eiland zien gekoume. De nui bewoeners pasde daobrandcultuur touw umlandbouwgroond te make. Wie in hun toesland waorries 'n belaankrieke cultuur. De koms vaan de mins had e desastreus effek op veural de groeter soorte vaan 't eiland zienen unieke fauna.
Nao inkel iewe trooje de Malagasiërs ouch in contak mèt deBantoes vaan 't Afrikaans vasteland. Vaanaof de zevenden iew al kaome deArabiere nao 't eiland. Hunne culturelen invlood, dee bestoont oet de koms vaan d'n islam, de oosterseastrologie en 't sjrif (Malagasy gesjreve in 'tArabisch sjrif weurtsorabe geneump), bleef gooddeils beperk tot de noordweskös, boe de Arabische handelere aonkaome. Toch vint me ouch in 't binneland wel spore vaan boetelandsen invlood. Zoe gief 't middenop 't eilandTeniky, 'n in de zandstein oetgehakde rewienestad die sterk rappeleert aon 'nezoroastische begraofplaots.
De naomMadagaskar oontstoont in de middeliewe, in de gesjrifte vaanMarco Polo. ZieMadageiscar is allezeleve 'n verbastering vaanMogadishu, 'tSomalisch piratenes boe 'r 't eiland mèt verwarde. D'n ierste Europeaon dee 't eiland mèt eige ouge zaog waor dePortugeesDiogo Diaz in1500. Indzeventiende iew vestegde deFransoze 'nen handelspos op 't eiland. Belaankrieker woort 't eiland in de vreugmodernen tied evels veur depiraterij; ouch ind zeventienden iew zouw de Franse kaptein Misson hei 't utopisch (en allezeleve fictief) pirateriekLibertalia höbbe gestiech.
Madagaskar had ummer bestande oet versjèllende keuninkrieke, die ziech oonderein op leve en doed bevochte. Roond 1800 kaom dao verandering in, door de greujende mach vaan 't hoeglandriekMerina. KeuningAndrianampoinimerina oonderworp de naoberrieke, ziene zoonRadama I (1810-1828) deeg de rest en vereinegde gans Madagaskar. Radama sloot e pak mèt de Britte (die heersde op 't naobereilandMauritius, boevaan 'r militair assistentie kraog in ruil veur 't aofsjaffe vaan deslaovehandel. In dezen tied leep de piraterij laankzaamaon op zien ind. 't Verdraag mèt de Britte maakde de weeg vrij veur de verspreiing vaan 't christendom.
Keuningin Ranavalona III, de lèste monarch vaan Madagaskar ietot 't land door de Fransoze woort ingelief.
Oonder zien opvolgers (en opvolgsters: dao waore mierder vrouwlui bij) verzwaakde 't riek evels, wat de Fransoze in1883 tot 'n invasie brach. De jaore denao breide Fraankriek zien mach laankzaam oet. Aanders es in väöl aander Franse kolonies woort de keuninkleke familie, um häöre tegestand, in1897 oetindelek aofgezat en verbanne. De Franse brachte oonderwies in gans 't land en zatte bouwwerke in koloniaole stijl neer in Antananarivo. 't Systeem vaan belasting in de vörm vaan corvees bleef behawwe. Nao de val vaan Fraankriek kaom Madagaskar oonder regering vaan 'tVichy-Fraankriek. Dit doort tot1942, wie de Britte de Slaag um Madagaskar wonne, 'n militair operatie veural gemeind um de vesteging vaan Japanse bases hei te veurkoume.
Ind jaore viefteg kraog Madagaskar, nao 'nen opstand in1947, laankzaamaon mier otonomie tot 't op26 juni1960 gans oonaofhenkelek woort.Philibert Tsiranana woort d'n ierste president. Heer veurde e gemaoteg conservatief beleid boe-oonder de koloniaole hun maotsjappeleke posities hele. Dit góng in tege de verlinksenden tendens oonder de bevolking, die 'tcommunisme wouw inveure. In 1972 woort heer gedwoonge op te stappe veur generaolGabriel Ramanantsoa, dee e links bewind veurde en de band mèt deSovjet-Unie aonhaolde. In de koumende jaore volgde 'n serie politieke maorde en revoluties. 't Breke vaan de band mèt Fraankriek zörgde veur 'n verzwoerende crisis, die pas verzachde wie commandantDidier Ratsiraka dit beleid in de jaore tachteg weer umkierde. In1993 woorte veur 't iers mierpartijeverkezinge gehawwe. Politieke instabiliteit heel evels aon. In2009 lepe volksopstan oet op 'n crisis, die indegde mèt de instèlling vaan e militair bewind.
Oetindelek woort oppositieleierAndry Rajoelina, de börgemeister vaan Antananarivo, es president geïnstalleerd. Rajoelina won ouch diverse verkezinge daonao, meh woort neet populairder drop. Verkezinge woorte dèks door de oppositie geboycot. In 2025 kaom 'n groetsjaolege protesbeweging tege häöm op gaank. Wie heer in oktober vaan dat jaor nao Fraankriek vlöchde, woort 'r door 't parlemint unaniem aofgezat. 't Leger greep dao-op obbenuits de mach.
