Dit artikel is gesjreve (of begós) in 'tMestreechs. Laeshie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
D'niezertied (Iezertied in Europa vaan ca. 750 v. Chr. tot de Romeine nao de lage landen kaome - roond 't begin vaan us jaortèlling) is de periode in deprehistorie die volgde op debroonstied. De naom kump vaan het väöle gebruuk vaaniezer bij 't make vaan metale veurwerpe.
De ierste teikes vaan 't gebruuk vaan iezer kaome vaan 'tAwwe Egypte enSoemer, boe roond4000 v. Chr. klein dinger, wie speerpunte en verseringe gemaakt woorte vaan iezer dat gewonne woort oetmeteoriete. In 't derde millennium v. Chr. woorte ummer mie, oet iezererts gewonne, iezere veurwerpe gemaak inAnatolië,Egypte,Mesopotamië en deIndus vallei. 't Liek d'r evels op dat dees dinger oetslutend veur ceremonieel gebruuk waore, en iezer dus een zier deur metaal waor, deurder es goud. Sommege bronne suggerere dat iezer e beiproduk waor vaan koperproductie, en dat 't neet te make waor mèt de metallurgische kinnes vaan deen tied.De ierste systematische productie en gebruuk vaan iezere veurwerpe versjeine vaanaof de14e iew v. Chr. bei deHettiete. Tege1200 v. Chr. woort iezer oetgebreid gebruuk in hetMidde-Oeste, mèh 't doorde nog wel eve veurtot 't gebruuk vaan broons compleet vervaange waor.
Iezer heet diverse veurdeile tegeneuver broons:
- 't is sterker, dus beter gesjik veur wapes en gereidsjap
- 't is mekeleker te bewerke
- 't is mekeleker te reparere
- De groondstof deveur kin ter plaotse gevoonde weure
- 't sjlit neet zoe sjnel
Dees veurdeile zörgde deveur tot iezer liever gebruuk woort veur allerlei waopes en gereidsjap en dat 't broons umgesmolte woort tot sierade en seerveurwerpe (veural ermben en peerdetuig).D'n iezertied is de jongste periode vaan de prehistorie en indeg mèt de oetvinding vaan 't sjrif. De exacte periode vaan d'n iezertied is aofhenkelek vaan cultuur en plaots.
Typische eleminte oet d'n iezertied - die in minder maote of hielemaol neet veurkaome in debroonstied - zien:
- Breuk (vaan wol of linne, dèks geroet)
- Iezere veurwerpe, zoewie biel, waopes, gereidsjap, zeeg
- Broonze munte
- Broonzesitualae (zuuch heioonder)
- Slingerkogels
- Iezerwinning oet de natuur (Veluwe, moerasiezererts in 't noorde, iezeroer oet Brabant)
- 'n soort vaan "upperclass" die bezunder veurwerpe hadde zoewie goud en koraal
E keuningsgraaf oetOss (oongeveer 500 v. Chr.) bevatde bezunder graafgifte en is 't groetste dat oets in Wès-Europa is gevoonde (52 m. in doorsnei!).
Via handel kaome d'r nog andere veurwerpe nao Nederland. Opvallend zien de zoegenaomde broonzesitualae (ummers) die in Centraal-Europa gemaakt woorte um wien te minge met water ('n typisch Romeins/Grieks gebruuk). D'r zien 'rs in Nederland 9 gevoonde.
Kiek ouch bijKelte.
